«دو قطره واکسین پولیو، به هر طفل، هربار»، شعار معروفی است که همه‌ساله و هم‌زمان با برگزاری کارزارهای تطبیق واکسین پولیو در افغانستان سر داده می‌شود. پولیو از بیماری‌های غیرقابل درمان است که می‌تواند سبب فلج‌شدن دایمی کودکان شود. هرچند این ویروس در بسیاری از کشورها به گونه‌ی کامل نابود شده؛ اما افغانستان و پاکستان دو کشوری است که این ویروس هم‌چنان در آن وجود دارد و هر سال ده‌ها کودک را برای همیشه از راه‌رفتن باز می‌دارد.
وزارت صحت عامه‌ی افغانستان، همه‌ساله ۴-۵ دور کازار تطبیق واکسین پولیو را راه‌اندازی می‌کند که در جریان آن، میلیون‌ها کودک واجد شرایط، واکسین دریافت می‌کنند. در مناطقی که بیش‌تر آسیب‌پذیر است، بیش‌تر از ۵ بار این روند، تطبیق می‌شود.
از آغاز سال روان خورشیدی تا اکنون، دو بار کارزار تطبیق واکسین پولیو در افغانستان برگزار شد. بار نخست در ۹ حمل سال روان بود که پیش‌بینی شده بود در جریان آن، ۹.۶ میلیون کودک زیر پنج سال واکسین پولیو دریافت کنند.
دور دوم کارزار تطبیق واکسین پولیو در ۲۷ جوزا، یعنی حدود یک ماه پیش برگزار شد. در آن زمان، مسؤولان در وزارت صحت عامه، اعلام کردند که در این دور، ۹.۹ میلیون کودک واکسین پولیو دریافت خواهند کرد.
هرچند بر اساس آخرین برآورد وزارت صحت عامه، حدود ۹.۹ میلیون کودک در کشور واجد شرایط واکسین پولیو استند؛ اما در هر دوره، به دلیل مشکلات امنیتی و آب‌وهوایی، بیش‌تر از ۳ میلیون کودک از واکسین باز می‌مانند.
هم‌زمان با آغاز دور دوم واکسین پولیو در کشور، میرجان راسخ، مسؤول آگاهی عامه‌ی برنامه‌ی محو پولیو، به روزنامه‌ی صبح کابل، گفت که در این دور ۳.۳ میلیون کودک واکسین نخواهند شد؛ زیرا، آن‌ها در مناطقی حضور دارند که دست‌رسی به آن امکان‌پذیر نیست.
امسال اما؛ کارزار سرتاسری واکسین پولیو با چالش‌های جدی روبه‌رو شد؛ به گونه‌ی نمونه، در ولایت ننگرهار به دلیل کشته‌شدن شش کارمند تطبیق واکسین، این برنامه در روز دوم آن متوقف شد و در سه روز دیگر، هیچ کودکی در این ولایت واکسین دریافت نکرد.
تفنگ‌داران ناشناس در دومین روز کارگزار واکسین پولیو -سه‌شنبه، ۲۵ جوزا-، ۶ واکسیناتور را در چهار حمله‌ی جداگانه به قتل رساندند و ۳ نفر دیگر شان زخمی شده اند. به دنبال این رویداد، روند تطبیق واکسین به کلی در این ولایت متوقف شد.
گفتنی است در دور نخست کارزار واکسین کرونا در سال جاری نیز سه واکسیناتور زن در ولایت ننگرهار کشته شد. این مسئله سبب شد که وزارت صحت به جای واکسیناتوران زن، کارمندان مرد را در این بخش استخدام کند.
اکنون پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها، میرجان راسخ، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که در ولایت ننگرهار ۸۵۰ هزار و ۵۷ کودک واجد شرایط واکسین وجود دارد؛ اما در این دور، تنها ۴۶۶ هزار و ۲۸۹ کودک واکسین دریافت کردند و ۴۱۵ هزار و ۹۰۴ کودک دیگر از واکسین محروم شدند. به این معنا که ۴۹ درصد کودکان در این ولایت واکسین نشده اند.
این در حالی است که در دور قبلی کارزار واکسین پولیو در ننگرهار، تنها ۱۸ درصد کودکان واکسین نشده بودند. با توجه به آمار داده‌شده، در این دور ۳۱ درصد به شمار کودکانی که واکسین دریافت نکرده اند، افزوده شده است.
بیش‌تر از ۴ میلیون کودک از واکسین باز ماندند
همان گونه که در بالا اشاره شد، پیش از برگزاری کارزار سرتاسری واکسین پولیو، وزارت صحت عامه، گفته بود که ۳.۳ میلیون کودک به گونه‌ی تخمینی از واکسین باز می‌مانند؛ اما، اکنون این وزارت، می‌گوید که بیش‌تر از ۴ میلیون کودک واکسین دریافت نکرده اند.
