به اساس قانون انتخابات افغانستان، برای تعیین و گزینش اعضای کمیسیون مستقل انتخابات، در ابتدا باید کمیته‌ی گزینش ایجاد شده و پس از آن نامزدان واجد شرایط عضویت در کمیسیون مستقل انتخابات؛ خلص سوانح، اسناد تحصیلی و شناس‌نامه‌ی شهروندی خود را در خلال زمانی‌ای که کمیته‌ی گزینش تعیین می‌کند، به این کمیته بسپارند.
به اساس ماده‌ی ۱۳ قانون انتخابات (پیش از تعدیل) کمیته‌ی گزینش به روش زیر ایجاد می‌شد.
۱- نماینده‌ی باصلاحیت دادگاه عالی به تأیید شورای عالی دادگاه عالی به حیث رییس.
۲- یک عضو کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان به انتخاب این کمیسیون به حیث عضو.
۳- یک عضو کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی به انتخاب آن کمیسیون به حیث عضو.
۴- نماینده‌ی برگزیده‌ی نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات به حیث عضو.
۵- نماینده‌ی برگزیده‌ی نهادهای جامعه‌ی مدنی حمایت از حقوق زنان به حیث عضو.
نمایندگان برگزیده‌ی نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات، حمایت از حقوق زنان و دادگاه عالی، مکلف اند در خلال هفت روز کاری از تاریخ آگاهی، نمایندگان خویش را برای عضویت کمیته‌ی گزینش معرفی کنند؛ در غیر این صورت، اعضای دادگاه عالی، کمیسیون مستقل حقوق بشر و کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی، سه سه تن را از نمایندگان نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات و نهادهای جامعه‌ی مدنی حمایت از حقوق زنان، به رییس‌جمهور معرفی و رییس جمهور از میان آنان دو تن را به نمایندگی از هر دو نهاد به عنوان عضو کمیته‌ی گزینش تعیین می‌کند.
کمیته‌ی گزینش از میان نامزدان؛ ۲۱ تن دارای بلندترین و مناسب‌ترین معیارهای قانونی را با رعایت ترتیب قومیت و جنسیت به ریاست‌جمهوری معرفی می‌کند رییس جمهور از میان این ۲۱ تن، با رعایت ترکیب قومی و جنسیتی هفت نفر را که کم از کم دو نفر آن زن باشند، به عیث اعضای کمیسیون تعیین می‌کند؛ چهار تن را برای مدت پنج‌سال و سه تن را برای مدت سه‌سال که پس از آن، اعضای کمیسیون برای مدت پنج سال تعیین می‌شوند.
در شروع ایجاد کمیسیون، چهار نفر برای مدت پنج سال و سه نفر برای مدت سه‌سال تعیین می‌شوند که تجربه‌ی انتخاباتی رعایت شود و در میان اعضای کمیسیون مستقل انتخابات، اشخاصی باشند که باید تجربه‌ی انتخاباتی داشته باشند؛ تا کمیسیون از اشخاص دارای تجربه‌ی انتخاباتی خالی نشود.
داشتن تجربه‌ی انتخاباتی برای اعضای کمیسیون مستقل انتخابات، تنها پشتیبان برگزاری انتخابات شفاف و سالم در افغانستان بوده می‌تواند. از سویی هم داشتن تجربه‌ی انتخاباتی باعث می‌شود که کمیسیون کاستی‌های یک دور انتخابات را در دور دیگر اصلاح کرده و در انتخابات‌های پیش رویش به مشکل همسانی بر نخورد.
و از سویی هم تعیین اعضای کمیسیون مستقل انتخابات با این روش تا اندازه‌ای به بی‌طرفی انتخابات نیز کمک می‌کند؛ اما در انتخابات ریاست‌جمهوری ۶ میزان ۱۳۹۸ قضیه فرق می‌کند.
