برای بسیاری از دردهای سطحی، بیشتر مادرها و مادربزرگهای خانواده‌ها، سراغ گیاه‌ها و راه‌های درمان سنتی و خانگی می‌روند؛ اما این درمان‌ها در مناطق دوردست به شکل وحشتناک‌تری اتفاق می‌افتد. مادرها و مادربزرگهای خانواده‌ها، برای درمان فرزندان شان از تریاک استفاده می‌کنند که در بعضی موارد منجر به مرگ می‌شود. افغانستان کشوری است که چهار دهه را در جنگ سپری کرده که باعث شده است تا مردم از آموزش و آگاهی دور بمانند.
یکی از باشنده‌های فعلی شهر مزارشریف، خانمی است که حدود شصت‌سال دارد و مادر هشت فرزند است. این خانم از تجربه‌های خودش قصه می‌کند؛ این که چگونه فرزندانش را زمانی که مریض می‌شدند با تریاک تداوی می‌کرد. «ما خود ما زمین داشتیم و تریاک کِشت می‌کدیم. باد از ای که د حاصل می‌رسید، یک مقدار شه سودا می‌کدیم، یک مقدار شه می‌گرفتیم که اولادا اگه یگان وقت مریض شد بر شان بخورانیم.»
تریاک مزه‌ی تلخی دارد و کودکان بسیار به سختی می‌توانند آن را بخورند.
می‌پرسم، وقتی از تریاک استفاده می‌کردید، چقدر تأثیر داشت روی درمان؟ «مه یک سال زمستان بسیار سلفه (سرفه) می‌کدم، هیچ خوب نمی‌شدم. صبح هم تریاک می‌خوردم، شَو هم. تا ای که همو تریاک بالاخره مره جور کد.»
استفاده از تریاک اگر به صورت ناآگاهانه و به مقدار زیاد صورت بگیرد، موجب مرگ فرد بیمار یا هم از حال رفتنش می‌شود.
خانم صدیقه ۴۰ سال دارد و مادر چهار فرزند است. او با مشوره‌ی یکی از همسایه‌هایش که زنی کهن‌سال بوده است، به دختر خورد سنش تریاک می‌دهد. «دخترم زیاد بدخوی و ناآرام بود، هیچ مره نمی‌ماند که به کارهای خانه رسیدگی کنم. بی بی، زن همسایه‌ی ما گفت که بگی یک کم تریاک ره اَو کو و پیش دماغ دخترت بکش باز دخترت خَو می‌کنه.»
خانم صدیقه که زن کم‌تجربه‌ای بوده است، حرف خانم همسایه‌اش را قبول می‌کند؛ اما بی‌خبر از این‌که چه عواقبی را به دنبال خواهد داشت.
«تریاکه گرفتم خوب تیره اَو کدم و همرای چوب گوگرد پیش دماغ طفلکم کشیدم. دخترکم چارده یا پانزده روزه بود. به محضی که ای کاره انجام دادم، رنگ چشمای دخترم تغییر کد. فامیدم که تریاک ای ره گرفته و سرش تأثیر کده. ترسیدم و دفعتا ای تریاکه از پیش دماغ دخترم پاک کدم، از سر جایش ورداشتم و بردم بیرون د هوای سرد. نبات اَو کدم و د شیر چوشک برش دادم. تا شام ای کاره انجام دادم. دخترم بی‌حال شده بود. هیچ دست و پای شه تکان نمی‌داد. تا ای که نصف شب بالاخره سر حال آمد.»
شیره‌ای که از کاسبرگ گل خشخاش بیرون می‌آید، پس از خشک شدن به تریاک تبدیل می‌شود و رنگ سیاه تیره دارد. تریاک احتمالا در اروپای جنوبی و به طور مشخص در افغانستان پیدا می‌شود. افغانستان یکی از تولیدکنندگان اصلی تریاک در جهان به حساب می‌آید.
بیش از یازده درصد تریاک را مُرفین تشکیل می‌دهد که دردهای جسمانی را تسکین می‌دهد. در ترکیبات بسیاری از داروهای کیمیاوی نیز به مقداری از مُرفین استفاده می‌شود. مصرف مداوم و طولانی‌مدت مُرفین باعث مقاوم شدن بدن و به وجود آمدن مقاومت بدنی و در نتیجه، بروز اعتیاد می‌شود.
تریاک بیش از همه، به دلیل خصوصیات ضد درد و بی‌حس‌کننده‌ی آن، برای آن که عمل جراحی ممکن شود، مورد توجه پزشکان و جراحان نیز بوده است.
