چهار دهه جنگ خانمان‌سوز در افغانستان، افزون بر این که بیش‌تر از دو میلیون کشته برجا گذاشته، سبب آواره‌شدن میلیون‌ها شهروند دیگر این کشور در گوشه گوشه‌ی جهان شده است. شهروندان افغانستان در جریان ۴۲ سال جنگ، به بیش‌تر از ۷۲ کشور، مهاجر شده اند.
هرچند در سال‌های پسین، بخشی از مهاجران افغانستانی، به گونه‌ی داوطلبانه یا به اجبار دوباره به کشورشان برگشته اند؛ اما هنوز هم، ۶ میلیون شهروند این کشور در دیگر کشورهای جهان به سر می‌برد. در این میان، بیش‌ترین مهاجران افغانستانی در ایران و پاکستان استند. آمار وزارت امور مهاجران و بازگشت‌کنندگان، نشان می‌دهد که ۲.۵ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران و ۲.۴ میلیون دیگر در پاکستان زندگی می‌کند.
پس از ایران و پاکستان که بیش‌ترین شمار مهاجران افغانستانی را در خود جا داده، باقی مهاجران افغانستانی در هندوستان، ترکیه، یونان و دیگر کشورهای آسیایی، اروپایی، افریقایی و امریکایی زندگی می‌کنند که در همه‌ی این کشورها، با چالش‌های مختلفی روبه‌رو اند. هندوستان یکی از کشورهایی است که مهاجران افغانستانی برای زندگی در آن با سختی‌های زیادی باید دست‌وپنجه نرم کنند. مهاجران افغانستانی ساکن هندوستان، با انتقاد از رفتار دوگانه‌ی دولت این کشور و دفتر پناهندگی سازمان ملل متحد، می‌گویند؛ سال‌ها است که برای گرفتن اقامت کشور سومی، با بی‌سرنوشتی در هندوستان شب و روزشان را می‌گذرانند.
نداشتن جواز کار، اقامت قانونی، نداشتن دست‌رسی به خدمات صحی و آموزشی و مشخص‌نبودن پرونده یا درخواست برای پناهندگی در کشور سوم، افزایش جریمه بابت نداشتن کارت اقامت، از مشکل‌هایی است که مهاجران افغانستانی در هندوستان با آن دست‌وگریبان اند. بر اساس معلوماتی که وزارت امور مهاجران و بازگشت‌کنندگان، با روزنامه‌ی صبح کابل شریک کرده، در حال حاضر، ۳۲ هزار مهاجر افغانستانی در هندوستان زندگی می‌کند که بیش‌ترشان، دشورای‌های مشابهی دارند و همه از وضعیت بد زندگی‌شان شکایت می‌کنند.
نثاراحمد شیرزی، یکی از مهاجرانی که پنج‌ونیم سال پیش برای نجات جان خود و خانواده‌اش افغانستان را ترک کرد، در این مدت با مشکلات زیادی در هندوستان دست‌وپنجه نرم کرده؛ اما تا هنوز سرنوشتش روشن نیست.
شیرزی پیش از این که به هندوستان بیاید، در افغانستان فعال سیاسی بود و با رفتن به این کشور نیز، به فعالیت‌های سیاسی-مدنی خود برای به‌دست‌آوردن حقوق مهاجران افغانستانی، ادامه داده است.
او، می‌گوید که هرچند مهاجران زیادی از کشورهای مختلف در هندوستان زندگی می‌کنند؛ اما در این میان، تنها مهاجران افغانستانی، با رویه‌ی دوگانه‌ی دولت این کشور و دفتر پناهندگی سازمان ملل روبه‌رو استند. «در این میان تنها مهاجران افغان استند که در انزوا قرار دارند. اجازه‌ی کار نداریم، خدمات صحی برای ما عرضه نمی‌شود، فرزندان ما حق تحصیل ندارند؛ پس ما برای چه این جا آمدیم.»
با این که مهاجران افغانستانی در هندوستان از سه سال به این سو، پیوسته با راه‌اندازی حرکت‌های مدنی، خواستار رسیدگی به مشکلات‌شان شده اند؛ اما با گذشت این همه وقت، این تلاش‌ها به جایی نرسیده و مشکلات مهاجران افغانستانی در این کشور، هم‌چنان به قوت خود باقی مانده است.
از آن جایی که هندوستان جزو کشورهای امضا‌کننده‌ی کنوانسیون بین‌المللی مهاجرت نیست، مهاجر نیز نمی‌پذیرد. به همین دلیل، مهاجران افغانستانی در زمان اقامت در هندوستان، با مشکل‌های زیادی باید قدبه‌قد شوند. بر اساس قانون هندوستان، شهروندان خارجی تا مدتی که ویزای این کشور را داشته باشند، در این کشور اقامت قانونی دارند و پس از آن، باید بابت ماندن غیرقانونی، جریمه بپردازند.
