روزنامه‌ی صبح کابل، مشارکت شهروندان افغانستان را در چهار انتخابات ریاست‌جمهوری، در سه بخش مورد بررسی قرار داده است؛ میزان مشارکت مردم بر اساس هر انتخابات، میزان مشارکت بر اساس زون‌ها و میزان مشارکت مردم بر اساس ولایات.
بیشترین میزان رأی‌دهنده در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۸۳) و کم‌ترین میزان رأی‌دهنده در آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری (۱۳۹۸)، به‌ثبت رسیده است.
البته باید یادآور شد که در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری، زمینه‌ی استعمال رأی برای شهروندان افغانستان در خارج از کشور از جمله پاکستان و ایران نیز مساعد شد؛ اما در سه انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری، چنین زمینه‌ای برای مهاجران افغان در خارج از افغانستان فراهم نشده است.
یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل نشان می‌دهد که میزان مشارکت مردم افغانستان در انتخابات ریاست‌جمهوری امسال نسبت به اولین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۳، ۶۶ درصد و نسبت به انتخابات قبلی ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۳ (دور دوم)، به میزان ۶۱ درصد کاهش یافته است.
همچنان مشارکت مردم در چهار انتخابات گذشته‌ی ریاست‌جمهوری، از میان هشت زون افغانستان، زون‌های شمال و غرب از جمله دو زونی است که در طول چهار انتخابات ریاست‌جمهوری سیر نزولی را در میزان رأی‌دهندگان داشته است. این دو زون، در دو انتخابات اول ریاست‌جمهوری، بیشترین میزان رأی‌دهنده را داشته؛ اما پس از آن، تعداد رأی‌دهندگان در این زون‌ها در مقایسه با زون‌های دیگر اُفت کرده است. برعکس میزان رأی‌دهندگان در زون‌های جنوب-شرق، شمال-شرق، شرق و پایتخت پس از دو انتخابات اولی، سیر صعودی را پیموده و به‌گونه‌ی چشم‌گیری افزایش یافته است.
در بخش مشارکت شهروندان در انتخابات بر اساس ولایات، یافته‌های ما نشان می‌دهد که میزان رأی‌دهندگان در ولایت‌های خوست، پکتیکا، ننگرهار، کنر و وردک در دو انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری نسبت به دو انتخابات اول، افزایش یافته است؛ اما برعکس میزان اشتراک‌کنندگان در ولایت‌هایی مانند هرات، بلخ و غرنی در دو انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری نسبت به دو انتخابات اول، کاهش داشته است.
مشارکت بر اساس هر انتخابات
شهروندان افغانستان در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۳، حدود ۸ میلیون و ۱۳۶ هزار و ۷۲۹ تن در داخل و خارج کشور (در پاکستان و ایران) به پای صندوق‌های رأی رفتند؛ اما این میزان در انتخابات دوم ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۸ با کاهش ۴۷ درصدی به ۴ میلیون و ۲۸۴ هزار و ۴۳۲ اشتراککننده سقوط کرد.
میزان مشارکت شهروندان در سومین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۳، دوباره پرشور شد و با افزایش ۳۵ درصدی نسبت به انتخابات ۱۳۸۸، این میزان به ۶ میلیون و ۶۲۴ هزار و ۶۷۷ تن صعود کرد. انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۳ که در دو دور برگزار شد. میزان رأی‌دهندگان در دور دوم با افزایش ۴٫۷ درصدی نسبت به دور اول، به ۶ میلیون و ۹۵۸ هزار و ۱۶۷ تن رسید.
اما انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری خورشیدی (انتخابات ۹۸)، کم‌ترین میزان رأی‌دهنده را در میان انتخابات‌های ریاست‌جمهوری در افغانستان داشت که شمار رأی‌دهندگان در این انتخابات به ۲ میلیون و ۶۹۵ هزار و ۸۹۰ تن می‌رسد. این میزان، کاهش ۶۶درصدی‌ای را نسبت به اولین انتخابات ریاست‌جمهوری و کاهش ۶۱ درصدی‌ای را نسبت به انتخابات قبلی ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۳ نشان می‌دهد.
