خویش‌خوری سیاسی یا سفر دیپلماتیک؟

زاهد مصطفا
خویش‌خوری سیاسی یا سفر دیپلماتیک؟

در میدان جهانی، کشورها بر اساس نحوه‌ی برخورد شان با جهان ارزش‌یابی می‌شوند؛ برخوردی که نمایان‌گر سیاست خارجی کشورها است و به میزان دقت و سنجش دیپلماتیک در مناسبات بیناکشوری، به تعریف جایگاه‌ دولت‌ها می‌انجامد. هر چند، متغیرهایی از جمله، نفوس، وسعت جغرافیایی و منابع طبیعی هم بخشی از اتوریته‌ی سیاسی کشورها در روابط دیپلماتیک است؛ اما نحوه‌ی بازی بازی‌گران سیاسی نیز، یکی از متغیرهایی است که جایگاه یک کشور را در بازی‌های منطقه‌ای و جهانی به اثبات می‌رساند و به دنبال تأمین منافع آن است؛ بنا بر این، باید کشورها در سیاست خارجی شان، با دقت بیش‌تری عمل کنند و کسانی که در نقش نماینده‌ی سیاسی و دیپلماتیک از سوی کشورها در مجالس بیناکشوری و جهانی اشتراک می‌کنند، بتوانند نقش خود را به درستی بازی کنند؛ این بازی، وابسته به میزان درک افراد و عمل‌کرد سیاسی در میدان جهانی و ترکیب افراد اشتراک‌کننده اهمیت دارد.

با نگاهی به ترکیب هیأت اشتراک‌کننده‌ از افغانستان در کنفرانس مسکو، می‌توان به عمق فاجعه در سیاست خارجی و همین طور در شعور رهبران سیاسی افغانستان پی برد؛ کشوری که دهه‌ها می‌شود به دلیل نبود توافق سیاسی داخلی و عمل‌کرد ناسنجیده‌ در سیاست خارجی، سرنوشتش توسط کشورهای همسایه و قدرت‌های جهانی به بازی گرفته می‌شود و دولت‌مردان آن، همان گونه که در میدان ملی می‌بازند، در میدان جهانی نیز در آفساید قرار دارند.

اشتراک دوازده تن از شخصیت‌هایی که به دلایل مختلف در قضایای چند دهه‌ی اخیر افغانستان دخیل بودند و تا موقف ریاست‌جمهوری وظیفه اجرا کردند، در کنفرانس یک‌روزه‌ای که در آن فقط یک نفر به نمایندگی از افغانستان اجازه‌ی صحبت دارد، بیان‌گر اوج درماندگی در سیاست خارجی است و به جهان، این پیام را می‌دهد که عمل‌کرد افغانستان در سیاست خارجی، تا این که طبق معیارهای دیپلماتیک امروزی باشد، بیشتر شبیه به مناسبات بومی است که در آن، به تعدد افراد، بیشتر از منطق و اتوریته‌ی آنان توجه صورت می‌گیرد.

در نشست یک‌روزه‌ای که امروز پنج‌شنبه در مسکو برگزار می‌شود، دولت افغانستان، دوازده نفر را برای گفت‌وگو با نمایندگان طالبان و کشورهای هم‌کار به روسیه فرستاده است؛ دوازده نفری که در ترکیب آن، از کرزی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان، تا مارشال دوستم، چهره‌ی تأثیرگذار در مناسبات سیاسی و نظامی چند دهه‌ی اخیر، رییس مجلس نمایندگان، حکمتیار و دیگر چهره‌های سیاسی دیده می‌شود؛ ترکیبی که از یک سو، به دلیل تعداد زیاد آن، تا این که به یک ترکیب دیپلماتیک بیاید، به خویش‌خوری سیاسی می‌ماند که ویژه‌ی مناسبات داخلی افغانستان است و هر از گاهی، در موضوعات کلان یا خرد کشوری، عده‌ای از این چهره‌های شناخته شده را کنار هم جمع می‌کند تا دست به معامله‌هایی در مورد سرنوشت مردم و تقسیم قدرت بزنند.

