«در فاصله‌ی چندین ماه، چهار کارمند خود را از دست دادیم. زندگی‌شان را نه ما گرنتی می‌توانستیم و نه ارگان‌های امنیتی. به همین خاطر تصمیم اتخاذ کردیم که به شکل موقت تا وضعیت دوباره خوب می‌شود، از خانه کار کنند.»
انجنیر زلمی لطیفی، رییس رادیو-تلویزیون انعکاس در ولایت ننگرهار می‌گوید، پس‌ازآن در فاصله‌ی سه ماه، چهار کارمند زن رسانه‌شان را از دست داده، تصمیم گرفته‌اند که برای مدت کوتاهی، ۶ کارمند باقی‌مانده‌شان از خانه فعالیت‌شان را ادامه بدهند.
پس از چاشت روز سه‌شنبه (۱۲ حوت)، تفنگ‌داران ناشناس در فاصله‌ی چند دقیقه- سه کارمند زن رادیو- تلویزیون انعکاس در ولایت ننگرهار را ترور کردند. مرسل حبیبی، شهناز و سعدیه، سه کارمند این رسانه بودند که به قتل رسیدند. این رویداد در حالی اتفاق افتاد که دو و نیم ماه پیش، ملاله میوند، گوینده‌ی پیشین این تلویزیون نیز در شهر جلال‌آباد از سوی افراد مسلح ناشناس کشته شد.
رییس تلویزیون انعکاس در صحبت با روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که آن‌ها پیش‌ازاین ۱۰ کارمند زن داشتند که در بخش‌های مختلف کار می‌کردند؛ اما چهار نفرشان را از دست دادند و در حال حاضر تنها ۶ کارمند زن دارند که آن‌ها نیز مجبورند تا عادی شدن وضعیت از خانه کار کنند.
آقای لطیفی می‌گوید: «از خانه بیرون آمده نمی‌توانستند، از تلویزیون بیرون شده نمی‌توانست. ما هم برای‌شان توصیه کردیم که ما ضروریات‌شان را آماده می‌کنیم که از خانه کار کنند و مصرف‌شان را اداره پرداخت می‌کند.»
این در حالی است که از ماه‌ها به این‌سو بسیاری از خبرنگاران، به‌ویژه بانوان خبرنگار به دلیل مشکلات امنیتی یا کارشان را ترک کردند، یا این‌که مجبور شدند ولایت‌شان را ترک و به کابل بیایند. چندی پیش رنگینه انوری، یگانه خبرنگار زن در این ولایت که گزارش‌های چالشی تهیه می‌کرد، به دلیل مشکلات امنیتی برای همیشه با خبرنگاری خداحافظی کرد و خانه‌نشین شد.
پیش‌ازاین نیز شماری از خبرنگاران زن به دلیل مشکلات امنیتی و مصونیت کاری، حتا کشور را ترک کنند. این سلسله با رفتن شکیلا ابراهیم‌خیل، خبرنگار پیشین طلوع‌نیوز در اپریل سال ۲۰۱۶ آغاز شد، زمانی که موتر حامل کارمندان «موبی‌گروپ» هدف حمله‌ی انتحاری قرار گرفت. در آن حمله نزدیک به ۱۰ نفر از کارمندان این رسانه‌ی خصوصی جان باخت.
هدف قرار دادن خبرنگاران و کارمندان رسانهای اما در سال‌های اخیر افزایش چند برابر داشته است. بر اساس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، افغانستان در صدر ۵ کشور مرگ‌بار در جهان قرار دارد. گزارش این نهاد که ۲۹ دسامبر سال ۲۰۲۰ میلادی به نشر رسید، نشان می‌دهد که افغانستان پس از مکزیک و عراق، مرگ‌بارترین کشور برای خبرنگاران در جهان است.
در همین حال، شماری از نهادهایی که در قسمت حمایت و مصونیت کاری خبرنگاران در افغانستان کار می‌کنند، می‌گویند که در جریان چند سال گذشته، صدها خبرنگار و کارمند رسانهای به دلیل مشکلات و نارسایی‌های امنیتی، کار و فعالیت‌شان متوقف کرده‌اند و یا کشور را ترک کرده‌اند.
