در حالی که آفتاب در محراق آسمان است، شدت گرمای نزدیک به چهل درجه‌ی آن طاقت هر انسانی را طاق میکند؛ اما کارگران برای بازگرداندن شکوه تاریخی قصر دارالامان به شدت سرگرم بازسازی قصر اند و تمام تلاش شان این است که تا ۲۸ اسد، کار بازسازی قصر تاریخی(دارالامان) را بعد از صد سال و در سال روز استقلال افغانستان تکمیل کنند.
امسال، صدمین جشن سالروز استقلال در افغانستان در کنار مخالفت‌های گسترده، به نظر می‌رسد که متفاوت‌تر از هر سالی دیگری باشد؛ زیرا از مردم عادی تا مقامات بلندپایه‌ی حکومت افغانستان، برای بزرگداشت از آن، لحظه‌شماری می‌کنند؛ اما چیزی نمانده به ۲۸ اسد، سالروز استقلال افغانستان.
قرار است که امسال به مناسب صدمین سال روز استقلال افغانستان، جشن استقلال در قصر دارالامان، برگزار شود؛ قصری که در جنگ‌های داخلی در طول صد سال گذشته و در جریان جنگ‌ها به شدت آسیب دیده است. کار بازسازی این قصر تاریخی، سه سال پیش آغاز شده بود.
با آن که حجم زیادی از کار‌ها باقی مانده، جاوید حماد، مسؤول بازسازی قصر دارالامان می‌گوید که آنان شبانه‌روزی کار می‌کنند تا این قصر، برای ۲۸ اسد و تجلیل از استقلای کشور آماده شود. «هم اکنون ما در دو شفت کاری، کار می‌کنیم تا قصر دارالمان کارش تمام شود و به بهره برداری سپرده شود.»
آغاز کار
قصر دارالامان، در حدود هشت کیلومترى جنوب‌غرب شهر کابل و در جوار تعمیر جدید پارلمان افغانستان قرار دارد؛ جایی که قرار است کمپلکس اداره‌های دولتی نیز در آن اعمار شود و این قصر نگین آن باشد.
قصردارالامان، با داشتن ۱۵۰ اتاق کوچک و بزرگ، د راوایل دهه ١٣٠٠هجرى شمسى در مدت زمان شش سال اعمار شد. این قصر، به اثر جنگ‌هاى دهه‌ی ۱۳۷۰ در طول چهل سال گذشته، به شدت آسیب دید. از این قصر در ابتدا براى مرکز سلطنتى در دوره‌ی امان‌الله خان و بعدها به حیث تعمیر وزارت دفاع استفاده می‌شد. کار بازسازی و احیای مجدد آن در دهم جوزای ۱۳۹۵ افتتاح شد. این پروژه در آخر ماه حوت سال ۱۳۹۴، با هزینه‌ی بیش از ۱۶ میلیون دالر امریکایى، در جلسه‌ی کابینه به‌تصویب رسید و وزارت شهرسازى، موظف به بازسازی آن شد.
براساس فرمان محمد اشرف‌غنی، پروژه‌ی طراحی و بازسازی قصر دارالامان، توسط هیأت فنی-تخنیکی وزارت‌های امور شهرسازی، اطلاعات و فرهنگ و ریاست عمومی اداره‌ی امور، ترتیب شده که طی پنج مرحله با بودجه‌ی ١۶.۵ میلیون دالر امریکایی تکمیل شود.
تیم تخنیکی
پروژه‌ی بازسازی قصر دارالامان، اولین پروژه‌ی دولتی در افغانستان است که توسط انجنیران و مهندسان افغانستان مشمول زنان که ۲۵ درصد از تمام نیروی کاری آن را تشکیل می‌دهد، بدون هیچ کمک فرد خارجی برنامه‌ریزی، طراحی، بازسازی و اجرا شده است.
ابتدا در این پروژه یک کیمته‌ی تخنیکی متشکل از آقای عباسی (وزارت اطلاعات و فرهنگ) اجمل میوندی (بنیاد آغاخان)، انجنیر فرید سوما و محمد ضیا حسینی ایجاد شد. تیم ایجاد شده تمام نقشه‌ها و طراحی‌ها را بررسی و کنترل می‌کرد و پس از تأیید، برای اجرا به بخش اجرائیوی ارسال می‌شد.
