اعتیاد به انترنت چیست؟
اعتیاد به انترنت یکی از انواع اعتیاد رفتاری است که در آن فرد وابستگی شدیدی به انترنت و استفاده از دستگاه‌های آنلاین پیدا می‌کند تا از این طریق بتواند با تنش‌ها و استرس‌های زندگی مقابله کند. فعالیت در انترنت، روزانه بین ۸ تا ۱۰ ساعت یا بیشتر به خصوص زمانی که فرد برای انجام کارهای غیر ضروری، از آن استفاده می‌کند به عنوان اعتیاد شناخته می‌شود. این اعتیاد تعداد زیادی از افراد را در دنیا تحت تاثیر قرار داده است و شیوع آن در کودکان و نوجوانان بیشتر بوده و در کشورهای پیشرفته به یک نگرانی بدل شده است.
نکته‌ی مهم این است که اعتیاد به انترنت تنها به ساعت‌هایی که فرد در انترنت صرف می‌کند محدود نمی شود؛ بلکه این مسأله، زمانی رخ می‌دهد که فرد در انترنت فعالیت‌های غیر ضروری داشته و کنترلی بر آن ندارد. استفاده از انترنت برای مطالعه، وظایف شغلی، کسب و کار، تحقیق و … جزء اعتیاد به انترنت محسوب نمی‌شود.
دلایل اعتیاد به انترنت
هنوز هیچ دلیل مشخصی برای این مشکل مشخص نشده است؛ اما متخصصان معتقدند که این شکل از اعتیاد به انترنت نیز مانند سایر انواع اعتیاد می‌تواند ناشی از مشکلات روانی و ناتوانی در حل و فصل کردن آنها باشد. برای مثال در بسیاری از موارد افراد به دلایلی مانند افسردگی، اضطراب و یا برای فرار از موقعیت‌های ناخوشایند و واقعیت‌های زندگی، به استفاده‌ی افراطی از انترنت روی می آورند.
انواع اعتیاد به انترنت
وابستگی به انترنت انواع مختلفی دارد. در ادامه ۴ مورد از شناخته شده‌ترین انواع آن اشاره کرده‌ایم:
۱- اعتیاد به بازی‌های کمپیوتری و گیم
۲- اعتیاد به دیدن وب سایت‌های غیر اختلاقی
۳- اعتیاد به دیدن تصاویر؛ آهنگ‌های تصویری؛ فیلم‌های داستانی و سینمایی
۴- اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی آنلاین
علایم و نشانه‌ها
به طور کلی می‌توان از مؤلفه‌ها و علایم وابستگی به انترنت به موارد زیر اشاره کرد:
۱- گذارندن زمان بیش از حد در انترنت
۲- مشغولیت ذهنی بیش از حد برای استفاده از انترنت
۳- ناتوانی در کنترل کردن میزان استفاده
۴- بی قرار بودن در زمان عدم دست‌رسی
پیامدهای اعتیاد انترنتی
کسی که به انترنت اعتیاد دارد از زندگی باز می ماند. تمام وقت فرد معتاد صرف بازی کمپوتری یا چرخیدن در صفحات مجازی و شبکه‌های اجتماعی و… می‌شود. افراد معتاد به انترنت معمولا افرادی تنها هستند که به خاطر استفاده‌ی بیش از حد از انترنت، تنها تر هم شده اند. آن ها روابط معنادار زندگی خود را از دست می‌دهند. این افراد از نظر مالی نیز دچار مشکلات عمده‌ای می‌شوند. از طرفی به خاطر صرف وقت زیاد در انترنت، فرد بسیاری از فرصت‌ها و موقعیت‌های خود را از دست می‌دهد.
اعتیاد به انترنت در کودکان
دچار شدن به این مشکل برای کودکان و نوجوانان مسأله‌ای بسیار نگران کننده‌تر است. کودکان از دانش کافی برای مدیریت درست برخوردار نیستند و به همین دلیل، با آسیب‌های بالقوه زیادی در زمان استفاده از انترنت قرار می‌گیرند که نمی‌توانند آنها را درک کنند. امروزه اغلب کودکان با استفاده از گوشی‌های هوش‌مند به راحتی به انترنت دست‌رسی دارند.