عبدالمجیب خلوتگر، رییس اجرایی نهاد نی به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که در سال جاری خورشیدی، ۱۲۵ قضیه‌ی خشونت علیه خبرنگاران که شامل قتل، جراحت، بازداشت موقت، آدم‌ربایی، لت‌وکوب و تهدید به مرگ می‌شود، در نهاد آن‌ها ثبت شده است.
آقای خلوتگر با اشاره به این‌که در سال جاری ۱۱ خبرنگار و کارمند رسانهای در کشور شده‌اند، تأکید می‌کند که حکومت هرچند ادعا می‌کند که همه‌ی قضایا را بررسی کرده؛ اما در حقیقت کتمان حقیقت می‌کند و به گونه‌ی عمدی قضایای خشونت علیه خبرنگاران را پوشیده نگه می‌دارد.
همچنان بر اساس معلومات نی، در سال جاری ده‌ها تن از خبرنگاران کار و فعالیت رسانهای را ترک کرده‌اند. «بیش از ۱۰۰ کارمند تنها امسال از کار بی‌کار شدند. ۲۵ کارمند رسانهای به دلیل تهدیدها بیرون از کشور رفته‌اند. حدود ۲۵ نفر دیگر به محلات امن انتقال یافته‌اند و در مواردی حتا نتوانسته‌اند دوباره به کارشان برگردند.»
با آن‌که کار و فعالیت رسانهای پس از سقوط طالبان و آمدن حکومت موقت تا امروز پیشرفت چشم‌گیری داشته؛ اما مسئولان نهادهای حامی رسانه‌ها از عقب‌گرد آزادی بیان و کار رسانهای نگران‌اند.
معلومات نی نشان می‌دهد که از سال ۹۴ به این‌سو، ۲۵۰ رسانه شامل تلویزیون، رادیو و رسانه‌های چاپی از فعالیت باز مانده‌اند که از این میان، ۵۰ رسانه به شمول رادیو و روزنامه‌ها در سال جاری سقوط کرده است. تنها روزنامه راه ماندگار در کابل و رادیو تلویزیون پیوستون در ولایت ارزگان به‌تازگی به فعالیت آغاز کرده‌اند.
آقای خلوتگر، دلیل سقوط رسانه‌ها را مشکلات امنیتی و مالی می‌داند.
«حتا همسایه‌های ما خبر نداره که خبرنگارم»
خبرنگاری برای زنان اما دردسرهای بیشتری دارد. چندی پیش با یگانه خبرنگار زن در ولایت زابل صحبت کردم که به دلیل مشکلات امنیتی وتهدیدهایی که متوجه او بود، به کابل آمد تا جانش را نجات بدهد. گلالی کریمی، ۵ سال است که به‌عنوان خبرنگار در رسانه‌های مختلف زابل کرده است.
بانو کریمی در آن زمان گفت که طالبان بارها او را تهدید به مرگ کرده و چندین بار نیز از حمله‌های این گروه جان به‌سلامت برده است.
همین‌گونه شماری از خبرنگاران زن در دیگر ولایت‌های افغانستان نیز می‌گویند که فضای کاری برای آن‌ها بسیار دشوار شده و حتا آن‌ها برای تهیه یک گزارش ساده به بیرون از خانه و محل کارشان رفته نمی‌توانند.
فاطمه، خبرنگار آزاد در ولایت کندهار که هم‌زمان با چندین رسانه کار می‌کند، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «در کندهار خبرنگاران زن با مشکلات زیادی مواجه‌اند. بسیاری از همکاران ما در تلویزیون‌ها کارهای خود را ترک کردند. اولین مانع ما، عدم موافقت خانواده است. اقارب ممانعت می‌کنند.»
