ایالات‌متحده‌ی امریکا پس از ۱۹ سال جنگ با گروه طالبان در افغانستان، در دهم حوت ۱۳۹۸ خورشیدی -۲۲ فبروری ۲۰۲۰- توافق‌نامه‌ی صلح را با این گروه در قطر امضا کرد؛ توافق‌نامه‌ای که بر اساس آن بایست گفت‌وگوهای صلح میان دولت افغانستان و گروه طالبان شروع و به جنگ در افغانستان پایان داده شود. با این حال، پس از گذشت یک سال از امضای این توافق‌نامه، نه‌تنها خشونت‌ها در کشور توقف نیافته، بلکه در سه ماه اخیر سال میلادی بیشتر نیز شده است.
بر اساس معلومات کمیسیون مستقل حقوق بشر و دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، پس از امضای توافق‌نامه‌ی دوحه، افغانستان یکی از کشنده‌ترین مکان‌ها برای افراد ملکی در جهان باقی مانده است.
به اساس گزارش یوناما از تلفات غیرنظامیان در یک سال گذشته در افغانستان که در ۲۳ فبروری سال روان منتشر شد، پس از امضای توافق‌نامه‌ی دوحه، شهروندان ملکی افغانستان در اثر خشونت‌های ناشی از جنگ ۳۰۳۵ کشته و ۵۷۸۵ زخمی داده‌اند.
دفتر سازمان ملل متحد در افغانستان، همه‌ساله شمار تلفات غیرنظامیان را در افغانستان ثبت و مستندسازی می‌کند. بر اساس برآوردهای این سازمان، پس از ۲۰۱۳ این نخستین بار است که شمار کشته‌‌شدگان و زخمی‌های غیرنظامیان از ۱۰هزار کم‌تر بوده است که کاهش ۱۵ درصدی در مقایسه با ۲۰۱۹ را نشان می‌دهد. به اساس این گزارش اما در سه ماه پسین، شمار تلفات افراد ملکی نیز بیشتر شده است؛ یعنی نسبت به ماه‌های مشابه در سال پیش، ۴۵ درصد افزایش یافته است.
تغییر در شیوه‌ی جنگ گروه طالبان
در گزارش یوناما آمده است که در ۲۰۲۰ میلادی، در کنار افزایش کلی خشونت، شهروندان افغانستان با موجی از کشتارهای هدفمند افراد ملکی، از جمله فعالان رسانه‌ای، فعالان جامعه‌ی مدنی، اعضای قضایی و کارمندان ملکی و هم‌چنان اعضای خانواده‌ی نظامیان، روبه‌رو بوده است.
مخالفان دولت افغانستان در درازای سال ۲۰۲۰، بیشتر از حمله‌های پراکنده، ماین‌های مقناطیسی، ماین‌های کنار جاده‌ای و ترورهای هدفمند کار گرفته است؛ به گونه‌ی نمونه، ترور هدفمند فعالان رسانه‌ای و مدافعان حقوق بشر، حمله بر دانشگاه کابل و مرکز آموزشی کوثر دانش را می‌توان ازاین‌دست حمله‌های گروه‌های تروریستی شمرد.
دفتر یوناما، در ۲۷ دلو سال روان، گزارش را از تلفات فعالان رسانه‌ای و مدافعان حقوق بشر نشر کرد که بر بنیاد آن در سال ۲۰۲۰- پس از توافق‌نامه‌ی دوحه- ۱۳ نفر از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای در اثر تیراندازی، ۷ نفر در اثر انفجارها، ۳ نفر هم به دلیل‌های دیگری کشته شده‌اند. در حالی که در سال ۲۰۱۹ تنها ۱۰ نفر از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای به قتل رسیده بودند.
از سویی هم در سوم عقرب سال روان، حمله‌ی تروریستی‌ای بر مرکز آموزشی کوثر دانش انجام یافت که درنتیجه‌ی آن دست‌کم ۲۴ دانش‌آموز میان سن‌های ۱۷ تا ۲۲ کشته و ۵۷ دانش‌آموز دیگر نیز زخمی شدند. ده روز پس‌ازآن، تروریستان با پوشش لباس‌های نظامی به دانشگاه کابل حمله کردند که در آن دست‌کم ۲۲ دانشجو کشته و ۲۷ نفر دیگر نیز زخم برداشتند.
حکومت افغانستان پس از دستگیری عاملان حمله بر دانشگاه کابل، گروه طالبان را مسئول حمله بر دانشگاه کابل و مرکز آموزشی کوثر دانش خواند؛ اما این ادعا از سوی گروه طالبان رد شد.
این در حالی است که در سال گذشته، طالبان بیشتر از حمله بر پاسگاه‌های نیروهای دولتی و نیروهای خارجی و هم‌چنان از انتحاری‌های مخرب و موتر بمب کار می‌گرفتند.