بنا بر این، در میان چهار انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخابات امسال (۱۳۹۸) و انتخابات سال ۱۳۸۸ (دومین انتخابات ریاست‌جمهوری) به‌ترتیب کم‌ترین میزان رأی‌دهنده را داشته است؛ همچنان انتخابات ۱۳۸۳ (نخستین انتخابات) و انتخابات سال ۱۳۹۳ (سومین انتخابات)، به ترتیب بیشترین میزان اشتراککننده در آن ثبت شده است.
آگاهان انتخاباتی در مورد این نوسان‌های مشارکت در انتخابات‌های مختلف، می‌گویند که به دور از مسایل امنیتی و فنی، مردم در انتخاباتی بیشتر شرکت می‌کنند که دو دور ریاستِ یک رییس‌جمهوری تکمیل شده و چهره‌های جدیدی برای این کرسی نامزد شده باشند. به‌گفته‌ی این آگاهان اما در انتخاباتی که رییس‌جمهور یک دوره ریاست کرده باشد، در اکثر موارد نتیجه قابل پیش‌بینی است و مردم انگیزه‌ی کم‌تری برای شرکت در انتخابات دارند.
احمدضیا رفعت، استاد دانشگاه و آگاه انتخاباتی می‌گوید: «شما دیدید که میزان رأی‌دهندگان در انتخابات سوم نسبت به انتخابات دوم ریاست‌جمهوری بیشتر شد؛ به این معنا که مردم شاهد این بودند که حکومت به هر حال تغییر می‌کند و چهره‌ی جدیدی را باید برای کرسی ریاست‌جمهوری بر گزینند. وقتی صحبت از تغییر بود، طبیعی بود که میزان رأی‌دهنده نسبت به انتخابات دومی بیشتر شد که نتیجه قابل پیش‌بینی بود و مردم فکر می‌کردند، برنده‌ی انتخابات کسی است که رییس‌جمهور است.»
به‌گفته‌ی آقای رفعت، این مسأله در انتخابات امسال ریاست‌جمهوری نیز صدق می‌کند و یکی از دلیل‌هایی مشارکت پایین مردم این بود که رقیب رییس‌جمهور، چهره‌ی تکراری و تجربه شده بود که برای شهروندان جذبه‌ی زیادی نداشت.
از سویی‌هم، نهادهای ناظر انتخاباتی برگزاری همزمان انتخابات ریاست‌جمهوری و شورای ولایتی را نیز در میزان مشارکت مردم تأثیرگذار می‌دانند.
یوسف رشید، رییس اجرایی بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان (فیفا) می‌گوید: «ما در انتخابات قبلی (انتخابات ۱۳۹۳) همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخابات شورای ولایتی را نیز داشتیم. نامزدان انتخابات شورای ولایتی چه زن و چه مرد، کوشش می‌کنند در ساحه‌ای که زندگی می‌کنند، مردم را بیشتر به انتخابات تشویق کنند و به این‌صورت مردم بیشتر در انتخابات سهم می‌گیرند؛ اما در انتخابات امسال، متأسفانه کمیسیون از برگزاری همزمان انتخابات شورای ولایتی با انتخابات ریاست‌جمهوری، انصراف کرد.»
میزان مشارکت بر اساس زون‌ها
در بخش مشارکت مردم در انتخابات بر اساس زون‌ها، زون شمال، بیشترین میزان رأی‌دهنده را در بیشتری انتخابات‌های ریاست‌جمهوری داشته است. پس از آن، زون‌های پایتخت، غرب، شمال-شرق و شرق به ترتیب چهار زون دیگری است که بیشترین میزان اشتراککننده را در انتخابات‌های مختلف ریاست‌جمهوری داشته است.
البته باید یادآور شد که از هشت زون افغانستان، دو زون آن از جمله زون‌های غرب و شمال، شامل پنج ولایت می‌شود؛ در حالی که باقی زون‌های کشور شامل چهار ولایت است.
یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل نشان می‌دهد که مشارکت رأی‌دهندگان در دو زون افغانستان از جمله زون‌های شمال و غرب در دو انتخابات اخیر، نسبت به دیگر زون‌ها کاهش یافته است؛ در حالی که این دو زون، در دو انتخابات اول، بیشترین میزان اشتراککننده را داشته است.
اما برعکس میزان رأی‌دهندگان در زون‌های جنوب-شرق، شمال-شرق، شرق و پایتخت پس از دو انتخابات اولی، به‌گونه‌ی چشم‌گیری افزایش یافته است.
