یکی از جدیدترین راه‌های حمل‌ونقل کالاهای بازرگانی و وصل شدن به بازار جهانی برای کشورهای محاط به خشکه، استفاده از دهلیزهای هوایی است؛ طرحی که روند تبادلات بازرگانی را تغییر داده و نقش فوق‌العاده‌ای را در اقتصاد جهان بازی کرده است.
افغانستان نیز به عنوان یکی از کشورهای محاط به خشکه در چندین دهه‌ی گذشته، وابسته به راه‌های ترانزیتی کشورهای همسایه‌اش بوده و به این دلیل، فشارهای اقتصادی و سیاسی این همسایه‌ها را تحمل کرده است.
اما در اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی، اولین دهلیز هوایی توسط حکومت افغانستان تأسیس شد؛ این کار باعث تغییر چشم‌انداز صادرات و به وجود آمدن فرصت‌های شغلی برای شمار چشم‌گیری از شهروندان کشور شد. حکومت افغانستان چنین ابتکاری را برای بازرگانان یک پیروزی می‌داند که وسیله‌ای برای خودکفایی و رونق اقتصادی شود.
در حال حاضر، ۳۱ کشور محاط به خشکه در جهان وجود دارد که شامل ۱۵ کشور افریقایی، ۱۲ کشور آسیایی، دو کشور امریکای لاتین و دو کشور در اروپای مرکزی و شرقی می‌شود. این کشورها با آن که حجم بازرگانی شان حدود ۶۰ درصد کمتر از کشورهای متصل به دریا است؛ اما مجبور اند ۵۰ درصد بیشتر از کشورهای دیگر برای انتقال اموال شان، هزینه کنند.
کشورهای محاط به خشکه باید یا توسط کشورهای همسایه تولیدات شان را به بازارهای جهانی انتقال دهند و یا هم از حمل و نقل هوایی با آن که هزینه دارد، استفاده کنند.
در چنین کشورهایی، دهلیزهای هوایی فرصتی برای استقلال اقتصادی بوده و آن‌ها را از وابستگی به کشورهای همسایه، نجات می‌دهد. کشورهایی مانند اتریش، لوکزامبورگ، سویس، اوگاندا، گانا و خیلی از کشورهای دیگر؛ با صادر کردن تولیدات شان از طریق هوا، میلیاردها دالر را به درآمدهای سالانه‌‌ی شان اضافه کرده اند. کشورهای نام‌برده بیشتر با حمل‌ونقل هوایی به رفاه رسیده و به لحاظ جغرافیایی مستقل اند.
پرداخت بخشی از هزینه‌ها توسط حکومت
«دهلیزهای هوایی» در میان بازرگانان افغان با انتقادهایی روبه‌رو است؛ این بازرگانان بارها از عدم انتقال به موقع کالاهای بازرگانی شان و هزینه‌ی هنگفت این دهلیزها شکایت کرده اند. مقام‌های حکومت افغانستان برخی کم‌کاری‌های را در آغاز به کار این دهلیزها می‌پذیرند؛ اما تأکید دارند که این مشکلات در حال حاضر رفع شده است. به گفته‌ی آن‌ها این برنامه پیونددهنده‌ی سریع بازرگانان افغان به بازار جهانی با هزینه‌ی مناسب است.
از سویی هم حکومت افغانستان بخشی از هزینه‌ی بار را به دلیل حمایت از بازرگانان و تشویق سرمایه‌گذاری در این کشور می‌پردازد؛ اما بر اساس آمار وزارت تجارت و صنعت افغانستان، هزینه‌ی کل برنامه برای سه سال، شش میلیون دالر یا سالانه دو میلیون دالر است. این برنامه برای هر دالری که مصرف می‌شود، ۳۰ دالر عاید دارد که چنین ویژگی‌ای باعث مفید بودن آن نسبت به هر برنامه‌ی دیگر دولتی می‌شود.
دهلیزهای هوایی سبب شده است که کشورهای متنوع جهان مانند هالند، کنیا و امثال آن، از دهلیزهای هوایی به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر راه‌برد چندگانه‌ی شان برای صادرات، استفاده کنند.
با توجه به برخی از چالش‌ها و هزینه‌ی هنگفتی که دهلیزهای هوایی دارد، حکومت افغانستان اما بارها روی مؤثریت این راه تأکید کرده است. حکومت این کشور با در نظر گرفتن پشتیبانی جزئی از هزینه‌ها، این طرح را، راه معقولی برای صادرکردن تولیدات داخلی و تشویق بازرگانان و سرمایه‌گذاران می‌داند و می‌گوید که این برنامه باعث همکاری بیشتر میان سکتور عامه و خصوصی خواهد شد.
تبدیل افغانستان به نقطه‌ی وصل
افغانستان که به گونه‌ی سنتی، به قلب آسیا شهرت داشت؛ اما در حال حاضر این کشور واقعا در حال پیداکردن این جایگاهش است. محاط به خشکه بودن، برای افغانستان یک چالش دانسته می‌شد؛ اما اکنون با راه‌اندازی دهلیزهای هوایی، افغانستان تبدیل به فرصت بی‌نظیری شده است.