درست است که داشتن تماس دو طرفه بین والدین و کودک در مواقع ضروری، برای والدین اطمینان بخش است؛ اما دست‌رسی مداوم کودکان به انترنت می‌تواند آنها را در معرض خطرهای جدی مثل کاهش ارتباط آنها با دنیای اطراف قرار دهد. در زمانی که کودکان آنلاین هستند، در خطر مزاحمت‌های سایبری و مواجهه با محتواهای غیر اخلاقی نیز قرار دارند. برای جلوگیری از این مشکل‌ها نیازمند آن است تا حکومت و خانواده‌ها، برنامه‌ی درست و کاربردی داشته باشند.
اعتیاد فیزیکی و اعتیاد روانی
به طور معمول ما کسانی را معتاد می‌دانیم که از مواد مختلفی استفاده می‌کنند و این مواد باعث وابستگی آنها می‌شوند. هرچه بیشتر مصرف می‌کنند، به مرور زمان به مقدار بیشتری مواد احتیاج دارند تا همان لذت همیشگی را ببرند. الکل، نیکوتین و سایر مواد باعث وابستگی شده و در هنگام قطع مصرف موجب علایمی که بیشتر فیزیکی هستند می‌شود.
از لحاظ تیوری، هر رفتاری که پاداشی دربرداشته باشد می‌تواند باعث اعتیاد شده یا حداقل به عادت ناسالم که جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد تبدیل شود. غذا خوردن، رابطه‌ی جنسی، ورزش کردن، و موارد دیگر این چنینی مثال‌های از رفتارهایی هستند که در صورت زیاده روی تبدیل به رفتارهایی ناسالم و اعتیادگونه می‌شوند؛ اما این را هم باید دانست که وابستگی روانی واقعیت داشته و با تغییرات عصبی در مغز همراه است.
تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی برای بررسی چگونگی تأثیرهای متقابل میان تشکیلات، توصیف بسیاری از اتصال‌های غیررسمی که مجریان را به یک‌دیگر متصل می‌کند، نیز مورد استفاده قرار گرفته است و در این زمینه‌ها نیز به خوبی برقراری ارتباطات فردی میان کارمندان در سازمان‌های مختلف عمل می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی نقش کلیدی در موفقیت‌های تجاری و پیشرفت‌های کاری ایفا می‌کنند. شبکه‌ها راه‌هایی را برای شرکت‌ها فراهم می‌کنند که اطلاعات جمع‌آوری کنند، از رقابت بپرهیزند و حتا برای تنظیم قیمت‌ها و سیاست‌ها با هم تبانی کنند.
برای دانستن این که به انترنت معتاد هستید یا نه، به این سوال‌ها پاسخ دهید:
۱. آیا آنلاین بودن من در روابط، مکتب؛ دانشگاه، وظیفه یا احساسی که درباره‌ی خود دارم مشکل جدی‌ای ایجاد کرده؟
۲. آیا اغلب به خاطر آنلاین بودن از مسؤولیت‌ها‌ی مهم شانه خالی می‌کنم؟
۳. آیا تابحال تصمیم گرفته ام که مصرف انترنتم را – چه ناموفق چه با موفقیت- کم‌تر کنم؟
۴. آیا دیگران نگران استفاده‌ی بیش از حد من از انترنت هستند؟
۵. آیا اغلب آنلاین می‌شوم، چون ذهنم را از مشکلات دور می‌کند؟
۶. آیا استفاده از انترنت به طور مداوم در طول زمان افزایش یافته است؟
۷. آیا زندگی نامناسبم از عواقب آنلاین بودن بیش از حد من است؟
علل و عوامل اعتیاد به انترنت
*بین کودکان ۱۱ ساله، افسردگی و ترس اجتماعی در نوجوانی؛ مردان و زنانی که افسردگی دارند بیشتر در معرض اعتیاد وابستگی به انترنت هستند.
*مردان نسبت به زنان بیشتر به انترنت وابستگی پیدا می‌کنند.
*احتمال وابستگی و اعتیاد دانش‌جویان به انترنت بیشتر از سایر افراد است.
*عصبانیت با میزان وابستگی به انترنت رابطه‌ی مستقیم دارد.
*افرادی که از لحاظ اجتماعی کم‌تر حمایت می‌شوند، احتمال اعتیاد شان به انترنت بیشتر است.
*استفاده ای بیش از حد از انترنت در میان تک فرزند‌ها بیشتر است.
*مصرف الکل، استرس و نارضایتی خانواده از عوامل مرتبط با اعتیاد به انترنت هستند.
