«اگه عکسمه ده فیسبوکم بانم؛ سبب میشه ، سو استفاده‌های زیاد شوه؛ برگه‌های فیک –قلابی- درست شوه، به کسای دیگری پیام بته و یا معلومات غیر اخلاقی و نادرست، با عکس و نام مه شیر -هم‌رسانی- شوه.»
این را مرسل سیاس، کارمند کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان که در بخش حمایت و انکشاف حقوق زنان این کمسیون کار می‌کند، می‌گوید.
خانم‌سیاس با این که کارمند نهاد حقوق‌بشری است و از ۲۰۱۰ به این سو، حساب کاربری فیسبوکی دارد؛ اما، برای فرار از خشونتی که دامن زنان را گرفته است، تا هنوز نتوانسته، آزادی گذاشتن عکس خود، در برگه‌اش را به دست بیاورد. او، با اندوهی که در صدایش راه می‌رود، می‌گوید، این آزاردهنده است که ما، بخشی از هویت خود را، از ترس این که استفاده‌ی نادرست نشود، پنهان کنیم؛ این واقعا آزاردهنده است.
با این که بیش‌تر از یک دهه می‌شود، استفاده از فیسبوک و شماری دیگر از رسانه‌های اجتماعی، در افغانستان همگانی شده است؛ اما شماری از کاربران این شبکه‌ها، به ویژه زنان، به دلیل سنتی‌بودن جامعه و ضعف فرهنگ شهروندی، هنوز هم نمی‌توانند، با هویت واقعی خود، آزادانه وارد شبکه‌های مجازی شوند.
الهه، دانش‌جوی دندان‌پزشکی که در یکی از مؤسسه‌های توان‌مند‌سازی زنان در کندز، نیز کار می‌کند، می‌گوید: «زمانی که دانش‌آموز بودم و هنوز با جامعه شناخت زیادی نداشتم، عکسم را در فیسبوک می‌گذاشتم؛ اما شماری از مردان جامعه‌ی ما، این آزادی را هضم نتوانسته و بارها، با پیشنهادهای نامشروع، برایم مزاحمت کردند و در نهایت ناچار شدم، دیگر عکسم را در برگه‌ی فیسبوکم نگذارم.»
الهه می‌گوید: «نه تنها مردان، بلکه شماری از خانم‌ها نیز، با گذاشتن عکس در فیسبوک، جوری بی‌حیا خطابت می‌کنند که فکر می‌کنی، بدترین کار روی زمین را انجام دادی.»
هر چند در دو دهه‌ی گذشته؛ زنان، بیش‌ترین فرصت بودن در اجتماع و محفل‌های گروهی را در درازای تاریخ افغانستان، به دست آورده اند؛ اما این بودن، به نحوی هنوز هم نتوانسته است، از زیر چمبره‌ی باورهای پس‌رو و ساختار زن‌ستیز جامعه که مانع پذیرش هویت انسانی مستقل زنان می‌شود، بیرون بزند.
چرا زنان از گذاشتن عکس خود در فیسبوک هراس دارند؟
مهری سروش، عکاس و باشنده‌ی کابل از کاربران فیسبوکی، می‌گوید: «خانواده‌ی مذهبی دارم که این کار -گذاشتن عکس در فیسبوک- را خلاف سنت پیامبر و اصول دین اسلام می‌دانند.»
او می‌گوید که اگر، روزی بخواهد عکسش را در برگه‌ی فیسبوکش بگذارد، بدون شک از آغوش خانواده رانده خواهد شد.
با این که شوق گذاشتن عکس در فیسبوک، هر از گاهی، مهری را به وسوسه می‌اندازد؛ اما ترس از واکنش خانواده، همیشه دست او را از دکمه‌ای که این کار را آسان می‌کند، کوتاه کرده است.
در گفت‌وگویی که با ۱۱ شهروند زن داشتم، بیش‌تر آن‌ها، مذهبی‌بودن و سنتی‌بودن خانواده و جامعه؛ ترس از استفاده‌ی نادرست از عکس از سوی دیگر کاربران؛ ساختن حساب‌های کاربری قلابی با عکس و نام شان و مزاحمت‌های کاربران مرد را، دلیل نگذاشتن عکس واقعی شان در فیسبوک می‌گویند.
۹ تن از این گفت‌وگوشوندگان، در تلاش برای رسیدن به آزادی و دست‌یافتن به حقوق شهروندی شان، توانسته اند وارد سیستم آموزشی کشور شده و دوره‌ی کارشناسی/لیسانس شان را، به پایان برسانند؛ اما با آن هم نتوانسته اند، از بند سنت و باورهای پس‌رو جامعه، فرار کرده و -آزادی کامل زندگی، حتا در فضای مجازی- را، به دست بیاورند.
بانو، باشنده‌ی مزار و دانش‌جوی رشته‌ی پزشکی که در یکی از انستیتوت‌های دولتی نیز آموزگار است، می‌گوید: «نداشتن استقلال کامل تصمیم‌گیری در مسائل خصوصی، فکرهای سنتی و برداشت‌های مذهبی که شدیدا مردم را زیر تأثیر قرار داده است و مزاحمت جامعه‌ی کوتاه‌فکر و استفاده‌جو، باعث شده است که عکسم را در فیسبوک نگذارم.»
بانو با این که هفت سال می‌شود، یکی از کاربران فعال فیسبوک است؛ اما، ترس از واکنشی که قرار است پس از همگانی کردن عکسش بیفتد، او را از گذاشتن عکسش در برگه‌ی شخصی‌اش، باز داشته است.
