حکومت افغانستان سال ۱۴۰۰ خورشیدی را با گشایش بند کمال‌خان در ولایت نیمروز و وعده برای گشایش چندین بند آبی خرد و بزرگ دیگر جشن گرفت. بر اساس معلومات اداره‌ی ملی تنظیم امور آب افغانستان، بند کمال‌خان با هزینه‌ی بیشتر از ۲۰۰ میلیون دالر امریکایی از بودجه‌ی دولت ساخته شده و ظرفیت تولید ۹ مگاوات برق را دارد. از سویی هم این بند با آب‌گیری می‌تواند ۱۷۴ هزار هکتار زمین کشاورزی اطرافش را آبیاری کند.
به اساس گفته‌های مسئولان حکومت افغانستان، بند کمال بزرگ‌ترین پروژه‌ی توسعه‌ای این کشور در چند دهه‌ی گذشته است که به بهره‌برداری سپرده شده است. رییس‌جمهور غنی نیز در مراسم گشایش این بند، گفت که رویای ۷۰۰ ساله‌ی مردم افغانستان با ساخته‌شدن آن برآورده شده است.
با آغاز به کار بند کمال‌خان، اداره‌ی ملی تنظیم امور آب، می‌گوید که در حال حاضر، ۱۵ بند آبگردان بزرگ در افغانستان وجود دارد که از آن برای تولید برق، ماهی‌گیری و زراعت استفاده می‌شود. در کنار این بندهای بزرگ، ده‌ها بند کوچک آبگیر نیز در ولایت‌های مختلف کشور وجود دارد. همین‌گونه، کار ساخت ۱۳ بند آبگردان دیگر نیز در کشور جریان دارد که در آینده‌های نزدیک گشایش و به بهره‌برداری سپرده می‌شود.
نظام‌الدین خپلواک، سخنگوی اداره‌ی ملی تنظیم امور آب، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که در کنار بند کمال‌خان، کار پروژه‌ی بند آبگیر «شاه و عروس» در کابل و بند «شورابک» در بدخشان نیز تکمیل شده و به‌زودی به بهره‌برداری سپرده می‌شود.
آقای خپلواک افزود که کار روی ساختن بندهای آب گیر «کجکی» در هلمند، «بخش‌آباد» در فراه، «مچلغو» در پکتیا، «خان‌آباد» در کندز، «سلطان» در غزنی، «سراب» و «شفلوغ» در ارزگان، «توری» در زابل، «پاشدان» در هرات، «پلتو» در پکتیکا و همین‌گونه کار ساخت چند بند دیگر نیز در کشور ادامه دارد.
اداره‌ی ملی تنظیم امور آب معلومات می‌دهد که هزینه‌ی مجموعی ساخت این ۱۳ بند، بیشتر از ۹۰۰ میلیون دالر پیش‌بینی شده است.
حکومت افغانستان، می‌گوید که اراده‌ی جدی‌ای برای مهار و مدیریت آب‌های کشور دارد و پس‌ازاین، نخواهد گذاشت که آب‌های افغانستان به گونه‌ی رایگان به قلمرو همسایگان ما بریزد. رییس‌جمهور غنی در مراسم گشایش بند کمال‌خان، گفت که اقتصاد افغانستان و ایران مکمل یکدیگر است؛ اما پس‌ازاین، آب را رایگان به ایران نمی‌دهد. «اگر ایران آب می‌خواهد، در بدل آن به افغانستان نفت بدهد.»
ضرورت ایجاد بندهای آبگردان در افغانستان
افغانستان جزو کشورهایی است که شمار زیادی از شهروندان آن درگیر کشاورزی است که داشتن منابع آبی منظم و بسنده از پیش‌نیازهای آن است. معلومات وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان، نشان می‌دهد که دست‌کم ۵۶ درصد شهروندان کشور زراعت‌پیشه و مالدار است.
اکبر رستمی، سخنگوی این وزارت، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که سالانه ۳٫۴ تا ۳٫۵ میلیون هکتار زمین در کشور، فرآورده‌های کشاورزی کاشت و برداشت می‌شود که از این مساحت ۱ میلیون هکتار آن را کشاورزی للمی و باقی آن را زمین‌های آبی تشکیل دهد.