آقای راسخ، می‌گوید؛ قرار بود که ۹ میلیون و ۹۹۹ هزار و ۲۲۷ کودک واکسین دریافت کنند؛ اما از این میان تنها ۶ میلیون و ۴۲۰ هزار و ۴۱۲ کودک واکسین کرد و ۴ میلیون و ۵ هزار و ۳۰۳ کودک دیگر شان از واکسین باز مانده اند.
مسؤول آگاهی عامه‌ی برنامه‌ی محو پولیو، می‌گوید که به گونه‌ی کلی، ۴۰ درصد کودکان واجد شرایط واکسین در سراسر افغانستان، از این روند محروم شده اند.
هرچند غیر از کندهار در سایر ولایت‌ها واکسین پولیو به گونه‌ی نسبی تطبیق شده؛ اما به گفته‌ی میرجان راسخ، غزنی، هلمند، زابل و ارزگان از ولایت‌هایی است که در بسیاری از ولسوالی‌های آن به دلیل حضور گسترده‌ی طالبان و تبلیغات مردمی، واکسین تطبیق نشده است.
از آن جایی که تطبیق واکسین پولیو، روند غیرسیاسی و به هدف نجات جان کودکان است، مسؤولان تطبیق‌کننده‌ی واکسین پولیو، می‌گویند که از سه سال به این طرف، گفت‌وگوها با گروه طالبان ادامه دارد؛ اما دیده می‌شود که تا اکنون این گفت‌وگوها نتیجه‌‌ای نداشته است. اکثر مناطقی که واکسیناتوران به آن جا رفته نمی‌توانند، مناطق جنگی و ساحات زیر کنترل طالبان است.
به دلیل عدم تطبیق واکسین در ساحات ناامن و جنگی، هنوز هم واقعات مثبت پولیو رو به افزایش است. چنان چه از آغاز سال روان میلادی تا اکنون، یک مورد از نوع اول در ولسوالی اندر غزنی ثبت شده، از نوع دوم این ویروس نیز تا اکنون ۴۰ واقعه گزارش شده است.
با این که وزارت صحت عامه، می‌گوید که شمار کودکان مبتلا به پولیو نسبت به سال گذشته‌ی میلادی کاهش یافته است؛ اما این شمار، می‌تواند در فصل تابستان که هوا به شدت گرم می‌شود، افزایش یابد. این درحالی است که تنها در ۵ ماه نخست سال ۲۰۲۰ میلادی، ۲۰ مورد از نوع اول و بیش‌تر از ۱۰۰ مورد از نوع دوم آن در افغانستان ثبت شده بود.
دلیل افزایش شمار مبتلایان به پولیو در سال گذشته‌ی میلادی نیز ناشی از محدودیت‌های کرونا و عدم تطبیق واکسین در ساحات ناامن گفته شده است.
در کنار مشکلات امنیتی و ممانعت طالبان، عوامل دیگری نیز وجود دارد که سبب می‌شود کودکان از واکسین باز مانند. میرجان راسخ، می‌گوید: «در برخی ساحات حتا تبلیغ ضدواکسین صورت می‌گیرد. خانواده‌ها به دلیل اهمیت‌ندادن به واکسین، اجازه نمی‌دهند که اطفال شان واکسین دریافت کنند. مشکلات فرهنگی، بی‌جاشدگان داخلی و حالت متحرک‌بودن قوم کوچی و افزایش رفت‌وآمد‌ها میان افغانستان و پاکستان، چالش‌هایی است که سبب بازماندن اطفال از واکسین می شود.»
پاسخ طالبان: اگر واکسیناتوران رفته نمی‌توانند، مسؤولیت ما نیست
مسؤولان وزارت صحت عامه، طالبان را مهم‌ترین عامل عدم تطبیق درست واکسین پولیو برای کودکان زیر سن پنج سال می‌داند؛ اما طالبان، می‌گوید که آن‌ها هیچ مشکلی با تطبیق واکسین ندارند، برعکس در این قسمت با سازمان‌های داخلی و جهانی هماهنگ است.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که سال‌های سال در ساحات زیر کنترل این گروه واکسین پولیو تطبیق شده و تنها در برخی موارد به دلیل مشکلات جنگی، هرازگاهی این روند متوقف می‌شود.
مجاهد گفت:« واکسین پولیو روی یک فرمول با مؤسسه‌ی Who و مسؤولان ما توافق شده و در ساحات زیر کنترل ما تطبیق می‌شود؛ البته حالت جنگی استثنایی است و اگر تیمی رفته نمی‌تواند، مسؤولیت ما نیست.»
با این همه، گفتنی است که برای تطبیق واکسین پولیو، حدود ۷۰ هزار نفر در کشور فعالیت می‌کنند. میرجان راسخ، می‌گوید که بخشی از این افراد با معاش ثابت کار می‌کنند و باقی آن، رضاکارانی اند که به گونه‌ی داوطلبانه تنها در زمان تطبیق واکسین با این وزارت، کار می‌کنند.
سازمان جهانی بهداشت یا who و اداره‌ی یونیسف، دو نهادی است که مسؤولیت حمایت مالی از روند تطبیق واکسین پولیو در جهان و به ویژه در افغانستان را به عهده دارد.