در این دور انتخابات به دلیل وارد شدن سیستم بایومتریک در پروسه‌ی، برگزاری انتخابات نیاز بود که قانون انتخابات تعدیل شود؛ اما با این که در ماده‌ی ۱۰۹ام قانون اساسی آمده است که پيشنهاد تعديل قانون انتخابات، در يک سال اخير دوره‌ی تقنينيه در فهرست کاری پارلمان وارد شده نمي‌تواند؛ اما با آن هم قانون انتخابات از سوی رییس‌جمهور تعدیل شده و در جریده‌ی رسمی به نشر رسید.
تعدیل قانون انتخابات تنها به افزودن سیستم بایومتریک بسنده نکرده و شمار زیادی از مواد قانون قبلی انتخابات تعدیل شده و به آن اضافه شد که این تعدیل و تزیید به اثر فرمان تقنینی رییس‌جمهور بود.
در این دوره نامزدان انتخاباتی برای رییس‌جمهوری پیشنهاد کردند که اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی نیز با روش پیشین تعیین نشده بلکه به خود نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری این حق داده شود تا اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و رؤسای دارالانشای این کمیسیون‌ها را انتخاب کنند؛ با تعدیل ماده‌ی سیزدهم قانون انتخابات این زمینه برای نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری مهیا شد؛ زمینه‌ای که آگاهان انتخاباتی آن را زمینه‌ساز تقلب و ناکارایی این کمیسیون‌ها در برگزاری سالم و شفاف انتخابات می‌دانند. در ماده‌ی سیزدهم تعدیل قانون انتخابات آمده است که هفت نفر اعضای کمیسیون مستقل انتخابات به روش ذیل تعیین می‌شوند.
۱- احزاب سیاسی ثبت شده در وزارت عدلیه یک – یک تن و نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات پانزده تن اشخاص واجد شرایط مطابق این قانون را که کم از کم پنج تن آنان باید زن باشد را با اسناد لازم (فشرده‌ی سوانح، شناس‌نامه و سند تحصیلی) در درازای هفت روز به منظور تعیین اعضای کمیسیون مستقل انتخابات، کمیسیون شکایات انتخاباتی و رؤسای دارالانشای کمیسیون‌های نام‌برده به رییس‌جمهور معرفی کنند.
در فقره‌ی دوم این ماده آمده است که احزاب سیاسی و نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات، اشخاصی را برای عضویت کمیسیون مستقل انتخابات و کمیسیون شکایات انتخاباتی و رؤسای دارالانشای کمیسیون‌ها معرفی کنند که عضویت احزاب سیاسی را نداشته باشند.
این خود زمینه‌ی برگزاری انتخابات شفاف را به چالش می‌کشد؛ چون شخصی که از سوی حزبی معرفی شود، خواه نخواه به حزب وابسته بوده و بیشتر از انتخابات به حزبی وفادار خواهد بود که او را معرفی کرده است.
در فقره‌ی سوم این ماده آمده است، رییس‌جمهور از میان اشخاصی که از سوی احزاب سیاسی و نهادهای جامعه‌ی مدنی، اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و رؤسای دارالانشای کمیسیون‌های انتخاباتی را با رعایت قانون تعیین می‌کند.
اما در فقره‌ی چهارم این ماد آمده است که اگر رییس‌جمهور خود در شمار نامزدان انتخاباتی باشد، در این صورت رییس‌جمهور و دیگر نامزدان ریاست‌جمهوری هر یک به ۱۴ نفر از اشخاص معرفی شده از سوی احزاب و نهادهای جامعه‌ی مدنی مرتبط به انتخابات، به حیث اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و رؤسای دارالانشای کمیسیون‌های انتخاباتی رأی می‌دهند.
در فقره‌ی بعدی این ماده‌ی قانون انتخابات آمده است که رییس‌جمهور از میان این افراد، هفت نفر را با رعایت ترکیب قومی و جنسیتی که کم از کم دو زن در ترکیب آنان شامل باشند، به حیث اعضای کمیسیون مستقل انتخابات تعیین می‌کند.
همین طور در فقره‌ی دهم این ماده آمده است که حکومت می‌تواند با تفاهم سازمان ملل‌متحد دو نفر از کارشناسان بین‌المللی امور انتخابات را بدون حق رأی به عضویت کمیسیون مستقل انتخابات تعیین کند.
