خطر انقراض گونه‌های کم‌یاب حیوانی؛ ماجرای پلنگی که در لغمان گرفتار و به باغ‌وحش کابل آورده شد

عبدالرازق اختیاربیگ
خطر انقراض گونه‌های کم‌یاب حیوانی؛ ماجرای پلنگی که در لغمان گرفتار و به باغ‌وحش کابل آورده شد

دست‌کم دوهفته‌ پیش، کاظم همایون، رییس حفاظت از محیط ‌زیست کابل، ویدیویی از یک پلنگ زخمی را در برگه‌ی فیسبوکش نشر کرد که در آن دیده می‌شود، انبوهی از مردم دور این پلنگ گرد آمده و او را با تکه‌ای پیچانده اند. این ویدیو از یکی از روستاهای دورافتاده‌ی ولایت لغمان است که باشندگان آن –روستا- ادعا کرده بودند، این پلنگ پس از آن که به مواشی‌شان حمله کرده بود، به ضرب گلوله زخمی و گرفتار شده است.
از آن‌جایی که این پلنگ جزو گونه‌های در حال نابودی در افغانستان است و شکار آن غیرقانونی اعلام شده، نشر ویدیوی‌هایی از آن، واکنش‌های شدیدی را در رسانه‌های همگانی به هم‌راه داشت. در پی این واکنش‌ها، رییس‌جمهور غنی، فرمانی را برای انتقال این پلنگ زخمی به باغ ‌وحش کابل صادر کرد.
به دنبال فرمان رییس‌جمهور غنی، روز جمعه (۱۳ حمل)، هیئتی به رهبری محمدابراهیم تمیل، معاون پالیسی، تفتیش و بررسی ریاست‌جمهوری و عزیزگل ثاقب، رییس باغ ‌وحش کابل برای آوردن این پلنگ به این باغ، از کابل به لغمان رفت.
بر اساس معلومات ریاست حفاظت از محیط‌ زیست کابل، این هیئت با مسئولان زراعت، محیط‌زیست و باشندگان لغمان دیدار کرده و از وضعیت صحی پلنگ اطمینان حاصل کرده‌اند. آقای همایون، روز جمعه (۱۳ حمل)، گفت: افرادی که این پلنگ را گرفته بودند، برنامه داشتند که ناخن‌ها و پوست آن را به قیمت بالاتر از ۵۰ هزار دالر به فروش برسانند که ریاست زراعت این ولایت دست به کار شده و از فروش آن پیشگیری کردند.
افرادی که این پلنگ را گرفتار کرده‌اند، مدعی استند که ده‌ها مواشی‌ آن‌ها از سوی این حیوان دریده شده و باید غرامت آن پرداخت شود. روی این دلیل، در روزهای نخست، مردم از تحویل آن به هیئت دولتی سر باز بزنند؛ حتا تا آن روز هیئت دولتی از جنسیت این پلنگ زخمی نیز آگاهی نداشت.
آقای همایون، می‌گوید که با تلاش اداره‌ی محلی لغمان و ریاست زراعت این ولایت، اکنون وضعیت پلنگ رو به بهبود است و دو چوچه –توله- نیز در شکم دارد. آقای همایون گفت: «وضعیت پلنگ از نگرانی بیرون شده و هدایت رییس‌جمهور این است‌ که به کابل انتقال یابد. نشست هیئت با مردم محل به خوبی پیش رفته و در صورتی که خون‌ریزی نداشته باشد، تا یکی دو روز آینده توسط طیاره به کابل انتقال می‌یابد. در باغ‌ وحش کابل تداوی‌اش بیشتر می‌شود.»
۲۰۰ هزار افغانی برای مردم محل پرداخت می‌شود
باشندگان روستای «سامی‌دره»؛ جایی که این پلنگ در آن‌، ۱۴ روز نگه‌داری شده، ادعا می‌کنند که ۳۵ بز آن‌ها، از سوی پلنگ خورده شده و حکومت باید تاوان آن را بپردازد. رییس حفاظت از محیط‌ زیست کابل که این موضوع را به گونه‌ی جدی پیگیری کرده، می‌گوید که برای آزادی این پلنگ، ۲۰۰ هزار افغانی از سوی ریاست زراعت و رییس سرتاسری قوم پشه‌ای در افغانستان تهیه و به مردم محل تسلیم داده شده است.
آقای همایون گفت: «مردم محل قبول نمی‌کردند که در بدل ۲۰۰ هزار افغانی این پلنگ را تسلیم کنند؛ اما محترم غم‌خور، رییس قوم پشه‌ای در سراسر افغانستان، قول داده که پول بیشتری از تاجران جمع کرده و به آن‌ها بدهد. بلاخره فیصله نهایی همین شده که پلنگ تسلیم شود.»
از سویی هم، جمیل خوش‌حال -رییس زراعت لغمان- به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که پلنگ‌ گرفتارشده، روز یک‌شنبه (۱۵حمل)، به این ریاست تحویل داده می‌شود تا از طریق هوا به باغ‌ وحش کابل انتقال داده شود.
بر اساس معلومات آقای خوش‌حال، نوک پاهای این پلنگ قطع شده و پنجه‌ی‌ پا و چند جای دیگرش نیز به دلیل اصابت گلوله زخم برداشته که نیاز برای تداوی بیشتر دارد و برای همین منظور به باغ‌ وحش کابل انتقال داده شود.
با این حال، او در مورد پولی که در مقابل رهایی پلنگ به مردم داده می‌شود، چنین می‌گوید: «این مسئله طوری نیست که به مردم محل امتیاز داده شود، یا این که پلنگ خریداری شود؛ چیزی که به مردم محل پرداخت می‌شود، هزینه‌ی مصارفی است که مردم محل در جریان ۱۶- ۱۷ روز گذشته برای تداوی پرداختند. در حقیقت اجره تداوی است.»
قرار است این پلنگ تا یکی دو روز دیگر از سوی هیئت و تیم موظف به باغ وحش کابل انتقال داده شود. در فرمان ریاست‌جمهوری آمده که جای ویژه‌‌ای برای نگه‌داری آن در باغ ‌وحش کابل فراهم شود، تا این پلنگ در آجا مداوا و دوباره به طبیعت باز گردانده شود.

