نویسنده: صدرالدین سیاروف، مدیر آژانس خبری دنیا
به گفته‌ی کارشناسان بین‌المللی، امروز اوزبیکستان سیاست خارجی سازگار و سازنده‌ای را دنبال میکند. یکی از جهت‌های اصلی سیاست خارجی اوزبیکستان، آسیای میانه است. رییس‌جمهور اوزبیکستان، شوکت میرضیایف، پس از آغاز کار به حیث رییس دولت در ماه دسمبر ۲۰۱۶، توسعه و تقویت روابط دوستانه، همسایگی خوب و منافع مشترک با کشورهای آسیای میانه را شناسایی کرده و به عنوان اولویت اصلی سیاست خارجی اش قرار داده است. او اخیراً تغییرات چشم‌گیری را برای بهبود روابط اوزبیکستان با همه کشورهای منطقه ایجاد کرده است. بسیاری از مشکلاتی که در روابط با همسایگان قبل از سال ۲۰۱۶ وجود داشت، با تقویت گفت‌وگوی سیاسی باز بین رهبران کشورهای منطقه برطرف شده است.
یکی از مهم‌ترین اقدامات بین‌المللی رییس‌جمهور اوزبیکستان، برای اولین‌بار در هفتادوودومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتمبر سال ۲۰۱۷ اعلام شد؛ این اقدام تشکیل جلسه‌های مشورتی روسای کشورهای آسیای میانه بود؛ ابتکاری که به سطح وسیع بین‌المللی پذیرفته شد و همه رهبران کشورهای منطقه از آن حمایت کردند.
اولین نشست مشورتی از این دست، در آستانه‌ی سال ۲۰۱۸ و دومین اجلاس مشورتی سران کشورهای آسیای میانه در ۲۹ نومبر سال ۲۰۱۹ در تاشکند برگزار شد. در نتیجه، مهم‌ترین مورد برای مردم ما، بیانیه‌ی مشترک شرکت‌کنندگان جلسه‌ی مشورتی بود که به تصویب رسید. در این بیانیه تأکید شده است که «گرایش برای نزدیک‌شدن منطقه‌ای که در آسیای میانه ایجاد شده است، یک واقعیت مشروط تاریخی است. تشدید همکاری‌های منطقه‌ای در عرصه‌های سیاست، امنیت، حفظ ثبات و دست‌یابی به توسعه‌ی پایدار در منطقه، منافع اساسی مردم کشورهای آسیای میانه به شمار می‌رود. برای تقویت بیشتر روابط برادرانه بین آن‌ها و در تحقق کامل ظرفیت بزرگ اقتصادی و تمدنی آسیای میانه کمک میکند.»
ارتقای روابط اوزبیکستان با هر یک از کشورهای همسایه به سطح شریک استراتژیک و توسعه‌ی همکاری‌های منطقه‌ای، باعث کاهش و تقریباً لغو ظرفیت درگیری در منطقه شده و به تقویت جذابیت سرمایه‌گذاری آن کمک کرده است.
علاوه بر این، تاشکند صحنی برای تبادل نظریات در مورد همکاری‌های منطقه‌ای استفاده‌ی مشترک از آب، کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوا و مقابله با چالش‌های محیط‌زیستی، از جمله هماهنگی تلاش‌ها برای حل مشکل دریای آرال، جذب فن‌آوری‌های نوآورانه و سرمایه‌گذاری در منطقه، معرفی اصول «اقتصاد سبز»، جلوگیری از بیابان‌زایی زمین، شناخته شده است.
روابط تجارتی، اقتصادی، صنعتی و تولیدی با کشورهای همسایه، پویایی جدیدی پیدا کرده است. در سال ۲۰۲۰، حجم تجارت بین اوزبیکستان و همسایگان آن -به استثنای افغانستان- بیش از ۲ برابر نسبت به سال ۲۰۱۶ افزایش یافته و تقریباً به ۵ میلیارد دالر رسید. سهم گردش تجاری جمهوری اوزبیکستان با کشورهای آسیای میانه در کل حجم مبادلات تجارتی این کشور، از ۱۰ درصد به ۱۳٫۶ درصد افزایش یافته است. اگر حجم تبادلات با قزاقستان – بزرگ‌ترین شریک تجارتی اوزبیکستان- ۳ میلیارد دالر باشد، پویاترین رشد تجارت متقابل با قرغیزستان است که ۵ برابر نسبت به سال ۲۰۱۶ افزایش یافته.