افزایش پول جریمه از ۲۰ هزار به ۵۰ هزار کلدار هندوستانی
مهاجرانی که در دفتر پناهندگی سازمان ملل متحد در هندوستان نام‌نویسی می‌کنند، تا زمان مشخص‌شدن درخواست پناهندگی‌شان، یک کارت ویژه از سوی مسؤولان سازمان ملل دریافت می‌کنند؛ اما، دولت هندوستان به دلیل این که عضو کنوانسیون مهاجرت نیست، به این کارت اعتبار نمی‌دهد و مهاجران، مجبور اند با تکمیل‌شدن تاریخ ویزای‌شان، بابت ماندن غیرقانونی در این کشور پول –جریمه- بپردازند. این مبلغ تا اوایل سال روان خورشیدی، ۲۰ هزار کلدار هندوستانی بود؛ اما مهاجران افغانستانی می‌گویند که پس از سفر محمدحنیف اتمر، سرپرست‌وزیر خارجه، به این کشور، مبلغ جریمه به ۵۰ هزار کلدار افزایش یافته است.
نثاراحمد شیرزی، فعال مدنی-سیاسی در هندوستان.
نثاراحمد شیرزی، می‌گوید: «وقتی که مهاجران افغانستانی خود را راجستر می‌کنند، دفتر ملل برای‌شان نمی‌گوید که وقتی تاریخ ویزای‌شان کامل شد، ماندن‌شان غیرقانونی است. مهاجر بی‌چاره، به خاطر کارت آبی سازمان ملل دلش جمع است که اقامت قانونی دارد. وقتی کیس‌شان رد شد، او وقت است که دولت هندوستان میگه که ده-دوازه سال این جا غیرقانونی بودی، باید جریمه بپردازی.»
آقای شیرزی در ادامه گفت: «به این معنا که اسناد سازمان ملل، پیش دولت هندوستان هیچ اعتباری ندارد. پس فردی که کیسش رد شده، باید پولی به عنوان جریمه بپردازد. این جریمه جدیدا ۵۰ هزار کلدار شده. پیش از این ۲۰ هزار کلدار بود؛ یعنی بعد از سفر حنیف اتمر افزایش یافته است. شاید کدام بازی سیاسی باشد.»
مهاجرانی که در هندوستان به سر می‌برند، می‌گویند که به دلیل نداشتن جواز کار، نمی‌توانند غذای مورد نیاز خانواده‌ی‌شان را تأمین کنند؛ این در حالی است که پرداخت جریمه‌ی اقامت نیز به آن اضافه شده است. شماری از مهاجرانی که درخواست پناهندگی‌شان در هندوستان رد شده و می‌خواهند دوباره به کشورشان برگردند نیز، به دلیل عدم پرداخت جریمه نمی‌توانند برگردند. «یعنی گروگان مانده اند؛ نه پول تکت دارند و نه پیسه‌ای که بابت جریمه بپردازند.»
پاسخ وزارت خارجه: جریمه بر همه به گونه‌ی یک‌سان تطبیق می‌شود
در حالی که مهاجران افغانستانی در هندوستان، از حکومت افغانستان به ویژه وزارت‌های خارجه و مهاجران، می‌خواهند که به مشکل آن‌ها رسیدگی کند؛ اما وزارت خارجه، می‌گوید که پرداخت جریمه در هندوستان، اصل قانونی است و بر همه مهاجران به گونه‌ی یک‌سان تطبیق می‌شود.
حامد تهذیب، معاون سخن‌گوی وزارت خارجه‌ی افغانستان، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید؛ این وزارت تلاش می‌کند که مشکلات مهاجران را در سه مرحله حل کند. «برنامه در این مورد تدوین شده و هماهنگی‌های لازم با نهادهای ذی‌ربط صورت گرفته است. در مورد کاهش هزینه‌ی جریمه، این یک قانون است که بالای تمام اتباع خارجی، کسانی که بیش‌تر از اقامت‌شان زندگی می‌کنند، تطبیق می‌شود. این استثنا تنها به افغان‌ها نیست.»
آقای تهذیب، می‌گوید که سفارت افغانستان در هندوستان در هماهنگی با وزارت خارجه، یادداشت‌های مختلفی به نهادهای مسؤول فرستاده و از نزدیک نیز با آن‌ها گفت‌وگو جریان دارد تا این که هزینه‌ی جریمه رفع و یا به اندازه‌ی قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.
از سویی هم، عبدالباسط انصاری، آمر مطبوعات وزارت مهاجران و بازگشت‌کنندگان، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که چندی پیش معین پناهندوستانگان این وزارت، با سفیر هندوستان در کابل دیدار و گفت‌وگو کرد و در این دیدار، در مورد کاهش جریمه‌ی مهاجران نیز صحبت شده است.
آقای انصاری، گفت که پیش از این، جریمه ۲۰ هزار کلدار هندوستانی بود که به ۵۰ کلدار افزایش یافت؛ اما «به دلیلی که پرداخت جریمه برای مهاجران ما بسیار دشوار است، موافقه کردند که به مسئله‌ی جریمه رسیدگی شود. پرداخت این مقدار جریمه برای یک هم‌وطن ما که کار و فرصت اشتغال نداشته باشد، بسیار دشوار است.»