او همچنان می‌گوید که بسیاری از دختران خبرنگار که پیش‌ازاین مصروف تهیه گزارش بودند و اکنون تهدیدهای امنیتی متوجه آن‌ها است، مجبور شده‌اند، برنامه‌های تفریحی را پیش ببرد و یا به گونه‌ی پنهانی برای تهیه گزارش از خانه بیرون شوند. «خودم وقتی وظیفه می‌روم، پنهانی از خانه بیرون می‌شوم. حتا همسایه‌های ما نمی‌دانند که خبرنگار هستم. اکثر کسانی که در تلویزیون کار می‌کردند، امروز استعفا دادند.»
در همین حال، مسئولان در کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران نیز تأیید می‌کنند که ادامه‌ی ترورهای هدفمند خبرنگار و افزایش تهدیدها از سوی گروه‌های تروریستی، سبب کاهش روزافزون خبرنگاران و کارمندان رسانهای شده است.
وحیده فیضی، آمر جندر در کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که در سال روان خورشیدی، ۲۱ مورد خشونت علیه خبرنگاران زن ثبت شده که ۴ مورد قتل بوده و سایر قضایای شامل تهدید، لت‌وکوب و اختطاف بوده است.
بانو فیضی، می‌گوید: «پس از حادثه‌ی ننگرهار، ما شاهد کاهش خبرنگاران و بانوان رسانهای استیم. همین اکنون نیز ما چندین خبرنگار را داریم که از سوی کمیته‌ی مصونیت برای‌شان یک جای امن تهیه شده است.»
کم‌کاری حکومت در تأمین امنیت خبرنگاران
بر اساس معلومات دادستانی کل افغانستان در جریان سال‌های ۹۸ و ۹۹، به ۲۸ قضیه‌ی خشونت علیه خبرنگاران که شامل ۶۱ نفر می‌شود، رسیدگی شده است.
معلوماتی که روز یک‌شنبه (۱۷ حوت)، دفتر مطبوعاتی دادستانی به روزنامه‌ی صبح کابل فرستاده، نشان می‌دهد، از مجموع ۲۸ قضیه، ۱۸ قضیه آن بررسی و نهایی شده، ۵ قضیه زیر کار این اداره است، ۵ قضیه در مرحله‌ی محاکماتی قرار داد و ۲ قضیه دیگر به مراجع دومی سپرده شده است.
یکی از مشاوران مطبوعاتی دادستانی می‌گوید که این قضایا شامل، قتل، ترور، مشاجره لفظی، توهین، تزویر، لت‌وکوب، غضب پول و اموال، سوءاستفاده، چپاولگری و تبلیغات علیه دولت بوده است.
او می‌گوید که برخی از متهمان افزون بر جریمه‌ی نقدی تا ۳۰ سال زندان، مجازات دریافت کرده‌اند.
با این حال عبدالمجیب خلوتگر، رییس اجرایی نی می‌گوید که عدم‌حمایت دولت از خبرنگاران و آزادی بیان، سبب می‌شود که بسیاری از خبرنگاران یا کار و فعالیت رسانهای را ترک کنند و یا این‌که دست به خودسانسوری بزنند.
آقای خلوتگر، می‌گوید که اگر وضعیت به همین‌گونه ادامه داشته باشد، کار رسانهای محدود خواهد شد، خبرنگاران کارشان را ترک خواهند کرد و درنهایت خانواده‌ها به دختران‌شان اجازه نمی‌دهند که پس‌ازاین در رسانه‌ها ظاهر شوند. «یاد باشد که اگر طالب و یا داعش مسئول قتل و ترور خبرنگاران باشد، ما آخر روز حکومت افغانستان را مقصر می‌دانیم.»
این‌همه در حالی است که پیش‌ازاین بارها، رییس‌جمهور غنی و معاونان او از حمایت رسانه‌ها و خبرنگاران سخن زده؛ اما در مقابل تا حد زیادی حق دسترسی به اطلاعات را از آن‌ها گرفته است. چند ماه پیش حکومت فیصله کرد که پس‌ازاین سخنگویان والی‌ها اجازه ندارند که با رسانه‌ها در موارد مهم صحبت کنند. همین فیصله مشکلات زیادی را برای خبرنگاران به باور آورده است.