شماری از آگاهان انتخاباتی، مسائل اجتماعی و انگیزه‌ی قومی را در این نوسان‌ها دخیل می‌دانند.
احمدضیا رفعت، استاد دانشگاه و آگاه انتخاباتی می‌گوید: «مردم شمال و غرب کشور در ابتدا استقبال گرم‌تری از دموکراسی کردند؛ اما مردم منطقه‌های پشتون‌نشین در ابتدا به این فکر بودند که چون قدرت به‌دست پشتون باقی می‌ماند، زیاد به خود زحمت ندادند که در انتخابات شرکت کنند؛ اما در دو انتخابات اخیر که حرف از جابه‌جایی قدرت بود، پشتون‌ها حس کردند که اگر وارد مشارکت جدی نشوند، این احتمال وجود دارد که قدرت به غیر پشتون منتقل شود.»
از سویی‌هم، نهادهای ناظر انتخاباتی، ناامنی و ناکامی کمیسیون در جداکردن آرای پاک از ناپاک را در مورد تغییر بانک‌های رأی تأثیرگذار می‌دانند.
یوسف رشید، رییس اجرایی نهاد فیفا می‌گوید: «یکی از این دلیل‌ها، این است که کمیسیون در جداکردن آرای پاک از ناپاک، عمل‌کرد ضعیف داشته است؛ در برخی از مناطق به تعداد بی‌شماری از رأی‌های نامعتبر، اعتبار داده شده اند. دلیل دیگر می‌تواند ناامنی باشد؛ شما می‌دانید که در دو انتخابات اول، میزان ناامنی بیشتر در جنوب و شرق افغانستان بود؛ اما بعد از سال ۲۰۱۴، غرب و شمال نیز ناامن شد.»
عزیز ابراهیمی، سخن‌گوی کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان، اما خلط شدن رأی‌های پاک و ناپاک را رد می‌کند.
آقای ابراهیمی می‌گوید: «ما مسؤولیت انتخابات‌های قبلی ریاست‌جمهوری را نداریم؛ اما در انتخابات ریاست‌جمهوری امسال ما با استفاده از تکنولوژی بایومتریک، به سادگی می‌توانیم رأی نامشروع را از رأی مشروع جدا کنیم و بر این اساس، هیچ برگه‌ی رأی‌دهی بدون بایومتریک، برای ما، اعتبار ندارد.»
بر اساس یافته‌های روزنامه‌ی صبح کابل، در انتخابات ریاست‌جمهوری ۸۳، زون غرب، زون شمال و زون شمال-شرق، به‌ترتیب بیشترین میزان آرا در میان هشت زون افغانستان را داشته است. کم‌ترین میزان شرکت‌کننده در این انتخابات، در زون شرق ثبت شده است.
در دومین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۸ بر اساس زون‌ها، بیشترین مشارکت در زون شمال بوده است که این زون، حدود ۸۴۰ هزار و ۷۹۹ اشتراککننده داشته است. زون‌های غرب، شمال‌شرق و زون پایتخت سه زون دیگر بوده است که به ترتیب پس از زون شمال، آرای بیشتر داشته است. در این انتخابات، زون جنوب‌شرقی کم‌ترین میزان رأی‌دهنده را داشته است.
سومین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۳ که در دو دور برگزار شد، در میان چهار انتخابات، پس انتخابات ۸۳، بیشترین میزان اشتراککننده را داشت. در دور نخست این انتخابات، باز هم زون شمال در میزان رأی‌دهنده، مقام اول را داشت. در این زون، حدود یک میلیون و ۹۳ هزار و ۶۲۵ تن به‌پای صندوق‌های رأی رفتند. زون‌های شمال-شرق، پایتخت و زون غرب به‌ترتیب سه زونی است که پس از زون شمال بیشترین میزان مشارکت را در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۳ داشت. کم‌ترین میزان اشتراک مردم در این انتخابات، در زون جنوب بود.
در دومین دور انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۳، بانک‌های رأی تغییر کرده و زون پایتخت بیشترین میزان رأی‌دهنده را به‌خود اختصاص داد که حدود ۱ میلیون و ۱۲۸ هزار و ۵۸۹ رأی‌دهنده از این زون به‌ثبت رسید. زون‌های شمال-شرق، شمال و زون جنوب-شرق پس از زون پایتخت، سه زون دیگری بود که به ترتیب بیشترین میزان رأی‌دهنده در آن به‌ثبت رسید. در این انتخابات نیز زون جنوب کم‌ترین میزان رأی‌دهنده را داشت.
