اشاره: سیدحسین عالمی بلخی، وزیر مهاجرین و بازگشت کنندگان است که از آغاز حکومت وحدت ملی تا کنون در کابینه‌ی دولت افغانستان، مسؤولیت این وزارت را به عهده دارد. در حکومت وحدت ملی، «عالمی بلخی» از شمار محدود وزیرانی است که متأثر از تغییرات و تبدیلات در کابینه نشده است. در عین حال، آقای بلخی قبل از حکومت وحدت ملی، دو بار عضو مجلس نمایندگان نیز بود.
صبح کابل: تشکر از این که فرصتی را در اختیار«روزنامه‌ی صبح کابل» قرار دادید. با توجه به رسیدن فصل سرما، سؤال نخست متوجه بی‌جاشدگان داخلی است که سالانه به چه تعدادی بی‌جا می‌شوند و این رقم در سال جاری چه مقدار است؟
عالمی بلخی: بسیار تشکر. البته خب، بی‌جاشدگان داخلی مرتبط می‌شود به ناامنی‌ها و خشک‌سالی‌ها. سال گذشته، ما بیشتر از هشت‌صدهزار نفر بی‌جاشده‌ی داخلی داشتیم. هم سطح ناامنی‌ها بالا بود و هم خشک‌سالی بود و امسال، ما بیشتر از چهارصد‌هزار نفر، بی‌جاشده‌ی داخلی داریم که نسبت به پارسال، عددش تقریبا به نصف کاهش پیدا کرده. دلیلش هم همین است که امسال، خشک‌سالی نبود و ناامنی‌ها هم نسبت به سال گذشته، کم‌تر بود و در مجموع، از بی‌جاشدگان سال جاری و سال‌های گذشته، ۹۵ هزار فامیل بی‌جای‌شده، آسیب‌پذیر تشخیص داده شد که باید کمک‌های زمستانی دریافت کنند و از این مجموع، ۴۲ هزار فامیل را مؤسسات بین‌المللی کمک می‌کند. ما برای ۱۲ هزار فامیل بودجه داریم و کمک می‌کنیم. بیشتر از ۴۲ هزار فامیل هنوز بودجه‌ای برای شان پیدا نشده است؛ یعنی یک خلای بودجوی است که هم با دولت و هم با نهادهای بین‌المللی صحبت کردیم و امروز (۹ قوس) یک گزارش را به ریاست‌جمهوری فرستادیم که در این قسمت، توجه صورت گیرد که این خلای بودجوی مرفوع شود و بتوانیم در مجموع برای سال جاری در زمستان، ۹۵ هزار فامیل بی‌جاشده را کمک کنیم. از مجموع فامیل‌هایی که بی‌جای شده، بیشتر از بیست هزار فامیل در سال جاری، هم از بی‌جاشده‌ی سال‌های سابق و فعلی پس به مناطق اصلی شان رفته اند که از این مجموع، نزدیک چهارهزار فامیل بر اساس برنامه‌های وزارت مهاجرین، با استفاده از بودجه‌ی ملی صورت گرفته که زمینه‌های برگشت آن‌ها را تدارک دیده است.
صبح کابل: آسیب‌ها و پیامدهای ناشی از بی‌جاشدگان داخلی چیست؟ کسانی که از مناطق اصلی شان به مناطق دیگر ساکن می‌شوند.
عالمی بلخی: خب، مشکلات زیادی دارند. طبعا در مسیر مهاجرت رنج‌های زیادی می‌بینند و گاهی امکان دارد که تلفات داشته باشند، تا از یک منطقه‌ی جنگی به منطقه‌ی امن برسند. طبعا، اولادهای شان از تحصیل می‌مانند، خود شان از کاروباری که دارند، فاصله گرفته و جدا می‌شوند. مشکلات صحی برای شان به وجود می‌آید. ضربه‌ی اقتصادی و روحی می‌بینند که تبعات منفیِ بسیار زیادی دارد.
