نویسنده: بشیر فاتحی، مشاور ارشد وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی
در امور استراتیژی و اصلاحات
زندگی امروز انسان‌ها، پیوندی ناگسستنی با تکنالوژی و فناوری‌های در حال تغییر دارد و در این میدان نفس‌گیر، افغانستان نیز آهسته و با فراز و نشیب، خود را در مسیر این کاروان پرسرعت، قرار داده است. با این همه، سهم کشور ما در پیشرفت‌های تکنالوژیک و استفاده از آن در زندگی روزمره، آن طور که باید و شاید، نیست و نیاز است تا باوجود چالش‌ها و مشکلاتی که با آن روبه‌رو استیم؛ نیم نگاهی به این بخش نیز داشته باشیم.
وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، از ادارات تأثیرگزار و تخصصی در حوزه‌ی تکنالوژی و فناوری است که بخش مهمی از مأموریت‌های آن، بسترسازی برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان کشور با استفاده از تکنالوژی می‌باشد.
این وزارت بر اساس لایحه‌ی وظایفش، تهیه‌کننده‌ی استراتیژی و پالیسی برای رشد زیربنای سکتور مخابرات و فناوری کشور به شمار می‌رود که با توجه به کارکردهای آن در سال‌های گذشته، می‌توان مهم‌ترین دست‌آوردهای آن را ایجاد زیربنا برای رشد سکتور مخابراتی اعم از دولتی و خصوصی، روی دست گرفتن پروژه‌های کلان ملی برای عرضه‌ی خدمات اینترنتی، تربیه‌ی نیروهای متخصص در عرصه‌ی فناوری، تهیه‌ی قوانین برای چگونگی عرضه‌ی خدمات مخابراتی و همکاری با نهادهای نظارت‌کننده در راستای خدمات با کیفیت مخابراتی، یادآور شد. دست‌آوردهایی که اگر سیاست‌مداران، نگاهی جدی‌تر به نقش تکنالوژی و فناوری‌های در حال رشد، در زندگی شهروندان می‌داشتند، شاید بیشتر از آنی می‌بود که حالا شاهد آن استیم.
فراموش نکنیم، دست‌آوردهایی که به آن‌ها اشاره شد، در حالی به دست آمده است که سال‌ها جنگ، خشونت و ویران‌گری، زیربناهای اساسی کشور را کاملا نابود کرده بود و ملتی زخمی و ترک‌خورده، بر ویرانهای تاریک و وحشت‌ناک، ایستاد و نفس کشید و با وجود چالش‌های مختلف، راه خود را برای دستیابی به آن چه در بیرون از مرزهای افغانستان، چرخ زندگی را حرکت می‌داد، باز کرد.
رشد بی‌پیشینه‌ی فناوری‌های مخابراتی و ورود شرکت‌های مختلف برای سرمایه‌گذاری در عرصه‌های مختلف از جمله خدمات مخابراتی و انترنیتی، به زودی چهره‌ی افغانستان را از یک جامعه‌ی عقب‌مانده و میراث‌دارِ جنگ و ویرانی به جامعه‌ای پویا و متحرک، به تصویر کشید؛ اما هنوز هم راه درازی برای رسیدن به یک جامعه‌ی معلوماتی و بر اساس انکشاف اهداف توسعه‌ی پایدار ( ( SDGکه تا سال ۲۰۳۰ از سوی سازمان ملل طراحی شده، در پیش است.
بدون شک، نقش تکنالوژی در راستای تحقق این برنامه‌ی جهانی، اساسی و غیر قابل چشم‌پوشی است و دولت افغانستان نیز در این راستا، تلاش دارد تا این نقش را در زندگی شهروندان کشور پس از سال‌ها، از حاشیه به متن آورده و به عنوان یک اولویت توسعه‌ای، از آن در راستای مسائلی چون امنیت، صلح، آموزش، صحت، زراعت و… استفاده کند.
تکنالوژی به عنوان یک اولویت توسعه‌ای
با ایجاد نظام جدید سیاسی در سال ۲۰۰۰، اولویت‌های اساسی مردم افغانستان، بازسازی زیرساخت‌ها، امنیت، اقتصاد و نهادسازی در نظر گرفته شد و شوربختانه، نگاهی که بتواند نقش فناوری‌های روز را در این مقوله‌ها، تعریف کند، در آن زمان وجود نداشت و تا چند سال پیش نیز، این بحث هنوز هم در اولویت برنامه‌های سیاست‌مداران کشور قرار نداشت؛ با وجود آن که در سند توسعه‌ای سازمان ملل متحد به نقش تکنالوژی برای از بین بردن فقر و ارتقای شاخص‌‌های دیگر به وضاحت بیان شده است.