در قسمت‌های دیگر، حمیدالله محمدی (مهندس)، معصومه دلیجم (مهندس) ذبیح الله سادات (استراکچر)، ناصر یونسی (استراکچر)، جاوید حماد (استراکچر و نویسنده‌ی کتاب بازسازی آبدات تاریخی در افغانستان)، جواد طهماسب (استراکچر)، ممتازحسین یعقوبی (برق) رضا نجفی (برق)، مرتضا اکبری (میکانیک) و متخصص‌های دیگر با امکانات اندک از جمله کمپیوتر، پرینتر و محل مناسب کار با امکانات شخصی خود شان کار اولیه‌ی قصر را پیش می‌بردند. در این تیم نیز بعدها حدود ۱۰۰ انجنیر و مهندس در رشته‌های دیگر برای پیشبرد پروژه‌ای که همه افغانستانی استند، اضافه شد.
تیم، نقش‌های قصر را با استفاده از سیستم و دستگاه پیشرفته تریدی اسکن بازسازی کردند. جاوید حماد که بعد و به جای دکتر سید ضیا حسینی، مسؤول بازسازی پروژه‌ی قصر دارالامان تعین شد، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «پردازش نقشه‌ها، بعد از مطالعه‌ی نقشه‌ی اولیه‌ی اعمار قصر و مطابق با همان خصوصیات با سیستم تریدی نقشه برداری شد تا جریان کار براساس همان نقشه به پیش برده شود.»
او، از پوشه‌ی گنبد‌های قصر یاد میکند و می‌گوید که در نقشه‌ی اولیه و مطابق با عکس‌های به جا مانده از قصر، گنبد‌های قصر پوشه‌ی مسی داشته است که بعد این پوشه‌ها به آهن چادر تبدیل شده است.
سبک معماری قصر دارالامان
قصر دارالامان، در دهه‌ی ۱۳۰۰ ساخته شده است. در آن زمان سبک معماری خاصی بر افغانستان حاکم نبوده است؛ بل به گفته‌ی کارشناسان بازسازی آبدات تاریخی در افغانستان، سبک معماری حاصل و نتیجه‌ی کار کشورهایی بود که در افغانستان مشغول به اجرای پروژه‌های متعدد ساختمانی بودند.
در این دهه به خاطر فعالیت کشور جرمنی بیشتر پروژه‌ها، سبک و سیاق دوره‌ی رنسانس و معماری آلمان شرقی را داشته است. چنانچه سید ضیا حسینی، از سردرهای کرونتی مثلث شکل، ستون‌های درون و ایجاد سایه‌بان آن یاد کرده آن را از ویژگی‌های معماری آلمان شرقی می‌داند.
اما شماری دیگر از کارشناسان آبدات تاریخی می‌گویند که معماری قصر دارالامان ترکیب هنر مهندسان آلمان شرقی و فرانسویان است که گنبد آن شبیه مراکز مذهبی فرانسه و قوس‌ها و پایه‌های آن شبیه کاخ‌های آلمانی است و ترکیب این دو هنر، قصری به زیبایی کنونی را به وجود آورده است.
از سویی هم، سید ضیا حسنی، می‌گوید که شبیه قصر دارالامان در شهر «کیل» جرمنی است.
به هر حال به نظر کارشناسان، نکته‌ی جالب در قصر دارالامان، استفاده‌ی بسیار اقتصادی، فنی و تخصصی از خشت و کانکریت است که در عین سادگی مستحکم بوده و زیبا طراحی شده است. افغانستان، کشوری با پیشینه‌ی تاریخی کهن است و مهد تمدن‌هایی نظیر بودیزیم و زردشت بوده است؛ از این رو قرار است این قصر بعد از بازسازی به موزه‌ی ملی تبدیل شود و آثاری از تمدن‌های کهن در آن گردآوری شده مکانی برای جلب سیاحان باشد تا در کنار جبران هزینه‌ی ساختش، برای کشور منبع عاید شود.