آقای رستمی، افزود که کاهش و افزایش زمین‌های زراعتی زیر کشت، رابطه‌ی مستقیمی با افزایش یا کاهش برف و باران و تأمین منابع آبی دارد.
به گفته‌ی او، در صورتی که منابع آبی فراوان باشد، سال‌به‌سال، زمین‌های تحت کشت بیشتر می‌شود. چنانچه تنها در سال گذشته‌ی خورشیدی، در ۹۷ هزار هکتار زمین زراعتی در افغانستان کشت و محصول برادری شده است.
از آن‌جایی که ساخت و افزایش بندهای آبی، یکی از مواردی است که می‌تواند منابع آبی را مدیریت و زراعت را رشد دهد، آقای رستمی تأکید می‌کند که ساخت بندهای آبی، تأثیر مستقیمی روی زمینه‌سازی و افزایش تولید و تحت پوشش قرار گرفتن زمین‌های زراعتی دارد؛ زیرا بند کمال‌خان به‌تنهایی آب ۱۸۴ هزار هکتار زمین زراعتی را تأمین می‌کند.
گفتنی است که نیازمندی سالانه‌ی افغانستان به گندم ۶٫۴ تا ۶٫۵ میلیون متریک تن است که از این میان ۵٫۱ میلیون متریک آن در داخل کشور تولید می‌شود و باقی ۱٫۳ تا ۱٫۴ میلیون متریک تن دیگر آن از کشورهای دیگر وارد می‌شود که با گسترش زمین‌های کشاورزی در سال‌های آینده می‌توان از وارد کردن آن بی‌نیاز شد.
یکی از اهداف دولت در بخش مدیریت منابع آبی، رفع نیازمندهای آبی برای کشاورزی در کشور گفته شده است. اداره‌ی ملی تنظیم امور آب، می‌گوید که برای رسیدن به این منظور، قرار است در ماه ثور سال روان خورشیدی، کار ساخت ۴۴ بند آبیاری و تولید برق در ۲۱ ولایت کشور آغاز شود.
آقای خپلواک، می‌گوید که این بندها که با هزینه‌ی بالاتر از ۶۰۰ میلیون دالر ساخته می‌شود و با ساخت آن، ۳۲۰ هزار هکتار زمین زراعتی آبیاری شده و افزون بر آن، برای صدها شهروند کشور زمینه‌ی کار فراهم می‌شود.
از سویی هم کار بند آبگردان پاشدان در ولایت هرات، ۸۰ درصد تکمیل شده و با تکمیل شدن آن، بخش بزرگی از زمین‌های زراعتی در این ولایت، سیراب خواهد شد.
همین‌گونه، بند سلما نیز به‌تازگی آغاز به آب‌گیری کرده و ظرفیت تولید ۴۲ مگاوات برق و آبیاری ۸۰ هزار هکتار زمین زراعتی را دارد. همین‌گونه، بند برق سوختک در ولایت دایکندی نیز اخیراً به بهره‌برداری سپرده شد. این بند در مرکز دایکندی موقعیت دارد و ظرفیت تولید ۷۰۰ کیلووات برق را دارد و با هزینه‌ی ۴٫۹ میلیون دالر ساخته شده است.
اداره‌ی تنظیم امور آب، تأکید می‌کند که ساخت بندها در کنار این‌که برای تولید برق و تأمین آب زمین‌های زراعتی مؤثر است، می‌تواند برای مدیریت و مهار آب نیز نقش داشته باشد.
این در حالی است که پیش‌ازاین، همواره انتقادها بر این بود که آب‌های افغانستان به گونه خودسر به ایران سرازیر می‌شود و ایران نیز در بدل آن، هیچ بهایی به این کشور نمی‌دهد؛ اما ایران در مقابل گفته که؛ آبی که سالانه به این کشور سرازیر می‌شود، حق‌آبه‌ی آن‌ها است.