بر بنیاد معلومات وزارت داخله، گروه طالبان تنها در شش ماه نخست سال ۲۰۲۰، نزدیک به شش هزار حمله‌ی تروریستی را در افغانستان انجام داده‌اند که منجر به کشته و زخمی شدن ۳۵۰۰ شهروند ملکی شده است. طارق آرین، سخن‌گوی این وزارت (۱ میزان) در نشستی خبری گفت: «این آمار، از اول ماه حمل سال جاری تا سی‌ام سنبله، ثبت شده است. در این مدت، ۱۱۴۰ ماین کنار جاده‌ای در ولایت‌های افغانستان منفجر شده که بخش بزرگ تلفات، غیرنظامیان بوده است.»
به گفته‌ی آرین، در فصل خزان، ۴۸۷ غیرنظامی در اثر حمله‌های طالبان کشته و یک هزار و ۴۹ نفر دیگر زخمی شده‌اند. او، در ۲۹ قوس سال روان، در برگه‌ی توییترش نوشت: «این غیرنظامیان درنتیجه‌ی ۳۵ حمله‌ی انتحاری و ۵۰۷ انفجار ماین کشته و زخمی شده‌اند.»
در فصل زمستان سال روان، حمله‌های تروریستی با استفاده از ماین‌های کنار جاده‌ای، ماین‌های مقناطیسی، ترورهای هدفمند بر افراد ملکی، افزایش داشته است. بر اساس آماری که در رسانه‌ها منتشر شده است، در ۷۰ روز گذشته، ۱۰۹ نفر در اثر خشونت‌ها در افغانستان کشته، ۱۴۴ نفر زخمی شده و ۴۷ نفر نیز توسط گروه طالبان ربوده شده است.
از سویی هم در گزارش یوناما، آمده است که درگیری‌های زمینی در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹، افزایش یافته است؛ در این سال، ۳۶ درصد افراد در درگیری زمینی کشته شده‌اند. پس‌ازآن، حمله‌های انتحاری و غیر انتحاری توسط مخالفان دولت با استفاده از مواد انفجاری بوده که ۳۴.۵ درصد از شهروندان را کشته است. قتل‌های هدفمند توسط مخالفان دولت به‌شمول طالبان، ۱۴ درصد همه‌ی تلفات را تشکیل می‌دهد که در مقایسه به سال پار، ۴۵ درصد افزایش داشته است.
گفتنی است که در سال گذشته شمار تلفات زنان و کودکان ۴۳ درصد از همه‌ی آمار تلفات است؛ چیزی که سازمان ملل متحد از آن «ویژگی ناراحت‌کننده از درگیری» یاد کرده است.
در گزارش یوناما آمده است که یک ویژگی ناراحت‌کننده از درگیری، تأثیرهای نامتناسبی است که به زنان و کودکان افغان وارد شده است: «شمار تلفات کودکان ۲۶۱۹ (۳۰ در صد) و شمار تلفات زنان ۱۱۴۶ (۱۳ در صد) را تشکیل می‌دهد. بر این اساس، از آغاز مستندسازی سامان‌مند یوناما در سال ۲۰۰۹، زنان بیشتری در درگیری‌ها در سال ۲۰۲۰ کشته شده‌اند: «از مجموع ۱۱۵۰ تلفات، ۳۹۰ زن و ۷۶۰ کودک شامل‌اند.»
در کشتار غیرنظامیان چه کسانی مسئول‌اند؟
در شمار زیادی از حمله‌های تروریستی، گروه‌های درگیر جنگ کم‌تر مسئولیت تلفات را به عهده گرفته‌اند؛ اما حکومت افغانستان بارها ادعا کرده است که طالبان مسئول حمله‌های تروریستی‌اند.
احمدضیا سراج، رییس عمومی امنیت ملی، (۸ جدی) در مجلس سنا گفت که «دشمنان وطن» در یک سال گذشته ۱۸ هزار و ۲۰۰ حمله را در کشور اجرا کرده‌اند که ۹۹ درصد آن از سوی طالبان انجام شده است.
با این حال اما یوناما، طالبان را مسئول ۴۶ درصد تلفات غیرنظامیان دانسته و می‌گوید که نیروهای امنیتی ۲۲ درصد عامل تلفات‌اند. در گزارش این سازمان آمده است: «عناصر مخالف دولت در سال ۲۰۲۰ باعث بیشترین تلفات افراد ملکی (۶۲ درصد از ۵۴۵۹ تلفات – ۱۸۸۵ کشته و ۳۵۷۴ زخمی) شده است که طالبان مسئول بیشتر تلفات- ۴۶ درصد- و دولت اسلامی شاخه خراسان مسئول هشت درصد آن است. نیروهای طرفدار دولت باعث یک ربع تلفات- ۲۲ درصد- افراد ملکی بوده‌اند.» یوناما گفته است که تلفات افراد توسط نیروهای دولتی در مقایسه با سال ۲۰۱۹، ۲۴ درصد کاهش یافته است.
شمار تلفات نیروهای درگیر جنگ
نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان در سال ۲۰۲۰، در حالت دفاع فعال قرار داشتند؛ اما برعکس، جنگ‌جویان طالبان با حمله‌های سنگین بر پاسگاه‌های نیروهای امنیتی و طرح‌ریزی حمله‌های پراکنده در درون شهرها، تهاجمی عمل کرده‌اند. بر بنیاد معلومات وزارت دفاع، گروه طالبان پس از توافق‌نامه‌ی دوحه، حمله‌های تهاجمی را به هدف سقوط هفت ولایت انجام داده است.
