نویسنده: نعیم ثمکنی
افغانستان، طی ۲۰ سال گذشته، به اندازه‌ی ۲۰۰ سال اخیر، شاهد جهش در عرصه‌ی حکومت‌داری بوده است. با وجود همه نارسایی‌هایی که هنوز شفافیت و ارائه‌ی خدمات عامه‌ی شایسته را زیر تأثیر قرار داده، با آن هم، برداشتن گام‌های ارزنده‌ای در دو دهه‌ی اخیر در راستای حکومت‌داری الکترونیک، مبارزه با فساد و ارائه‌ی خدمات عامه با استفاده از دست‌آوردهای روز دنیا، بی‌نظیر بوده و توانسته که دست‌آوردهای چشم‌گیری را رقم بزند.
اگرچه هنوز راه زیادی برای تأمین امکانات لازم به منظور ایجاد یک سیستم حکومت‌داری الکترونیک، فراگیر و ملی، باقی مانده؛ اما، توجه به ظرفیت محدود دست‌رسی به امکانات و منابع مالی و ابزارهای تکنالوژیک مدرن، اقدام‌هایی که در این مسیر انجام شده را، نمی‌توان انکار کرد.
با توجه به وضعیت ناپایدار سیاسی و امنیتی، مهم‌ترین دغدغه‌‌ی مردم و دولت افغانستان، حفظ دست‌آوردهای ۲۰ سال اخیر در عرصه‌ی حکومت‌داری مدرن، مبارزه‌ی مسؤولانه با فساد و ارائه‌ی خدمات عامه به طور شفاف، سریع و سیستماتیک است که بیان‌گر تلاش‌های سیستم در راستای ارائه‌ی خدمات شفاف الکترونیکی به مردم است. با توجه به شرایط موجود، دست‌آوردهایی که به سختی به دست آمده، باید حفظ و گسترش داده شود؛ تا امکان ایجاد سهولت در سیستم‌های اداری را فراهم کند.
سیستم «آسان‌خدمت»
آسان‌خدمت، سازوکاری تازه برای هماهنگ‌سازی خدمت‌رسانی حضوری و غیرحضوری، از میان‌برداشتن فاصله میان مردم و دولت، صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها، ایجاد تسهیلات قابل ملاحظه در دست‌رسی سریع و آسان مراجعه‌کنندگان به خدمات، افزایش سطح درآمدها، تقویت حکومت‌داری الکترونیک -که از اهداف مهم جمهوری اسلامی افغانستان نیز تعیین شده- و مهم‌تر از همه، کاهش چشم‌گیر در میزان فساد اداری در حوزه‌ی خدمات عامه است.
شفافیت و مؤثریت، مبنای کار آسان‌خدمت است. بدانیم که مراکز و شعبه‌های مربوط به آسان‌خدمت، تنها خدمات عامه را به گونه‌ی مستقیم به پیش نمی‌برد؛ بل که هم‌زمان، بستری مناسب را برای ارائه‌ی خدمات به بخش خصوصی و انتقال خدمات بخش خصوصی به متقاضیان و مشتریان مردمی نیز، فراهم می‌کند.
مردم در این مراکز، به صورت مستقیم، بدون واسطه و بدون نیاز به دلالی و سازوکارهای فسادآلود، به کارمندان خدمات عامه دست‌رسی دارند.
در همین حال، در مراکز آسان‌خدمت، به صورت گسترده، زمینه‌ی بهره‌وری از خدمات آن و اطلاع و آگاهی از این خدمات از طریق بیش‌تر از ۱۰۰ مرکز آسان‌خدمت، وبسایت‌های انترنتی و رسانه‌های اجتماعی، برای مردم و شهروندان فراهم شده است. این امر به ویژه در شرایطی که افغانستان و جهان درگیر پاندمی مرگ‌بار کرونا است، اهمیت زیادی دارد.