انتخابات ریاست‌جمهوری امسال که کم‌ترین میزان اشتراککننده را در میان چهار انتخابات ریاست‌جمهوری داشت، میزان رأی‌دهندگان در میان زون‌ها- به جز زون پایتخت- اختلاف کم‌تری نسبت به انتخابات‌های قبلی داشت.
در انتخابات ۱۳۹۸، بلندترین میزان رأی‌دهنده در زون پایتخت ثبت شد که بر اساس داده‌های کمیسیون مستقل انتخابات، شامل ۵۵۵ هزار و ۳۷۰ تن رأی‌دهنده می‌شود. زون‌های شرق، جنوب و زون شمال-شرق از جمله سه زونی است که پس از زون پایتخت به ترتیب بیشترین میزان رأی‌دهنده را داشته است. در این انتخابات، زون شمال کم‌ترین میزان رأی را داشته است.
هشت زون افغانستان شامل این ولایات می‌شود:
۱٫ زون پایتخت (کابل، پنجشیر، پروان، کاپیسا)
۲٫ زون شمال-شرق: (کندز، بغلان، بدخشان، تخار)
۳٫ زون شرق: (جلال‌آباد، کنر، نورستان، لغمان)
۴٫ زون جنوب-شرق: (خوست، پکتیکا، پکتیا، لوگر)
۵٫ زون مرکزی: (غزنی، بامیان، میدان‌وردک، دایکندی)
۶٫ زون جنوب: (هلمند، کندهار، ارزگان، زابل)
۷٫ زون غرب: (هرات، بادغیس، نیمروز، فراه، غور)
۸٫ زون شمال: (فاریاب، جوزجان، سمنگان، سرپل، بلخ)
میزان مشارکت بر اساس ولایت‌ها
بر اساس میزان مشارکت مردم در ولایت‌ها، ولایت‌های کابل، هرات، ننگرهار، بلخ و غزنی از جمله ولایت‌هایی است که بیشترین میزان رأی‌دهنده را در طول چهار انتخابات ریاست‌جمهوری داشته است.
یافته‌های ما نشان می‌دهد که در طول این چهار انتخابات، ولایت‌های هرات، بلخ و غزنی از جمله سه ولایتی است که سیر صعودی را در میزان رأی‌دهنده داشته است؛ این سه ولایت در دو انتخابات اخیر، اشتراک‌کننده‌ی کم‌تری نسبت به دو انتخابات قبلی داشته است.
اما برعکس در ولایت‌های خوست، پکتیکا، ننگرهار، کنر و میدان‌وردک، میزان رأی‌دهندگان در دو انتخابات اخیر به‌گونه‌ی چشم‌گیری افزایش یافته است.
به طور مثال، ولایت خوست در انتخابات ۱۳۸۸، حدود ۴۳ هزار و ۸۵۴ تن رأی دهنده، در انتخابات دور نخست سال ۱۳۹۳، حدود ۱۱۳ هزار و ۸۳ رأی دهنده داشته است؛ اما این میزان در انتخابات دور دوم سال ۱۳۹۳ با افرأیش ۶۷ درصدی نسبت به انتخابات دور نخست، به ۳۵۲ هزار و ۵۷۷ تن رسیده است.
احمدضیا رفعت، آگاه انتخاباتی در مورد دلیل چنین نوسانات در برخی از این ولایت‌ها، می‌گوید که شماری از ولایت‌های افغانستان، جامعه‌ی بسته‌ی قومی است و قومی هم رأی می‌دهندآ اما در برخی از ولایت‌های دیگر، جامعه‌ی مختلط قومی است که بیشتر شعوری رأی می‌دهند تا قومی.
آقای رفعت اضافه می‌کند: «در شمال و غرب کشور، اگر توجه داشته باشید، بیشتر جامعه‌های بسته‌ی قومی نیستند. این‌ها وقتی که متوجه شدند، از سیاست‌مداران کنونی‌ای که در میدان رقابت استند، کار مؤثری بر نمی‌آید؛ زیرا میزان علاقه‌ی شان به انتخابات کم‌تر شده است.»