زنی می‌گوید، در مناطقی که زنان بیشتر مصروف بافتن گلیم و قالین استند، برای کودکان شان تریاک می‌دهند تا کودک بی‌هوش شود و برای مادرش در کار مزاحمت ایجاد نکند.
داکتر عبدالرؤوف فروغ، مسؤول بخش اطفال در شفاخانه‌ی ساحوی ابوعلی سینای بلخی، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی صبح کابل می گوید که «در مناطق دوردست، مانند قریه‌های شورتپه و کلدار در مزارشریف، متأسفانه هنوز هم خانواده‌ها، برای درمان اطفال شان به دلیل این که از مراکز صحی دور اند، از تریاک استفاده می‌کنند و به دلیل این که مقاومت بدن اطفال پایین است، طفل دچار اختلال می‌شود و خانواده‌ها مجبور می‌شوند تا اطفال شان را به شفاخانه‌ی شهر مزارشریف بیاورند و ما نهایت کوشش خود را می‌کنیم که تا از مرگ‌ومیر اطفال جلوگیری کنیم.»
آقای فروغ همچنان می‌افزاید: «استفاده‌ی مقدار کم تریاک، در قدم نخست قبضیت و خشکی دهن را برای طفل به بار می‌آورد و اگر مقدار استفاده‌اش افزایش یابد، خطرهای جدی‌تری را به دنبال دارد، استفاده‌ی بی‌رویه از تریاک سیستم عصب مرکزی را مورد حمله قرار می‌دهد و اگر در زودترین فرصت به داکتر مراجعه نشود، باعث تلف شدن طفل می‌شود.»
متأسفانه افغانستان هنوز هم یکی از کشورهایی است که مردم آن به مراکز صحی به صورت درست دسترسی ندارند و بر اثر ناآگاهی، دست به رفتارهایی می‌زنند که عواقب جبران‌ناپذیری برای شان دارد.
شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی سینای بلخی در مزارشریف، نظر به امکانات بهتری که نسبت به دیگر شفاخانه‌ها در ولایت‌های شمالی دارد، مردم از دیگر جاهای شمال نیز به این مرکز صحی مراجعه می‌کنند و دوسیه‌های این مراجعه کننده‌ها ثبت آرشیو این شفاخانه می‌شود. نظر به آماری که روزنامه‌ی صبح کابل به آن دسترسی پیدا کرده است، در سال ۹۷ به تعداد ۱۰ طفل و در سال ۹۸ و در ماه سنبله، به تعداد ۴ طفل در اثر مسمومیت، توسط داروهایی که عامل آن بی‌توجهی خانواده‌ها بوده است، ثبت این شفاخانه شده است.
با تماس‌های مکرری که با شفاخانه‌ی حوزوی ابوعلی سینای بلخی در مزار و شفاخانه‌ی صحت و طفل مادر در شهر کابل داشتیم، دریافتیم که هیچ موردی تا کنون از مرگ‌ومیر کودکان به خاطر استفاده‌ی بی‌رویه‌ی تریاک توسط خانواده‌ها، ثبت این مراکز نشده است که متأسفانه باعث می‌شود تا همچنان روند آگاهی‌دهی در این مورد، کمتر باشد و خانواده‌ها همچنان با پیش گرفتن همین راه درمانی، کودکان شان را از دست بدهند و یا خسارات جبران‌ناپذیری به اطفال شان وارد کنند.
زلمی خان، مدیر مبارزه علیه مواد مخدر قومندانی امنیه‌ی ولایت بلخ، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که در سال‌های ۹۶ و ۹۷، حدود ۱۲۱۱۶ هکتار زمین در ولایت بلخ کوکنار کشت شده است؛ اما آمار سال ۹۸ به دلیل ناامنی‌ها هنوز در دسترس نیست. به گفته‌ی آقای زلمی خان در سال ۹۸ تنها در مناطقی که تحت تسلط طالبان است، کوکنار که از شیره‌ی آن تریاک به دست می‌آید، کشت شده است.
نظر به گزارشی نشرشده از سوی سازمان ملل متحد، افغانستان یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر در جهان است. بر اساس این گزارش، افغانستان در حدود ۹۰ درصد مواد مخدر کُل جهان را تولید می‌کند؛ به همین خاطر خانواده‌های افغانستانی به صورت بسیار راحت به انواع مواد مخدر، مخصوصا تریاک دسترسی وافر دارند.
نظر به اعلامیه‌ی حقوق بشر، یکی از مسائل مهم در مورد کودکان، حق دسترسی به بهداشت سالم و صحت است که متأسفانه در اثر ناآگاهی خانواده‌ها و نبود امکانات کافی، کودکان افغان از دسترسی به حق شان محروم اند.