شاه‌محمود میاخیل، معاون نخست وزارت دفاع ملی (۵ حوت) به رسانه‌ها گفت که درنتیجه‌ی عملیات نیروهای دفاعی و امنیتی در سال روان، بیش از ۱۸ هزار تروریست کشته، ۱۰۲۹۶ آنان زخمی، ۲۲۵۹ تن دیگر دستگیر شدند و صدها میل سلاح ثقیله، خفیفه و وسایط دشمن ضبط گردیدند. به گفته‌ی این مقام امنیتی، طالبان در سال ۱۳۹۹ تلاش کرد که با استفاده از ماین‌های جاسازی‌شده در ساحه‌ها و راه‌های گشت‌وگذار افراد ملکی به روحیه‌ی شهروندان آسیب بزنند؛ اما نیروهای امنیتی و کشفی، توانستند که ۱۴۴۱۵ حلقه ماین تعبیه‌شده، ۲۳۹ بشکه ماین، ۷۹۰۳ کیلوگرام مواد انفجاری، ۳۹ عراده وسایط موتر بمب و ۱۳ واسکت انتحاری دشمن را کشف و از کار بیاندازند.
در برابر حمله‌های تهاجمی گروه طالبان، نیروهای امنیتی و دفاعی کشور نیز آسیب جدی‌ای دیده‌اند؛ اما شمار دقیق تلفات نیروهای امنیتی و دفاعی به رسانه‌ها گفته نمی‌شود. پنج ماه پس از توافق‌نامه‌ی دوحه- ۷ اسد- رییس‌جمهور غنی، گفت که از زمان امضای توافق‌نامه‌ی صلح دوحه تا اکنون، بیشتر از ۱۰ هزار و ۳۰۰ تن از نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان، در جنگ با گروه طالبان کشته و زخمی شده‌اند. «کم‌تر از پنج ماه گذشته، نزدیک به ۳۵۶۰ نیروی امنیتی افغانستان، در جنگ با طالبان کشته و ۶۷۸۱ تن دیگر زخمی و شمار دیگر آن‌ها، از سوی هراس‌افکنان طالب، ربوده و زندانی شده‌اند.»
به اساس آمار تلفات نظامیان افغانستان که از ماه اسد به این‌سو با رسانه‌ها شریک شده است، ۶۵۱ سرباز نیروهای ارتش به شمول ۴۹ نیروی خیزش مردمی کشته و ۳۵۰ سرباز نیروهای امنیتی و ۹ نیروی خیزش مردمی، زخمی شده و همین‌گونه ۴۲ سرباز نیروهای امنیتی از سوی طالبان ربوده شده است.
بر بنیاد یافته‌ی یوناما که در بالا نیز اشاره شد، در ماه‌های پسین گفت‌وگوهای صلح افغانستان میدان جنگ گرم‌تر بوده است.
با این‌حال، میزان تلفات نظامیان که با رسانه‌ها شریک شده است، در مقایسه با نیمه‌ی نخست سال ۲۰۲۰، ۸۱ درصد کاهش یافته است.
با این حساب، در سال ۲۰۲۰، نزدیک به ۵۰ هزار نفر به‌شمول افراد ملکی، نیروهای دولتی و گروه طالبان در افغانستان کشته و زخمی شده است.
در کنار تلفات نظامیان و غیرنظامیان، شمار زیادی از شهروندان افغانستان در این جنگ از خانه‌های‌شان به مرکز شهرها و یا بیرون از کشور آواره شده‌اند. دفتر هماهنگی امور کمک‌های بشری سازمان ملل متحد یا اوچا به تاریخ (۶ دلو) گزارش داده است که در سال ۲۰۲۰ میلادی، دست‌کم ۳۸۰ هزار نفر از شهروندان افغانستان، به دلیل جنگ و درگیری از خانه‌ها و مناطق‌شان بیجا شده‌اند و نمی‌توانند به خانه‌های‌شان برگردند.
این‌همه در حالی است که از گشایش گفت‌وگوهای صلح افغانستان شش ماه می‌گذرد و نظر به توافق‌نامه‌ی طالبان با امریکا، آتش‌بس باید یکی از آجندای این گفت‌وگوها می‌بود؛ اما تا اکنون روی آتش‌بس دایمی میان هیئت دو طرف صحبت نشده است.
عبدالحفیظ منصور، عضو هیئت دولت افغانستان، (۱۳ جدی)، در نشستی زیر نام (ارزیابی دور اول گفت‌وگوهای صلح و چشم‌انداز آینده) در انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان در کابل، گفت که ممکن است با آغاز دور دوم گفت‌وگوها، سطح خشونت نیز افزایش یابد؛ زیرا دولت افغانستان بر آتش‌بس تأکید دارد، اما گروه طالبان روی نظام سیاسی آینده پافشاری می‌کند.