حکومت وحدت‌ملی نیز، با آن که نگاهی توسعه‌محور در بخش‌های مختلف در سطح برنامه‌هایش داشته، تا کنون نتوانسته است که فناوری‌های مخابراتی و انترنیتی را از حاشیه به متن بیاورد و نقشه‌ی راه تازه‌ی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، تلاشی است که ما بتوانیم بر اساس این سند، تکنالوژی را به عنوان «مجموعه‌ای از اطلاعات، مهارت‌ها، روش‌ها و ابزار لازم برای ساختن محصولات مورد نیاز و کاربرد آن‌ها و یا تأمین خدمات مفید و مورد نیاز» به یک گفتمان ملی تبدیل کنیم و با شعار شفافیت، عدالت و نوآوری، بخش بزرگی از چالش‌های کنونی را از کانال فناوری‌های تازه، حل کنیم؛ امری که محال نیست؛ اما انجامش نیز چندان آسان نیست.
رسیدن به جامعه‌ی معلوماتی با دیجیتل‌سازی
رهبری جدید وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی، با توجه به اهمیت نقش دیجتیل‌سازی برای رسیدن به جامعه‌ی معلوماتی و حل مشکلات زندگی شهروندان کشور، نقشه‌ی راه تحول دیجتیلی کشور را تهیه کرده است که در آن به بازنگری در بازسازی زیربناها، اصلاح قوانین و پالیسی‌ها و ایجاد یک اجماع ملی برای حمایت از تحول دیجیتلی، پرداخته شده است.
ما معتقد به نزدیک شدن دولت به عنوان هسته‌ی قدرت با مردم از طریق ساده‌سازی پروسه‌های کاری با دخیل کردن دیجتیل‌سازی، تأمین امنیت شهروندان با ابزارهای مدرن، از بین بردن فقر و گسترش تجارت و زراعت با استفاده از تکنالوژی و رشد آموزش‌های پایه و عالی در مکاتب و دانشگاه‌ها، ارائه‌ی خدمات معیاری صحی، توسعه‌ی زراعت و گسترش فرهنگ استفاده از فناوری در میان اقشار مختلف جامعه استیم.
همزمان، باورمندیم که درسال‌های گذشته، منابع و پول زیادی برای برنامه‌هایی به مصرف رسیده است که مؤثریت کمتری در راستای بهبود ارائه‌ی خدمات انترنیتی و مخابراتی، خدمات تکنالوژیک برای ساده‌سازی پروسه‌هایی چون جوازهای کاری، مدارک هویتی، دریافت معاشات و… داشته است که رهبری جدید وزارت، تمامی این پروسه‌ها را دوباره بازبینی کرده است.
یکی از مشکلات اساسی فراروی وزارت مخابرات، تورم تشکیلاتی و جابه‌جایی نیروهای غیر متخصص در بخش‌هایی بوده است که باید افراد متخصص و تحصیل‌کرده در آن جا، حضور می‌داشتند. با توجه به تنیدگی فساد و روابط سیاسی بر سر مقرری افراد، شعار اصلی رهبری جدید وزارت مخابرات مبارزه با این روند و جایگزینی افراد متخصص، دارای توانایی و تجربه در عرصه‌های تخصصی به شمار می‌رود. در این راستا، شماری از رؤسای پیشین این وزارت تبدیل و افرادی جایگزین شده اند که دارای تحصیلات عالی از مراکز تحصیلی معتبر و نیز سابقه‌ی کاری در بخش‌های فنی استند.
اجماع ملی برای تحول دیجیتلی
یکی از چالش‌های اساسی فراروی گسترش فناوری معلوماتی، خصوصا در جوامعی که هنوز درگیر منازعات مسلحانه و نیز گراف بالای فساد اداری استند، مقاومت در برابر گسترش این پدیده است. فراگیر شدن فناوری‌ها، باعث می‌شود که شفافیت به وجود آمده و جلو بسیاری از فسادهای کلان اداری و مالی، گرفته شود و همچنان سطح بالای جرایم مسلحانه، سرقت‌ها، فعالیت گروه‌های مسلح و … را کاهش می‌دهد.
برای مقابله با نیروی نقاب‌پوشی که مانع تحول دیجیتلی و در نهایت رسیدن به یک جامعه‌ی امن، شفاف و به دور از فساد اداری می‌باشند، نیاز است تا یک اجماع ملی میان شهروندان، نیروی سیاسی و نخبگان کشور به وجود بیاید تا چنین پروژه‌هایی در اولویت کارهای انکشافی گرفته شوند و همزمان، نظارت ملی از پروژه‌های کلان زیربنایی در عرصه‌ی تحول دیجیتلی ایجاد شود.