با این حال، بیشتر از هر بند آبگیر دیگر که در سال‌های اخیر در کشور گشایش یافته و به بهره‌برداری سپرده شده است، ساخت بند کمال خان در افغانستان و بیرون از آن در ایران بیشتر خبرساز شد. پس از آن‌که رییس‌جمهور غنی، گفت که آب رایگان به کشورهای همسایه نمی‌دهد، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران، اعلام کرد که رودخانه‌ی هیرمند دارای رژیم حقوقی تعریف‌شده‌ای است و بر اساس قرارداد میان ایران و افغانستان، حق‌آبه‌ی ایران کاملاً مشخص بوده و دولت افغانستان هم به این حق‌آبه متعهد است.
معاهده حق‌آبه ایران و افغانستان درباره‌ی آب رود هیرمند در سال ۱۳۵۱ خورشیدی میان امیرعباس هویدا و محمد شفیق، نخست‌وزیران وقت دو کشور امضا شد.
با این حال، سخنگوی اداره‌ی تنظیم امور آب، می‌گوید که ما با ایران هیچ‌گونه مشکلی نداریم؛ زیرا معاهده‌ی هیرمند موجود بوده و دولت افغانستان به آن متعهد است.
افغانستان چگونه آب‌هایش را مدیریت کند؟
دولت افغانستان و اداره‌های مسئول، تأکید می‌کنند که اگر منابع آبی کشور درست مدیریت شود، آب‌های موجود در کشور بیشتر از آن‌چه است که نیاز داریم. با این حال، شماری از آگاهان بخش آب، می‌گویند؛ با این‌که افغانستان کشور کوهستانی است و سرچشمه‌های خوب آبی را در مقایسه با شماری از کشورهای همسایه دارد؛ اما با توجه به رشد نفوس در دهه‌های آینده افغانستان با مشکل کمبود آب مواجه شده و وارد تنش‌های آبی خواهد شد.
این در حالی است که نفوس افغانستان در هر بازه‌ی زمانی ۳۵ ساله دو برابر می‌شود که این می‌تواند، پس از گذشته سه دهه افغانستان را با خطر جدی کم‌آبی روبهرو کند.
نجیب‌آقا فهیم، استاد دانشگاه و کارشناس بخش آب، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید؛ با توجه به این‌که افغانستان در منطقه‌ی اقلیمی خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته، روزبه‌روز نفوس آن در حال افزایش است، اقتصاد کشور وابسته به منابع طبیعی و بخش بزرگ آن کشاورزی است –که ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی کشور را تشکیل می‌دهد- و همین‌گونه تغیرهای اقلیمی که تأثیر منفی روی منابع آبی دارد، افغانستان در قسمت توزیع آب در حوزه‌‌هایی مختلف آب‌ریز با مشکل جدی روبهرو است.
آقای فهیم، می‌گوید که افغانستان کمترین سرانه‌ی ذخیره‌ی آب را در منطقه و جهان دارد و در صورتی که برنامه‌ای برای مدیرت آب در کشور ساخته نشود، در چند سال آینده، با بحران بزرگی در این بخش روبهرو خواهیم بود. به گفته‌ی او، همین اکنون نیز در حوزه‌های آبی کشور، آب کمی وجود دارد و به آب‌رسانی نیز به گونه‌ی نامتوازنی انجام می‌شود.
به باور آقای فهیم، برای مدیریت و مهار آب، دولت افغانستان باید به سیاست‌های کلان اقتصادی بیشتر اولویت دهد و برای ساخت بندهای آبگردان، سرمایه‌‌ی بیشتری را اختصاص دهد؛ البته در این مورد به سرمایه‌گذاری‌های سکتور خصوصی نیز نیاز است.
او در بخش دیگری از راهکار برای کاهش بحران کم‌آبی در سال‌های پیش رو، می‌گوید که برای مدیریت بهتر آب، نیاز است که در بخش کشاورزی نیز بازنگری شود. «در قسمت کشت و زراعت در افغانستان، باید تجدیدنظر شود، باید زراعت طوری تنظیم شود که با اقلیم خشک نیز سازگاری داشته باشد؛ مثلاً در برخی ساحات برنج کشت می‌شود؛ در حالی که کشت برنج به آب زیاد نیاز دارد و نباید این کشت صورت گیرد.»
