از سوم «می» یا روز جهانی آزادی مطبوعات در حالی روز گذشته در افغانستان، گرامیداشت شد که رسانههای این کشور در جریان یک سال گذشته، در ردهبندی آزادی رسانههای جهان، چهار پله سقوط داشته و هنوز هم افغانستان جزو کشورهای خطرآفرین و مرگبار برای خبرنگاران است.
نزدیک به دو هفته قبل، سازمان گزارشگران بدون مرز، در گزارش سالانهی خود گفت که رسانههای افغانستان، در ردهبندی جهانی آزادی رسانهها، در جایگاه ۱۲۲ قرار گرفته است؛ در حالی که یک سال پیش از آن، افغانستان در جایگاه ۱۱۸ قرار گرفته بود.
سازمان گزارشگران بدون مرز، در این گزارش تأکید کرده است که وضعیت آزادی رسانهها در افغانستان، نسبت به گذشته بدتر شده و دستآوردهایی که در افغانستان، رسانهها و خبرنگاران را تضمین میکند، با تهدید جدی مواجه بوده است.
در کنار این که افغانستان در جایگاه جهانی آزادی رسانهها، چهار پله سقوط داشته، در یک سال گذشته، افزون براین که ۹۲ قضیهی خشونت علیه خبرنگاران در نهادهای حامی رسانهها ثبت شده، ۷ خبرنگار نیز جان شان را از دست داده اند.
هر چند حکومت افغانستان، بارها اعلام کرده که دستآوردهای دو دههی اخیر به ویژهی رشد رسانهها و آزادی بیان جزو خطوط سرخ حکومت است؛ اما هنوز هم کار رسانهای در افغانستان با چالش روبهرو است و کارمندان رسانهها از سوی حکومت و گروههای هراسافگن تهدید میشوند.
هنوز هم دسترسی به اطلاعات که جزو مهمترین حقوق یک خبرنگار به حساب میآید، از سوی نهادهای دولتی و گروهها نادیده گرفته میشود. در بسا موارد دیده شده است که یک خبرنگار ماها انتظار کشیده تا یک نهاد دولتی به پرسشهای او پاسخ دهد.
نهادهای حامی رسانهها در افغانستان نیز نگاه دوگانه در مورد چگونگی پیشرفت و یا عقبگرد رسانهها در کشور دارند.
هرچند این نهادها میگویند که رسانهها و خبرنگاران نسبت به دو دهه قبل و حتا یک سال گذشته پیشرفتهای چشمگیری داشته و رسانهها به سوی حرفهای شدن گام بر میدارند؛ اما مشکلاتی مثل عدم دسترسی به اطلاعات، تهدید و سرکوب خبرنگاران هنوز هم جزو موانع اساسی سد راه کار یک خبرنگار است.
مجیب خلوتگر، رییس اجرایی نهاد نی، به روزنامهی صبح کابل میگوید، رسانهها در دو دههی اخیر، به پیشرفتهای دست یافته است.
آقای خلوتگر میگوید: «وقتی آخرین انتخابات ریاستجمهوری، را میبینیم و پوشش رسانهای آن را میبینیم، رسانهها بهترین و حرفهای ترین پوشش را نسبت انتخاباتهای گذشته، داشته اند، این میتواند یک انکشاف کلان برای رسانهها در افغانستان، باشد.»
رییس اجرایی نی، همچنان میگوید، که در یک سال گذشته، ساختارهای تازهای برای رسانهها ایجاد شده است که شامل، تصویب چندین مقرره، از جمله تصویب مقررهی امنیت و تقاعد خبرنگاران بوده و از سوییهم در این سال، چندین خبرنگار افغان توانسته اند در سطح جهانی به دستآوردهایی داشته باشند که جز برای رسانهها مهم است.
