واکنش‌ها به اظهارات زلمی خلیل‌زاد؛ فرمول جدید سیاسی در افغانستان جایی ندارد

عبدالرازق اختیاربیگ
واکنش‌ها به اظهارات زلمی خلیل‌زاد؛ فرمول جدید سیاسی در افغانستان جایی ندارد

زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی امریکا برای صلح افغانستان، گفته است که برای ختم جنگ در این کشور، به یک «فرمول جدید سیاسی» نیاز است که طالبان و حکومت افغانستان، روی آن توافق کنند.
هرچند آقای خلیل‌زاد شرح نداده است که هدف او از فرمول جدید سیاسی، چیست؛ ولی باورها بر این است که هدف آقای خلیل‌زاد، نظام جدیدی است که در آن، گروه‌های مختلف حضور داشته باشند تا به اختلاف‌ها و جنگ جاری در افغانستان، پایان داده شود.
آقای خلیل‌زاد در گفت‌وگو با تلویزیون یک، گفته است که فرمول فعلی دیگر کارآمد نیست؛ دولت افغانستان و طالبان باید به توافق سیاسی‌ای برسند که در آن، طرف‌داران گسترده داشته باشد.
او افزوده است: «یک موافقه‌ی اساسی وسیع نیاز است. تجربه‌ی بد افغانستان این است که یک گروه می‌خواهد، خواست‌های خود را تأمین کند. حال باید یک فرمول جدید بیایه. این فرمول فعلی دیگر کارآمد نیست.»
زلمی خلیل‌زاد، دو سال است که در مسأله‌ی صلح افغانستان درگیر است. او برای این که با طالبان، روی خروج نیروهای امریکایی به توافق برسد، یک سال و شش ماه با نمایندگان این گروه در قطر، چانه‌زنی کرد. آقای خلیل‌زاد در این مدت، بارها به کشورهای منطقه که به نحوی در مسائل افغانستان، دخیل اند سفر کرد و همین‌گونه سفرهایی را به اروپا نیز داشت.
گفت‌وگو‌های هژده‌ماهه‌ی خلیل‌زاد با نمایندگان طالبان در قطر، منجر به امضای توافق‌نامه‌ی صلح میان امریکا و گروه طالبان شد. در آن توافق‌نامه، فیصله شد که امریکا، نیروهایش را در جریان چهار ماه از افغانستان بیرون کند. موافقت‌نامه‌ی صلح امریکا و طالبان، در واقع سرآغاز گفت‌وگوهای صلح افغانستان است که اکنون در قطر به گونه‌ی رسمی میان هیأت دولت افغانستان و نمایندگان طالبان جریان دارد.
این موضع‌گیری جدید آقای خلیل‌زاد در داخل افغانستان اما، چندان به مزاق سیاست‌گران خوش نخورده است. رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان، در واکنش به طرح جدید آقای خلیل‌زاد از او پرسیده است که افغانستان معادله‌ی چندین مجهوله است که هر روز، یک فرمول تازه برایش اختراع شود؟
آقای نبیل، در تویتی خلیل‌زاد را متهم کرده که در نظام‌هایی که در گذشته ایجاد شده است؛ هم حکومت مجاهدین و هم حکومت طالبان و هم حکومت دموکراتیک پس از طالبان، نقش داشته و تمامی این فورمول‌ها ناکام بوده اند. او پرسیده است: « شما که در چهل سال پسین در اکثر فورمول‌های سیاسی نقش مهندس را داشته اید، از آغاز مجاهدین تا ختم دوره‌ی مجاهدین، از آغاز طالبان تا به شکست این گروه و از آغاز دموکراسی تا به شکست دموکراسی، با این همه مهندسی‌های ناکامی که برای ما افغان‌ها که بسیار قیمت سنگین پرداخته ایم؛ چرا باید بدون اخذ تضمین‌ها، به فورمول جدید سیاسی تان باورمند شویم؟».
خلیل‌زاد در صحبت‌های اخیرش گفته است که هیأت حکومت افغانستان، همه‌شمول است. هیأت طالبان نیز، مقدر و متشکل از آدم‌های پرنفوذ این گروه است. احزاب، زنان و جامعه‌ی مدنی نیز، در این هیأت‌ها نقش دارند، پس باید یک توافق سیاسی صورت بگیرد که تمام طرف‌ها خود را در آن ببینند.
