نویسندگان: شیرینا قاضی و فاطمه فیضی
مترجم: اسدالله جعفری (پژمان)
مجله تیآرتی ولد: ۲۷ فبروری؛ ۲۰۲۲
بامیان، افغانستان؛ چند هفته پیش، اسحاق موحیدی، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ ولایت بامیان افغانستان، تماسی از یک باشندهی شهر بامیان دریافت میکند که برایش میگوید، حفاریهای غیرمجاز، غیرقانونی و ساختوسازهای مسکونی در بخشهایی از این دره جریان دارد. حفاریهای که اکنون در زیر بقایای بودای بامیان اتفاق میافتد؛ جایی است که این منطقه و بودای بامیان در زمانی که طالبان در آخرین روزگاری در سال ۲۰۰۱ میلادی به قدرت رسیدند این جغرافیه توسط گروه طالبان ویران شد. اکنون هم این وضعیت زنگ خطری را در میان مردم محل و کارشناسان میراث فرهنگی یونسکو به صدا درآورده است. در ماه جنوری سال روان، ملا عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان به دویچهوله آلمانی، تأیید کرد که بله حفاریهایی در این منطقه صورت گرفته است. اولین حفاری غیرقانونی به تاریخ ۲۸ ماه جنوری سال روان میلادی در این ساحه اتفاق افتاده.
با اینحال؛ مردم محل در بامیان میگویند، شایعاتیکه سرحدی والی طالبان برای بامیان را به حفاریهای بودای بامیان سوق داده است، احتمال دفن یک شاهزاده خانم با تمام جواهراتش در بامیان بوده. برای جستوجو و پیدا کردن جواهرات، والی طالبان در بامیان اطراف این منطقه و مخروبهها را حصارکشی کرده و به کارگران دستور داده که در اواسط ماه جنوری این مناطق را حفاری کنند. او علیرغم دستورات از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ گروه طالبان در کابل بر خلاف آن به حفاری و کندنکاریهای این منطقه تا هنوز هم ادامه داده است.
با اینوجود؛ سرحدی والی طالبان برای بامیان بعداً در مصاحبهای خود با یک شبکه تلویزیونی محلی افغانستان هرگونه حفاری را در ساحات بودای بامیان تکذیب کرد. او به درخواستها و تماسهای مکرر مجله تیآرتی ولد در ارتباط به این موضوع پاسخی نداد. به گفتهی موحیدی، کار ساختوساز سریع و حفاریهای غیرمجاز تحت حاکمیت جدید گروه طالبان در مناطق میراث جهانی یونسکو به تخریبات و ویرانههای این مناطق وسعتهای مخربی ایجاد میکند.
افراد ملکیای هنوز هم وجود دارند که آنان دارندهی اسناد حقوقی، قبالههای حقوقی و مالکیت براین مناطق هستند؛ زیرا روند تبدیلشدن این زمینها به مالکیت دولت قبل از به قدرت رسیدن طالبان در ماه آگست سال ۲۰۲۱ میلادی نهایی نشده بود. آقای موحدی همچنین گفت، گروهی از افرادی که به گمان او قاچاقچیان بینالمللی استند، مصروف کندنکاری، حفاری و غارت بودند. لهذا بیشتر این انهدام در روزهای اول تسلط طالبان بر افغانستان اتفاق افتاد. بر اساس گزارش روزنامه آرت، آثار ارزشمندی واقع در نزدیکی صلصال و بودا و دیگری هم در نزدیکی مرکز فرهنگی ولایت بامیان مورد دستبرد و غارت قرار گرفته است.
همچنین گفته شده است که ارزش سرکلاهک یکی از بوداهای بامیان به مبلغ ۱۰۰ هزار دالر آمریکایی تخمین زده شده و سکههایی که تصور میشود بیش از هزار سال قدمت تاریخی داشته باشند از جمله اقلام سرقت شدهی این روزها در بامیان هستند. آقای موحدی به مجله تیآرتی گفت: «افرادی که این منطقه را حفاری میکنند به زبانهای ملی افغانستان یعنی (پشتو و دری) صحبت نمیکنند. با اینوجود؛ مردم محل حق ندارند در این مکانهای مورد تهاجم نزدیک شوند و یا سوالی بپرسند. طالبان جنگوجویان خود را برای حفاظت از آنها در این منطقه اعزام کرده اند».