موقعیت افغانستان به این کشور امتیاز ویژه‌ای برای وصل تمام منطقه می‌دهد. به تازگی، شماری از کشورهای همسایه، به تجارت با بازرگانان افغان تمایل نشان داده و می‌خواهند مشتری وفادار محصولات افغانستان باشند. این کار، افغانستان را به نقطه‌ی وصل بازار تجارتی آسیا مبدل خواهد کرد.
بنا بر این، باورها بر این است که دهلیزهای هوایی، چشم‌انداز حمل‌ونقل کالاها را تغییر داده و هیچ محدودیتی برای حمل محموله‌های افغانستان به سراسر دنیا وجود نخواهد داشت؛ چون این برنامه پیونددهنده‌ی سریع بازرگانان افغان به بازار جهانی با هزینه‌ی معقولی است.
افزایش صادرات
بر اساس آمار وزارت صنعت و تجارت افغانستان، دهلیزهای هوایی باعث افزایش تولیدات و صادرات کالاهای داخلی این کشور شده است. بر اساس آمار این وزارت، این دهلیزها از بدو تأسیس شان در سال ۲۰۱۷، کمک بزرگی به اقتصاد افغانستان کرده است.
سمیر رسا، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت می‌گوید: «ویژگی بالای سرعت در دهلیزهای هوایی به ما اجازه می‌دهد تا اجناس فاسدشدنی مان را به راحتی صادر کنیم؛ مثلا انتقال اجناسی مانند میوه‌های تازه و دیگر تولیدات زراعتی به منطقه و سراسر جهان.»
بنا بر گزارش «فائو» یا سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، ۸۰ درصد از مردم افغانستان برای امرار معاش، به کشاورزی وابسته اند که نشان‌دهنده‌ی وابستگی شدید این کشور به این سکتور است. در بیشتر موارد، کمبود بازار برای تولیدات کشاورزی، باعث دلسردی و حساسیت بیشتر دهقانان افغانستان به فقر می‌شود؛ چنین اتفاقی باعث تمایل آن‌ها به کشت مواد مخدر خواهد شد. دهقان‌هایی که تریاک کشت می‌کنند، بیشتر در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و بیشتر با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
با این حال، ایجاد فرصتی برای پیدا کردن بازار برای محصولات این دهقان‌ها مانند ایجاد دهلیز هوایی، این کشاورزان را امیدوار کرده و آن‌ها را تشویق به کشت محصولات قانونی می‌کند. در این صورت آنان قادر می‌شوند که نه‌تنها تولیدات شان را در بازارهای داخلی بفروشند؛ بل می‌توانند برای این محصولات شان در خارج از کشور نیز مشتری پیدا کنند. این عامل‌ها سبب می‌شود که سکتور کشاورزی در افغانستان که یکی از سکتورهای مهم است، رشد کند.
افزون بر این، ایجاد چنین فرصت‌های جدید بر کارآفرینان محلی نیز تأثیر گذاشته و آن‌ها را به سهم‌گیری در صعنت دستی و کشت تشویق کرده است. افزایش تولید زعفران و میوه‌های تازه و خشک، در کنار قالین و قره‌قل، به صورت آشکار، سهم‌گیری کارآفرینان مان را در صنایع و پیشه‌دستی، نشان می‌دهد.
در تابستان امسال، وزارت صنعت و تجارت افغانستان، سالن مخصوصی را در دفتر مرکزی ثبت تجارت ایجاد کرد تا جوازها به صورت سریع و آسان توزیع شود. این وزرات به عنوان بخشی از برنامه‌ی تشویق برای تجارت و سرمایه‌گذاری، قیمت هر جواز را به ۱۰۰ افغانی کاهش داد. این اصلاحات جدید، کارآفرینان را تشویق کرد تا وارد کشاورزی تجارتی، صنعتی و انواع دیگر تجارت‌های دلخواه شان شوند.
این کارآفرینان بدون شک تأثیر مثبتی بر تولیدات و صادرات افغانستان خواهند داشت و چنین کاری سبب تبدیل شدن افغانستان به یک کشور صادرکننده و صنعتی خواهد شد.
دست‌آوردهای «دهلیزهای هوایی»
بر اساس آمار وزارت صنعت و تجارت افغانستان، از آغاز ایجاد اولین دهلیز هوایی کابل–دهلی نو از سال ۲۰۱۷ به این طرف، این برنامه موفقیت‌های بزرگی داشته است. تا اوایل ماه سپتامبر ۲۰۱۹، ۹ هزار تُن از تولیدات افغانستان با استفاده از ۹۰۵ پرواز به بازارهای مختلف جهانی صادر شده است که میزان فروشات را به ۲۰۰ میلیون دالر افزایش داده است.
حکومت افغانستان انتظار دارد که صادرات از طریق دهلیزهای هوایی، سالانه باعث به چرخش درآمدن صد میلیون دالر شود.
برای بهره‌بردن از این فرصت، صدها شرکت جدید که هر کدام به طور میانگین ۴ کارمند دارد، در این ابتکار ثبت نام کرده اند تا محصولاتی که دارند را به بازارهای دلخواه شان در سراسر دنیا، منتقل کنند.
در پایان می‌توان ادعا کرد که ابتکار «دهلیزهای هوایی»، دست‌آورد بزرگی برای اقتصاد افغانستان بوده است؛ اما امیدوار استیم که این ابتکارها بتواند افغانستان را به رفاه و استقلال ترانزیتی رسانده و آن را به یک کشور صادراتی تبدیل کند.