از سال ۲۰۱۶ تا جنوری سال ۲۰۲۱، شمار سرمایه‌گذاری‌های مشترک با مشارکت سرمایه‌ی کشورهای آسیای میانه در اوزبیکستان، از ۳۱۲ به ۱۴۵۱، یا ۴٫۵ برابر افزایش یافته است. کشورهای منطقه ارتباط نزدیکی را برای همکاری‌های صنعتی و سرمایه‌گذاری آغاز کردند. در شهر کوهستانی قزاقستان، تولید مشترکی از موترهای اوزبیکی با نام تجاری Ravon تاسیس شده است. شرکت «کانداس گروپ» اوزبیکستان و شرکت آلمونیوم تاجیکی«Talk» به طور مشترک، کارخانه‌ای را برای تولید تجهیزات ویژه تأسیس کرد. در جریان سفر محترم سردار ژاپاروف، رییس‌جمهور قرغیزستان به اوزبیکستان در ماه مارچ ۲۰۲۱، برنامه‌ی اقدامات عملی برای گسترش و تعمیق همکاری‌ها در زمینه‌ی همکاری‌های صنعتی تهیه شد که اجرای ۶۰ پروژه را پیش‌بینی میکند؛ همین‌گونه توافق‌نامه‌ای در مورد ایجاد صندوق توسعه‌ای اوزبیکستان و قرغیزستان با سرمایه‌ی مجاز ۵۰ میلیون دالر بسته شد.
سیاست همسایگی خوب اوزبیکستان در روشنی تقویت روابط با افغانستان؛ کشوری که بخشی از منطقه‌ی آسیای میانه است نیز انعکاس مثبت داشته است. به گفته‌ی رییس‌جمهور شوکت میرضیایف، «مردم اوزبیکستان و افغانستان در یک فضای فرهنگی و تمدنی، هزاران سال است که رشد کرده اند.» ابوریحان بیرونی، علی‌شیر نوایی، ظهیرالدین بابر و بسیاری از بزرگان برجسته‌ی دیگر، در سرزمین افغانستان به دنیا آمدند و زندگی کردند.
امروز، روابط نزدیک سیاسی، تجارتی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی اوزبیکستان و افغانستان در حال توسعه است. اوزبیکستان در پشتیبانی از روند صلح افغانستان و ترویج صلح در افغانستان، تسهیل گفت‌وگو بین طرف‌های درگیر و اجرای پروژه‌های مهم اقتصادی و زیربنایی که به احیای اقتصادی افغانستان و ادغام کشور در روابط تجارتی و اقتصادی منطقه‌ای، بین‌المللی و زنجیره‌ای کمک میکند، به طور فعال مشارکت دارد.
سیاست اوزبیکستان در قبال افغانستان بر اساس چشم‌انداز توسعه‌ی پایدار در آسیای مرکزی با دست‌یابی به صلح در همسایگی افغانستان استوار است.
در ۲۶ و ۲۷ مارچ سال ۲۰۱۸، اوزبیکستان کنفرانس بین‌المللی عالی را در مورد افغانستان در تاشکند برگزار کرد که با اشتراک محمداشرف غنی -رییس‌جمهور افغانستان-، فدریکا موگرینی -نماینده‌ی عالی اتحادیه‌ی اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی-، نمایندگان کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد، دایر شد. گردهمایی تاشکند با برگزاری جلسات مهم مشورتی و انفرادی شوکت میرضیایف با سران کشورهای افغانستان، ایالات متحده‌ی امریکا، روسیه، چین، رهبران کشورهای منطقه -هند، پاکستان، ایران- و کشورهای آسیای مرکزی آغاز شد.
نتیجه‌ی اصلی و موفقیت کنفرانس تاشکند این است که؛ این کنفرانس موفق به توسعه و تصویب رویکرد تلفیقی بین‌المللی برای حل‌وفصل بحران افغانستان شد. در اعلامیه‌ی تاشکند، شرکت‌کنندگان مجمع اظهار داشتند که «صلح و امنیت در افغانستان برای تأمین ثبات و رفاه در منطقه و پایان دادن به سال‌ها خشونت و رنج مردم افغانستان ضروری است.»