جاوید حماد، مسؤول بازسازی این قصر می‌گوید: «دولت افغانستان برای بازسازی قصر هزینه‌ی هنگفتی را پرداخته است. هزینه‌ای که می‌توانست با آن تعمیرهای دیگر را از نو اعمار کند؛ اما انتظار این است که بازسازی قصر و تبدیل شدنش به موزه، هزینه‌ها را جبران کند و سرمایه‌ای برای افغانستان باشد.» انتظاری که در افغانستان و با وجود ناامنی عملی به نظر نمی‌رسد؛ چنانچه در روز بازدید من از این قصر و در جاده‌ی منتهی به آن، انفجاری نیرومندی رخ داد. این انفجار خسارات هنگفت مالی و جانی برجا گذاشت.
هزینه‌ی بازسازی قصر
براساس برآورد اولیه، برای بازسازی قصر دارالامان حدود ۲۰ میلیون دالر در نظر گرفته شد، اما بعدا بنا بر بازسازی محوطه‌ی آن و دیگر پروژه‌های جانبی این مبلغ افزایش یافت و به ۲۴ میلیون دالر رسید؛ اما یک شرکت خارجی هزینه‌ی بازسازی و مرمت قصر را ۱۰۰ ملیون دالر امریکایی ارزیابی کرده به دولت افغانستان پیشنهاد بازی‌سازی آن را داده است.
دولت افغانستان اما برای اولین بار در کشور، این پروژه را به مهندسان افغان سپرد و به افغانی بودنش تأکید ورزید و در نهایت برای بازسازی آن ۱۶٫۵ میلیون دالر اختصاص داد. با این حال، جاوید حماد، رییس پروژه‌ی بازسازی قصر دارالامان، می‌گوید که کار بازسازی قصر با هزینه‌ی کمتر از ۱۰٫۵ میلیون دالر و با اضافه شدن محوطه تکمیل می‌شود.
چرا تغییر ارقام تا این حد؟
جاوید حماد، مسؤول پروژه‌ی بازسازی قصر می‌گوید که دلیل تغییر ارقام استفاده از منابع داخلی و جلوگیری از فساد مالی است. «در بازسازی این قصر از تمام منابع داخلی استفاده شده است و این سبب شد که هزینه‌ها به صورت قابل توجهی کاهش یابد. از سوی دیگر از فساد مالی در بازسازی قصر با افغانی شدن روند بازسازی آن جلوگیری شد.»
او تصریح میکند که پیش از این بسیاری از پروژه‌های دولتی به دلیل بی‌اعتماد به نیروی داخلی، به شرکت‌های پیمان‌کار خارجی سپرده می‌شد و این موضوع سبب می‌شد که در کنار بالا رفتن هزینه‌ها و پایین آمدن کیفیت پروژه‌ها، فساد مالی نیز به وجود آمده و زمینه‌ی فرار سرمایه از افغانستان فراهم شود. این در حالی است که افغانستان در رده بندی شفافیت، جایگاه چهارم فاسدترین کشور جهان را به خود اختصاص داده است.
پیش از این سیگار، در یک گزارش خود آورده بود که خارجی‌ها نیز در گسترش فساد در افغانستان دست دارند.
بنا برگفته‌ی مسؤول پروژه‌ی قصر دارالامان، بازسازی قصر با مواد داخلی صورت گرفته است. از مرمر هرات، چوب کنر، تا سمنت غوری و حتا نیروی کاری آن نیز از افغانستان بوده است.
بالاترین معاش این نیروی کاری بازسازی قصر دارالامان، ۸۰ هزار افغانی و پایین ترین آن با هشت ساعت کار، هشت صد افغانی است.
کارگران برای بازسازی قصر در دو شفت کار کرده اند. جاوید حماد می‌گوید: «بالاترین معاش از من است، اما تمام کارگران با شوق عجیبی کار می‌کردند.»
در جریان باز سازی قصر، شماری از کارگران نیز آسیب دیده اند. مسؤول تیم می‌گوید که خوشبخانه آسیب‌ها جدی نبوده و کارگران بعد از مدتی استراحت و درمان به کار شان برگشته اند. با این حال اما کارشناسان آبدات تاریخی می‌گویند که با توجه به ماهیت پروژه‌های آبدات تاریخی، همیشه احتمال افزایش یا کاهش هزینه‌ها وجود دارد و در قسمت قصر دارالامان نیز هزینه‌ها کاهش یافته است.
