ویژگی‌های شخصی و موقعیت‌های تنش‌زا

رها احمدی
ویژگی‌های شخصی و موقعیت‌های تنش‌زا

هیچ کس به محرک تنش‌زا پاسخی را که دیگران داده اند نمی‌دهد. برخی افراد در برابر محرک‌ها و اتفاق‌های تنش‌زا بسیار آسیب‌پذیر استند، برخی دیگر بسیار مقاوم استند؛ آن‌ها استعداد تبدیل فشار روانی بالقوه‌ی بد را به یک فشار روانی خوب دارند و دست کم می‌توانند اثرات بسیاری از محرک‌های تنش‌زا را کم کنند. برخی از عوامل شخصی که بر آسیب‌پذیری نسبت به فشار روانی تاثیر می‌گذارند، مهارتها، عوامل ارثی یا ژنتیکی، و سنخ شخصیتی است.

مهارتها: یک عامل موثر برای مقاومت در برابر فشار روانی عبارت است از مجموعه توانایی‌هایی که فرد در یک موقعیت از خود نشان می‌دهد. تکاوری که یک کارد بران و مهارت استفاده از آن را دارد، در مقابله با دزد مسلح، مجهزتر از یک عابر معمولی است. درمواجهه با برگه‌ی مالیاتی یک حساب‌دار موفق‌تر از تکاور عمل می‌کند. برخی از توانایی‌ها؛ مثل استفاده از کارد یا دانش حساب‌داری در مواجهه با محرک‌های تنش‌زای اختصاصی مفید استند، برخی از توانایی‌های دیگر نیز از قبیل هوش و انعطاف‌پذیری برای چندین نوع محرک تنش‌زا مفید است. از طرف دیگر تجربه نیز می‌تواند به ما کمک کند و افرادی که در گذشته تجربه‌ی کنارآمدن با محرک تنش‌زا را داشته اند با محرک‌های تنش‌زای کنونی نیز می‌توانند به نحو‌ه‌ی بهتری نسبت به افرادی عمل کنند که هیچ‌گونه تجربه‌ی موفقی در زمینه‌ی حل مشکلات خود نداشته اند.

عوامل ارثی: پژوهش‌گران اظهار داشته اند که آدم‌ها با گرایش‌های متفاوتی از لحاظ واکنش به فشار روانی به دنیا می‌آیند. آیزنک روانشناس بریتانیایی می‌گوید؛ عده‌ای از انسان‌ها واکنش‌های شدیدتری از خود نشان می‎دهند تا سایرین. واکنش‌کنندگان شدید ممکن است حتا در کنارآمدن با محرک‌های تنش‌زای جزئی مشکل داشته باشند.

سنخ شخصیتی شامل الف: شخصیت آسیب‌پذیر در برابر فشار روانی . ب : شخصیت مقاوم در برابر فشار روانی .

الف: شخصیت آسیب‌پذیر در برابر فشار روانی

مبتلایان به این اختلال افرادی ناشکیبا، بسیار رقابت‌جو، و وقت‌شناس بوده و در اثر ناکامی پرخاش‌گر می‌شوند؛ آن‌ها خود را به خاطر عواملی که از اختیار شان بیرون است، ملامت می‌کنند؛ برخی شواهد حاکی از آن است که این اختلال شخصیت با افزایش خطر بیماری قلبی هم‌راه است. حتا اگر اثرات سایر عوامل خطربار مثل سیگار‌کشیدن، فشار خون ، کلسترول بالا و تاریخ‌چه‌ی خانوادگی نیز در نظر گرفته شده باشد. این افراد از نظر خصومت نیز در سطح بالایی قرار دارند و در مواجهه با محرک‌های تنش‌زا تغییرات فشار خون بیش‌تری نشان می‌دهند که این مساله نیز احتمال ابتلای این افراد را نسبت به بیماری‌های قلبی افزایش می‌دهد . هم‌چنان این افراد هنگامی که عمل‌کرد ضعیفی دارند، احساس بدی دارند و حال آن که در صورت موفقیت احساس خوب‌بودن نمی‌کنند؛ یکی از دلایل این مساله ممکن است این باشد؛ افرادی که دارای این اختلال استند، معمولا پدر و مادر سخت‌گیری داشته اند که از تنبیه به میزان زیاد استفاده می‌کردند.

ب: شخصیت مقاوم در برابر فشار روانی

کوباسا در مورد گروهی از پژوهش‌گران دست به پژوهش زد و متوجه شد که برخی از این افراد به رغم محرک‌های تنش‌زای فراوانی که در محیط زندگی شان وجود دارد، از مشکلات مرتبط با فشار روانی اندکی برخوردارند. او متوجه شد که این افراد در مقایسه با افراد آسیب‌پذیر در برابر فشار روانی از ویژگی‌های زیر برخوردارند:

۱: ان‌ها با جنبه‌های منفی خود و زندگی شان کم‌تر مبارزه می‌کنند. از عزت نفس بالایی برخوردارند و بیش‌تر بر رویداد‌های مثبت خود تاکید می‌ورزند تا رویداد‌های منفی.

۲: آن‌ها اهمیت مشکلات خود را نادیده یا دست کم نمی‌گیرند و در عوض فعالانه با مسایل خود مواجه شده و می‌کوشند آن را حل کنند.

۳: آن‌ها معتقدند که شخصا و از طریق اعمال خود به پاداش می‌رسند نه آن که پاداش‌های شان تحت اختیار خود شان نباشد.

۴: آن‌ها از لحاظ اجتماعی افراد ماهری استند و از شبکه‌های نیرومند خانوادگی و دوستانه برخوردارند، به طوری که می‌توانند در زمان گرفتاری به آن‌ها مراجعه کنند.