اما این حفاریها و کندنکاریهای جاری مشابه به یک نسلکشی فرهنگی همانند نسلکشی فرهنگی در سال ۲۰۰۱ میلادی است که گروه طالبان بودای بامیان را به باد انفجار و انهدام دادند. بنابراین؛ این حفاریها و تخریبکاریها مستلزم توجه فوری بازیگران و حامیان بینالمللی و بهویژه سازمان یونسکو که بهعنوان آژانس و نمایندگی پیشرو برای پاسداری و حفاظت از آثار و میراث فرهنگی در جهان شناخنه میشود است. غلام رضا محمدی، هماهنگکنندهی اسبق ولایتی برای ولایت بامیان در یونسکو، گفت: «وقتی که گروه طالبان مجسمههای بودای بامیان را در سال ۲۰۰۱ میلادی منفجر کردند، آسیبها و ترکهای انفجارات به عمق ۳۰ متری قابل مشاهده بودند».
وی افزود: «آسیبهای وارده به صخرهها و پیکرهای بودا ناشی از انفجارات توسط طالبان مقاومت این منطقه را بسیار تضعیف و شکننده کرده است. بنابراین؛ ادامهی چنین حفاریها در فصل زمستان میتواند باعث جذب آب و برف در شکافها و ترکهای موجود شود و این روند باعث فروریختن کامل صخرههای بودا میشود». اینگونه اقدامات [حفاریهای غیرقانونی و غیرمجاز] همچنین قاچاقچیان بیشتری را به این منطقه تشویق میکند [چون که از این منطقه هیچگونه فرآیندی پاسداری و حفاظتی روی دست نیست]». غلام رضا با تأیید ادعای آقای موحدی گفت، افرادی که شاهد حفاریهای در حومهی بودا بودند، گفتند این افراد به زبان اردو که یکی از زبانهای ملی پاکستان است صحبت میکردند.
مولوی سیفالرحمن محمدی، مدیر اطلاعات و فرهنگ گروه طالبان در ولایت بامیان گفت: «حفاری و کندنکاری متوقف شده است و آنها با جدیت از تمام محوطهها و ساحاتباستانی در بامیان محافظت میکنند». با اینحال؛ غلام رضا، گفت که ساختوساز و کندنکاریهای فراقانونی در نزدیکیهای محل بودا هنوز هم ادامه دارد و متوقف نشده است.
فراخوان برای پایاندادن به حفاریها و کندنکاریها
به گفتهی غلام رضا، چندین مغاره با زیر نظر و نظارت گروه طالبان در نزدیکی محل بودا حفاری شده است. او گفت: «قاچاقچیان بینالمللی تنها با کمک گروه طالبان میتوانستند به این منطقه دسترسی پیدا کنند». با اینوجود؛ ما نمیدانیم که آنها چه چیزی پیدا کردند و با چه بهای از این منطقه رفتند. او همچنین ابراز نگرانی کرده گفت، چالههایی که برای جستوجو و یافتن جواهرات شاهزاده خانم حفر شدهاند اکنون با سیمان و بُتون پر شدهاند. چنین تخریبکاری این منطقه را عملاً به خطر انداخته است.
او گفت، تا زمانی که یونسکو در این مورد مداخله فوری و جدی نکند، بامیان همچنان در خطر نابودی کامل و در معرض سرقت گستردهای آثار باستانی این ولایت قرار دارد. در این بحبوحه آقای موحدی در کنار سایر فعالان افغانستان در یک نامهی عریضهمحور خواستار مداخله فوری و جدی دفتر یونسکو در کابل به منظور «توقف حفاری، پاسخگویی احزاب و مقامات ذیربط برای حفاظت و حراست از محل مورد سرقت و تهاجم شدند و کسانی را که این اقدامات مخرب را دنبال میکنند محاکمه و به دادگاه کشانده شوند». در این نامه دادخواستی چنین نگاشته شده است: «این منطقه بخش مهمی از تنوع فرهنگی غنی افغانستان است و به همین ترتیب، این موضوع بخش جدایی ناپذیر از هویت مردم افغانستان نیز است. درنهایت؛ ما امیدواریم که این آثار فرهنگی نباید به خاطر سیاستها و یا انگیزههای اجتماعی تخریب و قربانی شود».
شیرینا قاضی، یک روزنامهنگار آنلاین در الجزیره انگلیسی و مجله تیآرتی ولد است. او مسأیل جنگ، منازعات سیاستی و توسعهای در جنوب آسیا را پوشش میدهد.
فاطمه فیضی، از سال ۲۰۱۷ میلادی خبرنگار روزنامه نیویورکتایمز در افغانستان بوده است. او در یک کشور جنگزده به دنیا آمده و بزرگ شده است. فاطمه در اوایلی فعالیتهای خود بهعنوان گزارشگر و عکاس با شبکه الجزیره، زبان انگلیسی را آموخت. وی فارغالتحصیل رشته علوم سیاسی از دانشگاه ابن سینا در کابل و همچان دارندهی دیپلم عکاسی با گرایش روزنامهنگاری است. خانم فیضی عاشق نوشتن شعر و عکاسی است.