حالا اما ریاست زراعت لغمان اعلام کرده که این پلنگ از طریق هوا به کابل انتقال داده شده است.
در حالی که شکار حیوانات در حال انقراض در افغانستان منع قرار داده شده است؛ اما فعالان محیط‌زیستی، می‌گویند که پرداخت پول در برابر آزادی دوباره‌ی حیوانات شکارشده، می‌تواند به یک فرهنگ بد در جامعه مبدل شود. آقای همایون می‌گوید: «اگر ما با شکارچیان معامله کنیم و پول در اختیار آن‌ها قرار دهیم، این به یک فرهنگ مبدل می‌شود. نشود که تمامی مافیا بیدار شوند و دست به این عمل بزنند و این راه‌کار، راه‌کار کارسازی نیست.»
با توجه به این که افغانستان، جزو کشورهای کوهستانی به شمار می‌رود، به دلیل ساختارهای پیچیده‌ی جغرافیایی و شرایط اقلیمی متفاوت، زمینه‌ی پرورش انواع مختلف زنده‌جان‌ها را در فصل‌های گوناگونی را در خود فراهم کرده است.
با این حال اما جنگ‌های دوام‌دار داخلی و شکار غیرقانونی این حیوان‌ها باعث شده است که شمار این گونه‌ها روز تا روز کمتر شده و با خطر نابودی کامل این گونه‌ها در افغانستان بینجامد. بیشتر این گونه‌ها؛ پلنگ، آهوی مارکوپولو و بز مارخوار است که در ارتفاعات بلند افغانستان زندگی می‌کنند.
دولت افغانستان به‌ منظور جلوگیری از شکار گونه‌های در حال انقراض، قانونی وضع کرده و شکار آن را منع قرار داده است. در این قانون، متناسب به نوعیت جرم، برای عاملان کشتار حیوان‌ها از جریمه‌های نقدی تا شش ماه زندان در نظر گرفته شده است.
جلال‌الدین ناصری -رییس میراث‌های طبیعی اداره‌ی ملی حفاظت از محیط ‌زیست-، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که بر اساس بررسی‌های آن‌ها، ۱۴۹ گونه‌ی از موجودات در افغانستان در حال انقراض است؛ این گونه‌ها نه ‌تنها که نباید شکار شوند، بکله نباید به زندگی شان نیز مزاحمت شود تا نسل‌گیری شان به حالت عادی برگردد.
این نخستین‌بار نیست که چنین رویدادی در یکی از ولایت‌های افغانستان رخ می‌دهد. چندی پیش نیز، یک پلنگ کم‌یاب در ولایت ننگرهار، با دادن زهر، از سوی برخی از دام‌داران کشته شد. عطاالله خوگیانی -سخن‌گوی والی ننگرهار- در آن زمان به روزنامه‌ی صبح کابل گفته بود که این پلنگ در منطقه‌ی دره‌ی پرانگ ولسوالی دُربابا، زمانی از سوی دام‌داران کشته شد که تعدادی از مواشی آن‌ها را خورده بود.
همین‌گونه، بارها گزارش‌هایی از ولایت بدخشان نشر شده که حیوان‌های کم‌یابی؛ مانند آهوی مارکوپولو از سوی مردم شکار شده است. چندی پیش، شماری از بزرگان ولسوالی‌های کران منجان، اشکاشم و واخان بدخشان، از شکار حیوان‌های وحشی از سوی افراد مسلح دولتی و غیردولتی در این ولسوالی‌ها خبر داده بودند.
به گفته‌ی آن‌ها، شکار حیوان‌های وحشی –بیشتر آهو- سرگرمی روزانه‌ی مردم در این ولسوالی‌ها است و حکومت نیز برای جلوگیری از شکار این حیوان‌ها از سوی مردم، برنامه‌ای ندارد. مسئولان محیط ‌زیست، می‌گویند که ولایت بدخشان با داشتن کوه‌های بلند، جای مناسبی برای نگه‌داری انواع حیوان‌های بومی است.
آهوی مارکوپولو، بز مارخور، بز هایبکس و پلنگ برفی از شمار گونه‌هایی است که در کوه‌های این ولایت زندگی می‌کنند؛ اما در سال‌های اخیر به دلیل شکارهای بی‌رویه، شماری از آن‌ها به کشورهای همسایه کوچ کرده‌اند.
این همه در حالی است که افغانستان عضویت چند کنوانسیون منع شکار حیوان‌های کم‌یاب را در منطقه و جهان دارد و ملزم است تا فضای مناسبی را برای زیست وحش و گونه‌های بومی در حال نابودی فراهم کند. رییس میراث‌های طبیعی اداره‌ی ملی حفاظت از محیط ‌زیست، می‌گوید که آن‌ها هماهنگی‌های لازمی را برای جلوگیری و شکار غیرقانونی حیوانات و پرندگان به میان آورده است. با این همه، به دلیل پایین‌بودن سطح فرهنگی و دوام جنگ، باعث شده است که شمار زیادی از شهروندان کشور، روزانه گونه‌های در حال نابودی و همین‌گونه پرندگان زیادی را شکار کنند.