نویسنده: محمد جواد فروتن
اگر نیم نگاهی به پیامدها و عوارض اعتیاد به مواد مخدّر بیندازیم، خواهیم دید كه پیامدهای اعتیاد، فرد و خانواده را از نظر اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی در بر می‌گیرد. از مهم‌ترین عوارض جسمی اعتیاد به مواد مخدر، می‌توان به ناراحتی‌های عصبی، بی‌اشتهایی، اضطراب، ریزش مكرر آب از بینی و چشم، ناراحتی عضلانی و فشار شدید در ستون فقرات، لاغر شدن و مانند آن اشاره كرد.
در بخش اقتصادی برخی پیامدهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدر عبارتند از: بی‌كاری، ضعف مالی، لطمه به اقتصاد جامعه و خانواده؛ اما عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر فراوان است از جمله: ضعف اراده، بی‌توجهی به مسؤولیت‌های فردی، ضعف شخصیت، ضعف عاطفه، عصبی بودن، بهم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل و ضعف اعتماد به نفس. همچنین در زمینه‌ی اجتماعی می‌توان به عوارضی مثل بی‌توجهی به مقرّرات جامعه، ضعف نیروی كار جامعه، بی‌نظمی و بی‌اعتمادی در جامعه، ضعف بنیاد خانواده، افزایش انحراف‌های مانند: دزدی، فحشا و تكدی‌گری اشاره كرد.
مقاله‌ی حاضر با توجه به اهمیت و مفید بودن پیش‌گیری، به بررسی علل گرایش به اعتیاد در سه بُعد فردی، اجتماعی و خانوادگی می پردازد، سپس متناسب با هر كدام راهكارهایی ارائه می‌دهد.
علل گرایش به اعتیاد
علل گرایش به اعتیاد را می‌توان در سه قلمرو فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح كرد:
۱- علل فردی: بسیاری از روان‌شناسان، علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت فرد كج‌رو توجیه می‌كنند و بر این باورند كه برخی از گونه‌های شخصیت، بیشتر از گونه‌های دیگر، گرایش به انحراف و ارتكاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری دیدگاه‌های روان‌شناختی متكی است.
با دانستن عواملی كه فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می‌دهد، می‌توان افراد در معرض خطر را شناسایی كرد و برای پیش‌گیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی‌های دقیق و مؤثر انجام داد.
• مشكلات روانی: گروهی از افراد كه بعضاً ضعیف‌النفس هستند، قدرت مقابله با مشكلات و ناكامی‌ها را ندارند و اعتیاد را راه نجات خود تلقّی می‌كنند؛ برای رهایی از ناراحتی‌ها، فشارهای روانی، بی‌اعتمادی به خویشتن و رفع هیجان‌های درونی در جست‌وجوی پناه‌گاهی امن، به مواد مخدّر پناه می‌برند. این افراد فكر می‌كنند كه با مصرف مواد از گرفتاری‌های زندگی رهایی می‌یابند و دنیا را به شکل دیگری مشاهده می‌كنند؛ زیرا حالت تخدیری‌ای دارو و مواد مخدر سبب می‌شود كه تا مدتی، فرد معتاد نسبت به مسائل، مشكلات و واقعیت‌های زندگی بی‌تفاوت باشد. همین فرار از زیر بار مشكلات فردی، عامل عمده برای كشش افراد به طرف مواد مخدر است.
• كنجكاوی: عده‌ای با شركت در مجالس دوستانه، زمانی كه می‌بینند دیگران از مواد مخدر استفاده می‌كنند، حس كنجكاوی در آن‌ها تحریك شده، به مصرف مواد گرایش پیدا می‌كنند. این امر، منجر به مهیا شدن زمینه‌ی اعتیاد در فرد می‌شود.
• ضعف اراده: اراده عامل حركت فرد است. پس باید با منطق و شرع هم‌سان باشد که بااستفاده از تربیت و آموزش صحیح تقویت شود. فردی كه با مشاهده‌ی یك عمل خلاف شرع و موازین اجتماعی با قاطعیت تمام در مقابل آن ایستادگی می‌کند، از خود تزلزل نشان نمی‌دهد و هدف خود را در زندگی به طور قطعی انتخاب می‌كند، دارای اراده‌ای قوی است.
• انگیزه‌های درمانی: یكی از علل مصرف مواد مخدّر، جنبه‌های درمانی آن است. حقیقت آن است كه در بسیاری موارد، پرداختن و گرایش به مواد مخدّر در آغاز، جنبه‌ی مداوا داشته و سپس در بستر زمان به اعتیاد بدل شده است. شیوع مواد مخدر در روستاها، باانگیزه‌ی درمانی صورت می‌پذیرد. در این بخش، استفاده از مواد مخدر برای رسیدن به تعادل جسمی است، در برخی از روستاها برای تسكین درد كمر، درد دندان، درد گوش و مانند آن از تریاك استفاد می‌كنند.
راه‌كارهای پیش‌گیری از اعتیاد در زمینه‌ی علل فردی
۱- ایجاد تقویت و معرفی مراكز مشاوره‌ی روان‌شناسی، به منظور آن‌كه افراد بتوانند به راحتی و بدون پرداخت هزینه، مشكلات روانی خود را با آن مراكز در میان بگذارند.
۲- خانواده‌ها باید با تشریح كامل اعتیاد و عوارض مصرف مواد مخدّر، به فرزندان‌شان، مشكلات روانی و افسردگی‌هایی كه پس از اعتیاد رخ می‌دهد (همچنین عوارضی كه بر زیبایی و ظاهر افراد ایجاد می‌شود)، به آن‌ها متذكر شوند و از این طریق مانع گرایش و كنجكاوی افراد خانواده به سمت اعتیاد شوند.
۳- حمایت از بیماران روانی و توجه به آن‌ها
۴- با تبلیغ و گوش‌زد كردن این مطلب كه حتا یك مرتبه مصرف كردن مواد مخدّر ممكن است منجر به اعتیاد شود، میل به استفاده از مواد مخدّر را، حتا برای یك مرتبه هم در افراد از بین ببرند.
۵- از بین بردن تصورهای باطل در خانواده‌ها مثل این تصور كه «با مصرف مواد مخدر، مشكلات زندگی فراموش می‌شود و زندگی به نحوی زیبا تغییر می‌یابد.
۶- خودداری از طبابت خانگی با استفاده از مواد مخدر.
۷- تقویت مراكز درمانی، به‌خصوص در روستاها و شهرهای دور افتاده.
۸- خانواده‌ها سعی کنند فرزندان‌شان را اجتماعی پرورش دهند، به نحوی كه فرد با روحیه و شخصیت برون‌گرا و فعال تربیت شوند.
ادامه دارد …