که در انتخابات ۶ میزان، خانم ایویلینا آلکسوا رابینسون و احمداسحاق حسن به عنوان کمیشنران خارجی کمیسیون مستقل انتخابات معرفی شده اند.
تعیین رییس، معاون و منشی کمیسیون مستقل انتخابات
کمیسیون مستقل انتخابات دارای یک رییس، معاون و منشی است که از میان اعضا توسط خود آن‌ها از راه انتخابات ازاد، سری و مستقیم با بیشترین آرا انتخاب می‌شود. رییس برای مدت دو سال و معاون و سخنگوی کمیسیون برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند. اعضای کمیسیون نیز مکلف اند که پس از منظوری تقرر، رییس، معاون و سخنگو را در زمان دو روز انتخاب کنند.
که در انتخابات شش میزان، حوا علم نورستانی به حیث رییس کمیسیون مستقل انتخابات و عصمت‌الله مل، به حیث معاون کمیسیون، مسافر قوقندی به حیث منشی و کمیشنر، رحیمه ظریفی، مولانا عبدالله و محمد حنیف دانش‌یار از طریق انتخاب نامزدان ریاست‌جمهوری انتخابات سال ۱۳۹۸ در ارگ ریاست‌جمهوری، با کسب بیشترین آرا و به اساس فرمان شماره (۱۵۵) مورخ ۱۲/۱۲/۱۳۹۷ مقام عالی ریاست‌جمهوری به حیث کمیشنران کمیسیون مستقل انتخابات تعیین شدند.
رییس عمومی دارالانشا، مطابق ماده‌ی سیزدهم تعدیل قانون انتخابات از میان افرادی که از سوی احزاب سیاسی و نهادهای جامعه‌ی مدنی جهت به دست‌آوردن عضویت کمیسیون و رییس عمومی دارالانشا معرفی می‌شوند؛ در رای‌گیری نامزدان ریاست‌جمهوری، با رأی رییس‌جمهور و دیگر نامزدان ریاست‌جمهوری، کسانی که بیشترین آرا را کسب کنند، به عنوان اعضای کمیسیون و یک تن به عنوان رییس عمومی دارالانشای کمیسیون مستقل انتخابات از سوی رییس‌جمهور تعیین می‌شود.
آما آن چه که آگاهان انتخاباتی به آن اشاره دارند، این است که تعدیل ماده‌ی سیزدهم قانون انتخابات و این روش جدید در گزینش اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی و رؤسای دارالانشای این کمیسیون‌ها، زمینه را برای ناکارایی کمیسیون‌های انتخاباتی مهیا کرده است. داوود نجفی، رییس پیشن دبیرخانه‌ی کمیسیون مستقل انتخابات، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید، تا هنوز که روشن است این روش جدید انتخاب اعضای کمیسیون مستقل انتخابات ثابت شده، تاثیر منفی داشته است؛ به این دلیل که هرکس از هر جا انتخاب شده به همان جا پاسخگو است؛ بیشتر این‌ها در تبانی با حکومت و نامزدان انتخاباتی انتخاب شده و حکومت آن‌ها را قاپیده است؛ این شیوه، شیوه‌ی درستی نبود.
آقای نجفی می‌گوید که با این روش قانون انتخابات نقض شده است؛ در قانون انتخابات، داشتن تجربه‌ی انتخاباتی شرط گذاشته شده است. به باور نجفی این روش خود ایجادگر زمینه‌ی تقلب در انتخابات بوده است؛ چون آن‌هایی که به عضویت کمیسیون در آمده اند، هیچ کدام تجربه‌ی انتخاباتی ندارند. این نیز صدمه‌ی بزرگی به پروسه‌ی انتخابات که پروسه‌ای ملی و بس مهم است، وارد کرده است.
با روشی که اعضای کمیسیون انتخاب شده اند؛ آن‌ها بیشتر به نامزدان انتخاباتی وفادار می‌مانند تا به انتخابات.
در حقیقت با پیش‌گرفتن این روش خود نامزدان ایجادگر بحران انتخاباتی شده اند.