هرچند او گفته است که تمام مشکلات افغانستان، حل نخواهد شد؛ اما گفت‌وگوهای میان‌افغانان، جنگ میان طالبان و حکومت را پایان خواهد داد و باید روی یک فرمول جدید سیاسی توافق شود که به آتش‌بس همه‌شمول منجر شود.
خلیل‌زاد، هم‌چنان تذکر داده است که احتمالأ گروه تروریستی دیگری جای طالبان بیاید و حملات تروریستی ادامه پیدا کند؛ اما به باور او، اگر میان طالبان و حکومت صلح شود، خون‌ریزی کم‌تر خواهد شد.
آقای خلیل‌زاد در حالی نسخه‌ی جدید سیاسی را برای افغانستان پیشنهاد می‌کند که یکی از مشکلات جدید افغانستان، دست‌کم در نیم قرن اخیر، نظام‌های مختلف با شیوه‌ها و ایدیولوژی‌های مختلف بوده است. هر گروه سیاسی‌‌ای که در این کشور به قدرت رسیده است، نظام سیاسی خاص خود را یا به قول آقای خلیل‌زاد فرمول سیاسی خود را، در افغانستان روی کار آورده است.
این همه در حالی است که در روز شنبه (۲۲ سنبله) در مراسم گشایش گفت‌وگوهای صلح افغانستان در قطر، مایک پومپئو، وزیر خارجه‌ی امریکا در صحبت‌هایش گفت، امریکا نمی‌تواند در مورد سیستم سیاسی‌ای که حکومت افغانستان و طالبان روی آن به توافق برسند، مداخله کند. او گفت که امریکا هر دو طرف را تشویق می‌کند که سیستمی را روی دست بگیرند که در آن قانون تأمین شود و به حقوق زنان نیز احترام گذاشته شود.
از سویی‌ هم، احمدضیا رفعت، استاد دانشگاه و آگاه مسایل سیاسی به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید:« چیزی را که آقای خلیل‌زاد مطرح کرده است، واضح نیست. واضح نیست که فرمول گذشته چیست و چرا نتیجه‌بخش نبوده است که بایدن روی فرمول جدیدی به توافق برسند.»
آقای رفعت می‌گوید که شاید منظور آقای خلیل‌زاد، همان حکومت موقت باشد که گاهی در مورد آن در محافل سیاسی صحبت می‌شود. آقای رفعت می‌گوید:« تصور من این است که شاید منظور آقای خلیل‌زاد با توجه به این‌ که امریکا زیاد از برگزاری انتخابات خوشنود نبود، شاید این باشد که حکومت موقت و یا مشارکتی ایجاد بشود. اگر این چنین حکومتی به وجود بیاید، می‌توان پیش‌بینی کرد که وضعیت افغانستان را خراب‌تر خواهد کرد.»
آقای رفعت باور دارد که در ۱۹ سال اخیر، واقعیت‌ها بسیار تغییر کرده است؛ دیگر زمان این نیست که افغانستان دوباره به سمت اداره‌ی موقت برود. او می‌گوید که اکنون ما نظام داریم و باید کاری بکنیم که در راستای تقویت این نظام باشد.
آقای خلیل‌زاد در حالی این مسأله را یاد‌آوری کرده است که حکومت افغانستان، با تمام توان روی حفظ ارزش‌های دموکراتیک و دست‌آوردهای نزدیک به بیست سال گذشته ایستاد است و بارها، گفته است که حفظ نظام، قانون اساسی و نهاد امنیتی در افغانستان، خط سرخ حکومت است و از آن نمی‌گذرد.
از سویی هم، نادر نادری عضو و سخن‌گوی هیأت گفت‌وگوکننده‌ی دولت افغانستان، گفته است که تأمین صلح پیچیده به نظر می‌رسد؛ اما یک امرِ ممکن است. او نیز تاکید کرده است که حفظ نظام برای هیأت دولت افغانستان خط سرخ است و از آن نخواهد گذشت.