در حالی که دولت‌ها هر روز برای مهار پاندمی کوید-۱۹ تلاش می‌کنند، باید از میزان حضور کارمندان به گونه‌ی فیزیکی در اداره‌های دولتی بکاهند و آن‌ها را به دورکاری ترغیب کنند. از سوی دیگر، با وضع قرنتین‌های سنگین، زمینه‌های گسترش و اشاعه‌ی اجتماعی این ویروس مرگ‌بار را محدودتر سازند. مدل آسان‌خدمت، سازوکاری بسیار مؤثر، کاربردی و حرفه‌ای برای تحقق این هدف محسوب میشود؛ زیرا، هم به دولت و هم به مردم این امکان را می‌دهد که بدون صرف زمان و هزینه‌های سنگین و مهم‌تر از همه، پذیرش خطر ابتلا به یک بیماری مرگ‌بار، در سریع‌ترین فرصت ممکن، به بهترین خدمات لازم دست پیدا کنند. بنا بر این، هم با توجه به پیش‌رفت‌های خیره‌کننده‌ی بشر در ابداع و اختراع تکنالوژی‌های جدید ارتباطی و مدل‌های مدرن خدماتی و حکومت‌داری، هم با درنظرداشت محدودیت‌های ناشی از قرنتین و تمهیدات محدودکننده‌ی دیگر به منظور مهار کرونا، چارچوب کنونی مدل آسان‌خدمت، فوریتی حیاتی و ضرورتی جدی محسوب میشود و تعمیم و توسعه‌ی این الگو، نیاز امروز و فردای افغانستان به حساب می‌آید.
به همین دلیل، آسان‌خدمت، با برخورداری از حمایت‌های مستقیم و گسترده‌ی عالی‌ترین ارکان اجرایی حکومت جمهوری اسلامی افغانستان، در نظر دارد، مدل حکومت‌داری الکترونیک را به سرعت به همه عرصه‌های خدمات عامه و سامان‌دهی خدمات مربوط به سکتور خصوصی گسترش دهد. این، همان چیزی است که در آینده به انقلابی بزرگ در عرصه‌ی حکومت‌داری مدرن در افغانستان بدل خواهد شد و بدون شک، اگر از این مدل حمایت شود، چشم‌انداز روشنی در انتظار حکومت‌داری جدید در افغانستان خواهد بود؛ حکومت‌داری مبتنی بر شفافیت و مؤثریت، عاری از فساد و زمینه‌های فساد‌آوری ناشی از شیوههای ارائه‌ی خدمات عامه به طور سنتی، دیوان‌سالارانه و غیرشفاف. این سیستم، در ضمن، از هدررفتن وقت جلوگیری کرده و باعث میشود تا کاغذپرانی‌هایی که در اداره‌های دولتی، روند ارائه‌ی خدمات را کند و زمینه‌ی فساد را فراهم کرده است، از میان برداشته شود.
بر این اساس، افغانستان در این مقطع زمانی، بیش‌تر از هر زمان دیگری، به سیستمی شفاف، سریع و پاسخ‌گو نیازمند است تا بتواند همه فعالیت‌های دولت را هم در بخش ملکی و نظامی به صورت گسترده و شفاف نظارت کند. آسان‌خدمت، با پلان‌های وسیع الکترونیک‌سازی روند ارائه‌ی خدمات، می‌تواند سازوکاری مؤثر و کارآمدی برای برون‌رفت از شیوههای سنتی و قدیمی در این زمینه باشد. اگر خدمات دولتی برای مردم به صورت شفاف، سریع و آسان ارائه شود، می‌تواند فاصله‌ی ایجادشده میان دولت و ملت را ترمیم و راه را برای یک سیستم محکم دولت‌داری خوب و پاسخ‌گو، باز کند.
البته باید تأکید کرد که تحقق بهینه‌ی این هدف راه‌بردی، نیازمند هم‌کاری و حمایت رکن اجرایی دولت است؛ تا بتوان به آن چه که برای مدل آسان‌خدمت طراحی شده، جامه‌ی عمل پوشاند. زمان آن فرا رسیده تا از تسهیلات فوق‌العاده و شگفت‌انگیز تکنالوژی مدرن، برای بقای سیستم اداری و توسعه‌ی خدمات عامه در همه اقشار و لایه‌های جامعه، استفاده شده و با ایجاد شفافیت و مؤثریت، زمینه‌ی فساد اداری را از میان برداشت.