این آگاه انتخاباتی تأکید دارد که در برخی از ولایت‌ها، شماری از رأی‌دهندگان دست‌کاری شده اند؛ اما این را نیز منکر شده نمی‌توانیم که در این ولایت‌ها، انگیزه‌ی قومی برای رأی‌دادن، قوی‌تر شده و حتا اگر میزان مشارکت واقعی شان را نیز با جمعیت آن در یک نسبت قرار دهیم، می‌بینیم که نسبت به گذشته، این میزان رشد داشته است.
از سویی هم یوسف رشید، رییس اجرایی فیفا، وعده‌خلافی برخی از نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری را نیز در کاهش میزان مشارکت برخی از ولایت‌ها در انتخابات، تأثیرگذار می‌داند.
آقای رشید می‌گوید: «شما می‌دانید که نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری در زمان کمپاین‌های انتخاباتی خود در ولایات، به مردم آن ولایت‌ها، وعده‌های زیادی می‌دهند که مردم بر اساس آن وعده‌ها رأی می‌دهند، اما وقتی می‌بینند که این وعده‌ها عملی نمی‌شود، ناامید می‌شوند و در انتخابات بعدی کم‌تر شرکت می‌کنند.»
میزان مشارکت در انتخابات ۹۸
انتخابات ریاست‌جمهوری امسال به‌تاریخ ۶ میزان برگزار شد و به‌دلیل‌های مختلف، کم‌ترین میزان رأی‌دهنده را در میان انتخابات‌های ریاست‌جمهوری افغانستان داشت.
در این انتخابات ۲ میلیون و ۶۹۵ هزار و ۸۹۰ تن در سراسر افغانستان شرکت کردند که بلندترین میزان رأی‌دهندگان در کابل و کم‌ترین میزان رأی‌دهنده در ولایت ارزگان به‌ثبت رسیده است. ننگرهار، کندهار و بغلان از جمله سه ولایتی است که بعد از کابل بیشترین میزان رأی‌دهنده را در انتخابات ریاست‌جمهوری امسال داشته است.
نهادهای ناظر انتخاباتی و آگاهان، دلیل‌های مختلفی را برای مشارکت پایین مردم در این انتخابات عنوان می‌کنند.
یوسف رشید، رییس اجرایی بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه‌ی افغانستان (فیفا)، فراگیر و مؤثرنبودن کارزارهای انتخاباتی نامزدان، تهدیدهای امنیتی، چالش‌های فنی، چالش عکس گرفتن از زنان و بی‌اعتماد شدن مردم نسبت به سیاسیون را از دلیل‌های عمده‌ی مشارکت پایین مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری امسال عنوان می‌کند.
اما احمدضیا رفعت، چالش امنیتی را یکی از چالش‌های بزرگ برای انتخابات امسال نمی‌داند؛ او چالش ثبت‌نام رأی‌دهندگان، تکراری بودن چهره‌های نامزدان و همچنان عدم اطمینان از برگزاری به موقع انتخابات را، از چالش‌های بزرگ انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۸ عنوان می‌کند.
آقای رفعت تأکید می‌کند: «این را توجه داشته باشید که امنیت نمی‌تواند یگانه و تنها دلیل مشارکت کم مردم باشد. اگر انگیزه‌ی قوی برای اشتراک در انتخابات وجود داشته باشد، جمعیت بیشتر افغانستان در محیط‌های زندگی می‌کنند که زیر کنترل دولت است و مردم حداقل می‌توانند در این محیط‌ها، به‌گونه‌ی گسترده در انتخابات شرکت کنند.»
از سویی هم آقای رفعت، زمانی که برای روند ثبت‌نام رأی‌دهندگان در نظر گرفته شده بود را ناکافی عنوان می‌کند: «شما شاهد بودید که نیمی از واجدان شرایط رأی‌دهندگان از ثبت‌نام محروم شدند. در آستانه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری، تنها دو هفته برای ثبت نام تقویتی فرصت گذاشتند؛ اما به این نکته توجه نکردند که شهروند احتمال دارد تا چند ساعت پیش از برگزاری انتخابات که تصمیم گرفته بودند رأی ندهند، تصمیم شان تغییر کند و برای رأی‌دادن انگیزه پیدا کنند؛ چون با نزدیک شدن انتخابات، مبارزات انتخاباتی شدت می‌گیرد و ممکن است ذهن رأی‌دهنده عوض شود.»