کنفرانس تاشکند و به طور کلی سیاست اوزبیکستان در قبال افغانستان، منجر به تشدید تلاش‌های بین‌المللی برای حل منازعات افغانستان و مشارکت این کشور در پروژه‌های تجارتی، اقتصادی و زیرساختی منطقه‌ای شد، که باید به پیشبرد روند صلح کمک کند. آخرین نمونه‌ی سیاست پویای منطقه‌ای، مذاکرات سه‌جانبه در مورد روابط حمل‌ونقل بین آسیای مرکزی و جنوبی است که با اشتراک هیئت‌های عالی‌رتبه‌ی اوزبیکستان، افغانستان و پاکستان در ۲ فبروری سال ۲۰۲۱ در تاشکند برگزار شد. در چارچوب این نشست، یک برنامه‌ی عملیاتی مشترک –نقشه‌ی راه- برای احداث راه آهن مزارشریف-کابل-پیشاور شد.
اجرای این پروژه به حل یکی از وظایف استراتژیک روی‌دست‌داشته‌ی آسیای مرکزی – که فراهم‌کردن دست‌رسی به بندرهای دریای اقیانوس هند، به ویژه بندرهای کراچی، قاسم و گوادر پاکستان و هم‌چنان در اتصال سیستم خط آهن جنوب آسیا با سیستم‌های راه آهن آسیای میانه و اروپا است-، کمک خواهد کرد و سبب افزایش قابل توجهی در ظرفیت ترانزیتی در سرتاسر آسیای میانه خواهد شد.
این پروژه تجارت را توسعه، واردات و صادرات بین کشورهای اروپای، آسیای میانه، پاکستان، هند و آسیای جنوب‌شرقی را گسترش خواهد داد. متنوع‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل، از یک‌سو اروپا را به آسیا وصل میکند و از سوی دیگر، دست‌رسی کشورهای آسیای میانه را به مسیرهای دریایی فراهم میکند؛ چیزی که برای تقویت موقعیت کشورهای منطقه در زنجیره‌های ارایه‌ی تولیدات جهانی کمک میکند.
علاوه بر این، ساخت راه آهن ترانس-افغانی سهم مهمی در تأمین امنیت منطقه ایفا خواهد کرد. بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی در ولایت‌های شمالی و شرقی افغانستان، موجب تقویت امنیت این کشور و کشورهای همسایه می‌شود.
یکی از حوزه‌های مهم سیاست منطقه‌ای اوزبیکستان، اجرای ابتکار شوکت میرضیایف در مورد توسعه‌ی اتصال منطقه‌ای میان آسیای مرکزی و جنوبی است؛ برای رسیدن به این هدف از ۱۵ تا ۱۶ جولای سال ۲۰۲۱، یک کنفرانس بین‌المللی به سطح بلند «آسیای مرکزی و جنوبی: اتصال منطقه‌ای» برنامه‌ریزی شده است، که قرار است در تاشکند برگزار شود. در این کنفرانس به «چالش‌ها و فرصت‌ها» با مشارکت سران کشورها و سیاست خارجی ادارات مربوطه کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی و سایر کشورهای خارجی، سازمان‌های بین‌المللی معتبر، انستیتیوت‌های مالی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و هم‌چنان مراکز تحقیقاتی و تحلیلی جهانی، پرداخته خواهد شد. هدف از این کنفرانس ارایه‌ی چشم‌انداز استراتژیک اوزبیکستان در مورد تقویت روابط متقابل در آسیای مرکزی و آسیای جنوبی، بحث در مورد پیشنهادات ویژه برای اجرای پتانسیل حمل‌ونقل و ترانزیت کشورهای دو منطقه، ورود به بازارهای امیدوارکننده، گسترش صادرات، جذب سرمایه‌گذاری، نوآوری‌ها و فن‌آوری‌ها، افزایش مبادلات بشردوستانه و گردش‌گرانه، است.
به گفته‌ی تحلیل‌گران، سیاست منطقه‌ای فعال و سازنده‌ی رهبری اوزبیکستان، به طور گسترده‌ای در میان کشورهای همسایه و کشورهای همکار تاشکند پشتیبانی می‌شود. این عامل به توسعه و تعمیق بیشتر روابط تجارتی و اقتصادی در منافع مشترک بین کشورهای منطقه به صورت درازمدت کمک کرده و به طور عموم، انگیزه‌ی جدیدی را برای پیشرفت کل منطقه خلق میکند.