از این دوازده نفر که هر کدام در افغانستان جایگاه کلانی برای خود تراشیده و پشت تریبون، بارها افغانستان را ناف زمین و مردم آن را قهرمان آسیا و شکست‌دهنده‌ی قدرت‌های بزرگ خوانده است، در نشست امروز مسکو، فقط یک نفر حق سخن‌رانی دارد که داکتر عبدالله است. این نشست، قرار است در یک روز خاتمه یابد و زمینه‌ی گفت‌وگو و دیدار غیر رسمی هم در آن چندان متصور نیست که چهره‌های دیگر به جز عبدالله نیز، فرصتی دست کم برای چند دهان گپ را پیدا کنند و به اصطلاح به نمایندگی از افغانستان، با طرف طالبان یا نماینده‌های کشورهای دخیل در برگزاری این کنفرانس، صحبت کنند.

یکی از دلایلی که همواره دولت‌های افغانستان در این موقعیت قرار گرفته اند و اکنون تقریبا رشته‌ی همه مناسبات از دست در رفته است، بازی ناموفق سیاست‌گران در چنین میدان‌هایی بوده است؛ در میدان‌هایی که به جای اشتراک چند دیپلمات باتجربه، عده‌ای به نام رهبر قومی و سهمی که در مناسبات قدرت داشته اند، اشتراک کرده اند و تعداد آنان نیز، وابسته به تعداد گروه‌ها یا سمت‌های دخیل در تقسیم قدرت داخلی بوده است.

سفر هیأت دوازده‌نفری از افغانستان به مسکو نیز، یکی از این سفرهای دیپلماتیک با رویکرد خویش‌خوری است؛ سفری که، تأثیرگذارترین چهره‌های سیاسی و نظامی کشور، فقط به عنوان اشتراک‌کننده در آن حضور می‌یابند  و بدون این که صلاحیت برای بیان حرفی داشته باشند، با مهر سکوت بر لب برمی‌گردند. این کار دولت و کسانی که در این سفر عبدالله را هم‌راهی می‌کنند، از سویی، موقف دولت در گفت‌وگوهای صلح را صدمه می‌زند و از سوی دیگر، اشتراک‌کننده‌هایی را که تا دهان باز می‌کنند، حرف‌های قلمبه سلمبه‌ی شان خاک‌باد راه‌ می‌اندازد، تبدیل به چهره‌هایی نمایشی، یک‌بارمصرف و نظاره‌گر می‌کند که حیثیت سیاسی شان هم مقابل طرف گفت‌وگو و هم کشورهای هم‌کار ضرب هیچ می‌شود.

آمدن اتمر در وزارت خارجه، این خوش‌بینی را به میان آورده بود که عمل‌کرد ناموفق افغانستان در سیاست‌ خارجی طی سال‌های اخیر، تغییر خواهد کرد و در شرایط گفت‌وگوهای صلح، او، می‌تواند بازی افغانستان در میدان جهانی را متحول کند؛ اما، ظاهرا این کاریزمای سیاسی نیز، در این وزارت تبدیل به مهره‌ای بدون مصرف شده که یا توانایی مدیریتی و اجرایی در سیاست خارجی ندارد و یا، صلاحیت مدیریتی و اجرایی برایش داده نشده است که دست کم بتواند در بخش تنظیم سفرهای این‌چنینی، اصول دیپلماتیک را رعایت کند.

بر علاوه، هنوز مشخص نیست که این سفر با وزارت خارجه هم‌آهنگ شده یا داکتر عبدالله، از مجرایی مستقل، به این نشست دعوت شده است. نشست مسکو، برای یک روز با اشتراک هیأت دولت افغانستان، طالبان و کشورهای عضو ترویکا (امریکا، چین و روسیه بر علاوه‌ی پاکستان) برگزار می‌شود. نشست توسط وزیر خارجه‌ی روسیه آغاز خواهد شد و ضمیر کابلوف، نماینده‌ی ویژه‌ی رییس‌‌جمهور روسیه در امور افغانستان، ریاست آن را به عهده دارد. عبدالله عبدالله و در صورت فرصت، ممکن رییس مجلس نمایندگان یا سنا، یکی شان به نمایندگی از افغانستان در این نشست صحبت کنند.

سید طیب جواد، سفیر افغانستان در روسیه، در نامه‌ای به وزارت خارجه‌ی افغانستان، گفته است که وزارت خارجه‌ی روسیه، مصرف هوتل تنها شش عضو رجال برجسته را می‌پردازد و مصارف هوتل باقی اعضای شورای عالی مصالحه، دولت و رجال برجسته به دوش خود شان است. هم‌چنان، سفارت روسیه از تهیه‌ی موتر برای هیأت افغانستان معذرت خواسته است. سفارت افغانستان در روسیه اما گفته که برای رؤسای هیأت دولت، شورای عالی مصالحه و رجال برجسته، موترهای مناسب به کرایه گرفته شده است.