او می‌گوید: «اگر عکسم را در فیسبوک بگذارم، شاید شمار اندکی واکنشی نشان ندهند؛ اما موقعیتم در جامعه را صدمه زده و برایم، مشکل‌ساز خواهد شد و از سویی هم پس از شریک‌سازی عکسم، ناچارم ساعت‌ها به خانواده توضیح بیهوده بدهم و در نهایت از سوی خانواده، تحقیر نیز شوم.»
به باور بانو، شریک‌سازی عکسش در فیسبوک، در جامعه‌ی سنتی و مرد‌سالار افغانستان، خانواده‌اش را نیز، در شرایط بدی قرار می‌دهد و این نوع بودن -جهان‌بینی جمعی-، باعث شده است که شماری از دختران، با این که با مخالفت جدی خانواده نیز روبه‌رو نیستند؛ اما برای نگه‌بانی از موقعیت خانواده‌ی شان در جامعه‌ی سنتی افغانستان، بر خلاف میل شان، عکس خود را در برگه‌ی فیسبوک خود نگذارند.
در حالی که امروز؛ انترنت، در بیش‌تر خانواده‌های افغانستان، راه خودش را باز کرده و حتا در نادارترین خانواده‌ها، دخترانی گوشی هوش‌مند دارند و از کاربران شبکه‌های اجتماعی، به ویژه فیسبوک اند؛ اما مردسالاری حاکم در جامعه، نمی‌گذارد که آن‌ها، بدون هیچ دلهره‌ای، عکس خود را در برگه‌ی فیسبوک گذاشته و با هویت واقعی خود، وارد شبکه‌های اجتماعی شوند.
ده تن از این یازده زنی که با آن‌ها گفت‌وگو کردم، می‌گویند که وارد‌شدن از هویت دروغین و یا گذاشتن عکس دیگران در فیسبوک، برای شان آزاردهنده است؛ هر یازده تن، می‌گویند که بارها از ته دل خواسته اند، عکس خود را در برگه‌ی فیسبوک شان بگذارند؛ اما ترس از واکنشی که قرار است پس از آن بیفتد، این آزادی کوچک را به رویایی دست‌نیافتنی، برای شان بدل کرده است.
بانو، می‌گوید: «معرفی شدن از یک هویت نادرست و غیر حقیقی، البته که آزاردهنده است؛ هر انسانی دوست دارد از نشانی شخصیت و چهره و نام خودش، معرفی و شناخته شود.»
در میان زنان افغانستان؛ هر چند آن‌هایی که در شهرها زندگی می‌کنند، آزادی بیش‌تری از دختران روستانشین دارند؛ اما در جهان مجازی، این تفاوت زیاد هم چشم‌گیر نیست.
با این حال، شماری از زنان، نگذاشتن عکس خود در فیسبوک را، میکانیزم دفاعی خوبی در برابر جامعه‌ی سنتی و زن‌ستیز افغانستان، می‌دانند.
فاطمه، آموزگار در یکی از مکتب‌های خصوصی شهر کابل، می‌گوید: «نگذاشتن عکس شخصی در فیسبوک، سبب شده که به سبک خودت و برای خودت زندگی کنی، نه برای مردم که می‌گویند؛ حجاب را رعایت نکردی یا این که نمایشی گذاشتی.»
با این که از دو دهه به این سو، دولت و سازمان‌های جهانی بی‌شماری، برای کاهش خشونت بر زنان و برابری جنسیتی، در افغانستان کار می‌کنند؛ اما هنوز هم، به دلیل نهادینگی زن‌ستیزی در ساختار سیاسی-اجتماعی کشور، زنانی که خود فعال حقوق زن اند، نتوانسته اند، آزادی گذاشتن عکس خود در برگه‌ی فیسبوک را به دست بیاورند؛ اما آنچه نگرانی زنان را از دوام و افزایش خشونت، بیش‌تر کرده است، گفت‌وگوهای صلح با طالبان و حکومت پساصلح است؛ چیزی که به باور این زنان، می‌تواند همین آزادی اندک را نیز، به قفس بیندازد.
هر یازده زنی که با آن‌ها گفت‌وگو کردم، از چگونگی و برآیند صلح با طالبان، نگران بوده و ترس از دست دادن امتیاز‌هایی را دارند که در دو دهه مبارزه، به دست آورده اند.
رودابه -نام مستعار-، یکی از کاربران فیسبوک و آموزگار در یکی از مکتب‌های خصوصی کابل، می‌گوید: «نه تنها از صلح با طالبان، خوش‌بین نیستم، بلکه نگران وضعیت دولت پساصلح استم؛ زیرا پس از صلح با طالبان، آزادی گذاشتن عکس در فیسبوک هم از زنان گرفته خواهد شد.»
او می‌گوید که اگر طالبان آشکارا نتوانند به هدف‌های زن‌ستیزانه‌ی خود برسند، بدون شک، راه‌های دیگری را برای خاموش‌کردن زنان و سلب آزادی آنان، پیش خواهند گرفت.
از یک سال به این سو که گفت‌وگوهای صلح، احتمال برگشت طالبان به شهرها و امتیازدهی دولت به آنان را افزایش داده است، زنان در افغانستان، نگران از دست‌دادن دست‌آوردهایی استند که در دو دهه‌ی گذشته به دست آورده اند.