در کنار این که رسانهها و خبرنگاران در یک سال گذشته، توانسته اند به پیشرفتهای دست یابند، با مشکلات نیز مواجه بوده اند. مجیب خلوتگر میگوید که سال گذشته، بیش از ۹۰ پروندهی خشونت علیه خبرنگاران در افغانستان ثبت شده است که از این میان ۴۵ مورد آن تهدید و سرکوب خبرنگاران بوده است.
آقای خلوتگر میگوید که هنوز هم حق دسترسی به اطلاعات در بدترین وضعیت است و در بسا موارد هم، آزادی رسانهها از سوی حکومت، نهادهای امنیتی به ویژه ریاست عمومی امنیت ملی و گروههای تروریستی سلب شده است.
در همین حال، صدیقالله توحیدی، مسؤول کمیتهی مصؤونیت خبرنگاران، به روزنامهی صبح کابل میگوید که در یک سال گذشته، ۸۰ مورد قضیهی خشونت علیه خبرنگاران در کشور ثبت شده است که شامل، رخمی شدن خبرنگاران، تهدید، لتو کوب و اختطاف خبرنگاران بوده است.
همچنان از آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی تا کنون، ۱۸ مورد خشونت علیه خبرنگاران ثبت شده که از این میان، ۴ مورد اختطاف، ۴ مورد بدرفتاری، ۱ مورد تهدید، ۴ مورد تحقیر، ۱ مورد رفتار غیر قانونی، ۲ مورد زخمی و ۲ مورد لتوکوب بوده است.
به گفتهای او، با وجود تلاشهای نهادهای حامی رسانه، حکومت و جامعهی جهانی در افغانستان، هنوز رسانهها و خبرنگاران در شرایط مناسب نیستند.
گروه طالبان بزرگترین دشمن رسانهها و آزادی بیان در افغانستان
گروه طالبان از زمان ظهور شان در افغانستان، همواره به عنوان خطرناک ترین دشمن رسانهها و آزادی بیان بوده اند. در زمان حکومت این گروه در کشور، نه از آزادی رسانهها و نه از آزادی بیان بیان خبری بود.
این گروه، همانگونه که دو دهه قبل، با رسانهها در ستیز بودند و تماشای تلویزیون و شنیدن موسیقی را حرام اعلام کرده بودند، امروز نیز به عنوان یکی از مهمترین عوامل سد راه کار رسانهها تلقی میشوند، هنوز هم فعالیتهای رسانهها در مناطق تحت کنترل این گروه، جواز ندارد و اندک رسانهی که فعالیت دارد، نیز مجبور است، خلاف دستورهای این گروه عمل نکنند.
بر بنیاد گزارشها، طالبان در یک سال گذشته، هفت خبرنگار را ربودند و مانع فعالیت شماری از رسانهها شدند.
مجیب خلوتگر، رییس نهاد نی نیز در مورد تهدید ناشی از حضور طالبان میگوید که طالبان همانگونه که دو دهه پیش مانع و دشمن آزادی بیان و رسانهها بودند، همین اکنون نیز یک تهدید بزرگ اند.
به باور او، اگر این گروه در آیندهی سیاسی افغانستان نیز نقش داشته باشند، باز هم آزادی بیان و رسانهها را به شکلی فعلی آن نخواهند پذیرفت.
از سویی هم، رییس اجرایی کمیتهی مصؤونیت خبرنگاران نیز میگوید که همهی گروههای تروریستی به شمول طالبان، داعش و سایر گروههای که در مقابل دولت افغانستان میجنگند، در مناطق تحت تسلط شان، بزرگترین مانع برای رسانهها به حساب میآیند.
صدیقالله توحیدی میگوید: «خبرنگاران هنوز هم در نزد طالبان جاسوسهای غرب استند و اجازه دادن در مناطق آنها کاری دشواری است؛ اما تقاضای ما این است که وقتی پشت میز مذاکره بشینند، این آزادی ها را در نظر بگیرند. طالبان باید بدانند که آزادی بیان حال به یک ارزش نهادینه شده در افغانستان مبدل شده و گرفتن این ارزش، در حقیقت سلب آزادیهای مردم این کشور است.»