*افراد بین ۱۶ تا ۲۹ سال بیشتر در معرض ابتلا به وابستگی انترنتی هستند.
*کمبود اعتماد بنفس با افزایش خطر ابتلا به وابستگی انترنتی همراه است.
فرهنگ استفاده از انترنت
پیش از اشاعه و ترویج هر امکاناتی در هر جامعه نیاز است تا فرهنگ استفاده از آن به معرفی گرفته شود. چه بسا امکانات و وسایلی که جهت رفاه در جامعه بودند، اما با فقدان فرهنگ استفاده از آن مضراتش بیشتر از منفعتش شده است. در حال حاضر گستردگی شبکه‌های مختلف اجتماعی در جامعه باعث شده، نظارت بر آن را با مشکلات بیشتری مواجه کند تا جایی که تشخیص اخبار کذب از واقعیت را در آن بسیار سخت می‌کند. این در حالی است که انتشار اخبار نادرست خصوصا موجودیت نام های مستعار و پیروی کورکورانه از اخبار دروغ، می‌تواند خطرها و خساره‌های جبران‌ناپذیری را به بار آورد. علاوه بر این مردم کشورهای مختلف، فرهنگ و برداشت‌های متفاوتی از رفتار درست و نادرست در شبکه‌های اجتماعی انترنتی دارند که آگاهی از آنها می تواند باعث ایجاد روابط بهتر در شبکه‌های اجتماعی شود.
اما در افغانستان سوء استفاده از شبکه‌های اجتماعی به منظور تخریب رقبای سیاسی، فصل روابط اجتماعی نه به منظور وصل روابط استفاده می‌شود. انتظار مردم همین است تا مسؤولان حکومتی به خصوص وزارت مخابرات و تکنالوژی در همکاری با سایر نهادهای ذیربط، در قسمت کنترل صفحه‌های جعلی و مستعار که اهداف خصمانه و مخربانه را به پیش می‌برند؛ راه‌کارهای اساسی را روی دست گیرند تا فضای اعتمادسازی و فرهنگ درست استفاده از انترنت در جامعه نهادینه شود.
ضررهای استفاده‌ی بیش از حد از انترنت
مانند اعتیاد به دیگر چیزها، حتا در مواقعی که کاربر از شبکه‌های اجتماعی متنفر است، نمی‌تواند آن را ترک کند. از سوی دیگر، با وجود این که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند حافظه‌ی کاربران را تقویت کند؛ اما استفاده‌ی بیش از اندازه می‌تواند باعث تضعیف حافظه و کاهش تمرکز شود. به دنبال مقایسه‌ی دایمی کاربر با دیگر کاربران، شبکه‌های اجتماعی براعتماد به نفس جوانان می‌تواند اثر مخربی داشته باشد؛ اگر مدام باشند.
روش های درمان
این اعتیاد نیز همانند تمام اعتیادهای دیگر نیازمند توجه و مراقبت است، چرا که اگر درمان نشود می تواند تاثیرهای شدیدی بر زندگی فرد معتاد بگذارد. راه‌کارهایی که در ادامه به آنها اشاره می‌شود می‌توانند در درمان اعتیادهای انترنتی به شما کمک کند.
*تعیین زمان‌های مشخص برای استفاده از انترنت
*نظارت اعضای خانواده بر برنامه‌ی استفاده از انترنت
*استفاده از پاداش و تنبیه برای استفاده درست و نادرست از انترنت
*هدفمند کردن استفاده از انترنت
*پیدا کردن فعالیت و سرگرمی‌های خارج از دنیای مجازی
*بیشتر کردن ارتباط با خانواده و دوستان
با این حال در بسیاری از موارد، افراد با استفاده از روش‌های خودیاری نمی‌توانند اعتیاد به انترنت را در خود از بین ببرند؛ چرا که ممکن است این مشکل ناشی از مسائل درون روانی پیچیده‌ای بوده و نیازمند دریافت مداخله‌های حرفه‌ای باشد. در این شرایط مراجعه به روانشناس برای حل مشکل ضروری است. شما می‌توانید با مراجعه به روانشناس، ریشه‌های اعتیاد را بشناسید و راه‌کارهای مؤثر در زمینه‌ی مقابله با وسوسه را نیز بیاموزید. روان‌شناسان با استفاده از رویکردهایی نظیر رفتاردرمانی و یا درمان‌شناختی-رفتاری می‌توانند در حل این مسأله به شما کمک کنند.