وزارت مهاجران، تأکید می‌کند؛ چیزی که سبب کندی در اجرای این تعهدات شده، مسئله‌ی کرونا بوده است؛ زیرا، بسیاری از کارمندان سفارت هندوستان در کابل، به گونه‌ی منظم به کارهای‌شان حاضر نمی‌شوند. هم‌زمان با این، پروازهای هوایی هندوستان به افغانستان نیز به دلیل ویروس کرونا متوقف است و مهاجران داوطلب، نمی‌توانند به کشورشان بیایند.
با این که وزارت مهاجران، می‌گوید که دولت هندوستان تعهد کرده که به مشکلات مهاجران افغانستان، رسیدگی می‌کند؛ اما در همین حال، آقای انصاری می‌گوید: «باید ببینیم که هندوستان چه قدر روی تعهداتی که کرده، عمل می‌کند.»
هرچند دشواری زندگی مهاجران افغانستانی در هندوستان، قصه‌ی تلخی است که از سال‌ها به این سو به گوش می‌خورد؛ اما این چالش‌ها با همه‌گیری ویروس کرونا، دو برابر شده است؛ زیرا، شهروندان هندوستانی به شمول مهاجران افغانستانی، در قرنتین کامل به سر می‌برند و از هرگونه فعالیتی باز مانده اند؛ تا جایی که حتا پیداکردن لقمه‌نانی برای آن‌ها نیز دشوار شده است.
آقای شیرزی، گفت: «د کرونا، مهاجرین در خانه قید بود. پیش از این کرونا، حداقل با ترجمانی یک مقدار پول پیدا می‌کردند، در جریان کرونا هیچ عاید نداشتند، دولت هندوستان و دفتر ملل هیچ کمک نکردند. یک بار یک تجار هندوستانی کمک کرد، کاش کمک نمی‌کرد، کل مواد تاریخ‌تیرشده را برای افغان‌ها توزیع کرد. فکر کو ما در یک زندانی استیم، از زندانی بدتر؛ در زندان خو حداقل سه وقت نان است، خدمات صحی و آموزشی است. این جا از هیچ چیز، خبری نیست. کسی هم صدای ما را نمی‌شنود.»
شماری از مهاجران افغانستان ساکن در هندوستان.
مهاجران افغانستان ساکن در هندوستان، هم‌چنان ادعام می‌کنند که هم‌زمان با شدت کرونا و محدودیت‌های رفت‌وآمد در هندوستان، سفیر افغانستان مقیم در این کشور در برگه‌ی تویترش از تاجران خواست که برای رسیدگی به مهاجران، پول کمک کنند؛ اما با وجود جمع‌آوری مقدار زیادی پول، تنها به چند صد خانواده کمک شد. «به لک‌ها دالر جمع‌آوری شد؛ اما تنها برای ۲۰۰ نفر کمک شد. سفیر افغانستان این جا تجارت را گرفته، مهاجران در غم نان و جان خود ماندند، سفیر هنوز هم د خون ما شرط می‌زند. سفارت کاملا یک سفارت بی‌کفایت است.»
وزارت خارجه اما با رد این ادعاها، می‌گوید که هیچ کمک نقدی‌ای جمع‌آوری نشده و کمک‌هایی که به آن‌ها شده، به گونه‌ی داوطلبانه از سوی شماری از تاجران توزیع شده که شامل بسته‌های غذایی و مواد بهداشتی بوده است.
در بخش کمک و توزیع خدمات صحی و بهداشتی، وزارت مهاجران و بازگشت‌کنندگان، می‌گوید که هیچ گونه مشکلی وجود ندارد؛ زیرا، هندوستان هر گونه خدمات صحی از قبیل واکسین را همان گونه که به شهروندان خود اختصاص داده، به مهاجران افغانستان نیز ارایه می‌کند. در قسمت توزیع وسأیل بهداشتی نیز، وزارت، می‌گوید که تلاش می‌کند که از طریق جلب کمک‌های بین‌المللی به آن‌ها کمک‌رسانی کند.
مشکلات مهاجران افغانستانی در هندوستان تنها به مواردی که در بالا اشاره شد، خلاصه نمی‌شود. جبری‌بودن داشتن پاسپورت، استفاده‌های سو و مشکلات خانوادگی ناشی از فقر اقتصادی، از دیگر مشکلاتی است که دامن‌گیر مهاجران افغانستانی در هندوستان شده است.
با تلاش نثاراحمد شیرزی و شمار دیگری از مهاجران، سرانجام قیمت پاسپورت برای آن‌ها از ۱۲۰ دالر به ۲۰ دالر کاهش یافت؛ اما در سایر بخش‌ها، هنوز مشکلات فراوانی وجود دارد. همین اکنون، صدها تن از مهاجران افغانستانی که بیش‌تر به ترجمانی مصروف اند و در جریان کار طعمه‌ی قاچاق‌بران مواد مخدر شده اند، در زندان به سر می‌برند و سال‌ها می‌شود بدون ارتکاب جرمی زندانی اند. چیزی که وزارت مهاجران نیز آن را تأیید می‌کند و می‌گوید که تلاش می‌کند در هماهنگی با دولت هندوستان، به پرونده‌های آن‌ها رسیدگی شود.