با این همه، طالبان در یک سال گذشته، بارها از فعالیتها و تبلیغاتی که در رسانهها نشر میشود انتقاد کرده است. باری این گروه، با نشر خبرنامهای اعلام کردند که شماری از رسانهها، تبلیغاتی را نشر میکنند که در آن بر ضد این گروه بد و رد گفته میشود.
این گروه در آن زمان هشدار داده بودند، در صورتی که رسانههای دیداری و شینداری به تبلیغات نظامی خود بر ضد این گروه پایان ندهند، از سوی آنان هدف قرار خواهند گرفت.
خطر سقوط رسانهها با گسترش ویروس کوید-۱۹ افزایش یافته است
در کنار سایر مشکلاتی که رسانهها در افغانستان با آن دست و پنجه نرم میکنند، بحث مالی از مشکلاتی است که در سالهای اخیر، به ویژه یک سال گذشته، سبب بسته شدن شماری از رسانههای شینداری شده و شماری از رسانههای تصویری و چاپی را با خطر سقوط مواجه کرده است.
به گونهی نمونه در یک سال گذشته، ۳ رادیو در بدخشان و یک رادیو در ولایت زابل به دلیل بحران مالی، سقوط کرده است؛ اما از زمانی که ویروس کرونا در افغانستان شیوع کرده، این نگرانی چند برابر افزایش یافته است. روز گذشته مسؤولان کمیتهی مصؤونیت خبرنگاران، در یک نشست خبری اعلام کردند که بحران ناشی از شیوع کرونا، سبب شده تا شمار زیادی از رسانهها با مشکلات بزرگ مالی مواجه شوند.
نجیب شریفی، رییس این کمیته گفت که همزمان با شیوع ویروس کرونا، شمار زیادی از رسانهها با مشکلات بزرگ مالی مواجه شدند و تعدادی هم در معرض سقوط قرار دارند.
او افزود: «شماری از رسانهها، حتا مجبور شده اند کارمندان خود را از کار برکنار کنند. در بعضی موارد، رسانهها معاش کارمندان خود را پرداخته نتوانسته اند.»
مسؤولان کمیتهی مصؤونیت همچنان در گفتوگو با روزنامهی صبح کابل میگویند که قبل از کرونا، رسانههای برقی، مانند تلویزیون و رادیو کمتر مشکل مالی داشتند در صورتی که رسانههای چاپی جدا با مشکل مالی مواجه بوده اند؛ اما در شرایط حاصر، هم رسانههای برقی و هم رسانههای چاپی متضرر شده اند و حتا برخی از این رسانه ها مجبور شده اند که کارمندان شان را از کار رخصت کنند.
این نهاد از حکومت و جامعهی جهانی میخواهد که در این شرایط دشوار، کنار رسانهها بمانند و نگذارند رسانهها که از ارزشهای دو دههی اخیر است، با تهدید مواجه شود و یا از دست برود.
نی، یا حمایتکنندهی رسانههای افغانستان نیز شیوع ویروس کرونا را تهدیدی در برابر رسانهها دانسته و میگوید که بیشتر رسانهها به ویژه رادیوها، در محلات دور افتاده و روستاها به دلیل شیوع این ویروس در معرض سقوط قرار گرفته اند.
مجیب خلوتگر میگوید که تعدادی از خبرنگاران به دلیل این ویروس، در حال انتظار بدون معاش و شماری هم در حال انتظار با معاش اندک قرار دارند و صاحبان رسانهها به دلیل مشکلات مالی و با این استدلال که کارمندان شان از خانه کارهای شان انجام میدادند، معاش کارمندان شان را کاهش داده اند.
با این همه، رییسجمهور غنی در پیامی به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات گفته است که دولت افغانستان، ضمن اینکه تعهدات مدون در اسناد ملی و بینالمللی مرتبط به حوزهی مطبوعات، رسانهها و آزادی بیان دارد، همواره تلاش کرده است، تا از فعالیتهای مطبوعات و رسانهها حراست کند.