صبح کابل: کمک‌هایی که از سوی وزارت مهاجرین به بی‌جاشدگان صورت می‌گیرد، آیا امنیت غذایی، امنیت صحی و امنیت جانی آن‌ها را تأمین می‌کند؟
عالمی بلخی: خب، البته اگر بگویم که آن‌ها را کفایت می‌کند، خب نی! به خاطری که تأمین تمامی نیازمندی‌های مجموعه‌ی این مردم کار دشواری است؛ اما کمک‌ها به گونه‌ای صورت می‌گیرد که حداقل فاجعه‌ی بشری اتفاق نیفتد و تلفات جانی نداشته باشند. البته این کمک‌ها از دو طریق صورت می‌گیرد: از طریق مؤسسات بین‌المللی و از طریق دولت افغانستان. دولت در رابطه به بی‌جاشدگان، یک اداره‌ی مشخصی دارد. بعد از این که این نفرها بی‌جا می‌شوند، وزارت دولت در امور مبارزه با حوادث، ۷۲ ساعت کمک‌های عاجل را برای آن‌ها می‌رساند. اداره‌ی سره‌میاشت، وزارت زراعت، وزارت انکشاف دهات و وزارت مهاجرین کمک می‌کنند. مدیریت این پروسه بعد از ۷۲ ساعت اول، که وزارت دولت در امور مبارزه با حوادث کمک می‌کند، مربوط می‌شود به وزارت مهاجرین که باید تمام کمک‌ها را سازمان‌دهی کند و بعد از ۷۲ ساعت، بی‌جاشدگان، توسط یک تیم مشترک نهادها بررسی می‌شوند که ریاست این بررسی را وزارت مهاجرین به عهده دارد. بعد از تشخیص نیازمندی‌ها، مؤسسات بین‌المللی کمک می‌کنند که این کمک‌ها شامل سرویس آشپزخانه، مواد غذایی و مواد غیرعذایی و پول نقد می‌شود. در مجموع، یعنی کمک‌ها به گونه‌ای است که تا کنون کدام فاجعه‌ی انسانی به وجود نیامده؛ اما این کمک‌ها قدری نیست که نیازمندی‌های خانواده‌ها را صددرصد تأمین کند.
صبح کابل: همکاری مؤسسات بین‌المللی به بی‌جاشدگان چگونه است و سطح همکاری این‌ها به چه اندازه است؟
عالمی بلخی: همکاری مؤسسات بین‌المللی عالی و متفاوت است. بعضی مؤسسات مواد غذایی می‌دهند، بعضی‌های دیگر مواد صحی و بعضی دیگر مؤسسات پول نقد می‌دهند. پول نقد از شش هزار شروع تا ۲۸ هزار است. هر مؤسسه، کمک‌هایش فرق می‌کند و نیازمندی‌های خانواده‌ها هم فرق می‌کند که مجموع این‌ها در جریان بررسی مشخص شده و هم‌آهنگی صورت می‌گیرد.
صبح کابل: برای وزارت مهاجرین، رسیدگی به وضعیت مهاجرین داخلی اولویت دارد یا مهاجرین خارج از کشور؟ دلیل اولویت‌بندی شما چیست؟
عالمی بلخی: برای وزارت مهاجرین، آسیب‌پذیرترین‌ها اولویت دارد. گاهی، امکان دارد آسیب‌پذیری را بیشتر بی‌جاشدگان داخلی داشته باشند و گاهی عودت‌کنندگان. با تناسب به آسیب‌پذیری، ما تشخیص می‌دهیم که به کدام یک بر اساس اولویت‌ها کمک کنیم. به طور مثال در بین بی‌جاشدگان داخلی هم متفاوت است. در میان بی‌جاشدگان فامیل‌هایی هستند که زنان سرپرستی می‌کنند و این اولویت بیشتری دارد و یا هم معلولین استند که اولویت دارند. در میان عودت‌کنندگان، گاهی کسانی را هم داریم که سرپرست خانواده زن است و گاهی ما برگشت‌کنندگانی را داریم که تنها یک زن است و این اولویت دارد که رسیدگی شود. ما کسانی را داریم که از آن طرف مرز، زخمی می‌آید، در جریان مهاجرت یا تصادف کرده یا مسائل دیگری که اتفاق می‌افتد، مجروح و یا زخمی می‌آید، طبعا اولویت دارد. اولویت‌بندی بر اساس کیس‌هایی است تحت حمایت قرار بگیرد.
صبح کابل: وزارت مهاجرین، علت اساسی مهاجرت را به خارج از کشور، در چه می‌بیند؟
عالمی بلخی: علت اساسی و اصلی، ناامنی است. ناامنی، امکان دارد که نفر را مستقیم تهدید کند که جانش به خطر است و کشور را ترک می‌کند. یا امکان دارد که بعضی‌ها تهدیدش غیرمستقیم باشد و تهدید جانی نیست؛ اما ناامنی‌ها سبب می‌شود که زمینه‌های شغلی شان را از دست بدهند ولی در کل برمی‌گردد به ناامنی. کسانی که ترک می‌کنند، در اثر وضعیت عمومی ناامنی در افغانستان است و فعلا هم، اگر بتوانیم، قضایا را به روند صلح بکشانیم، که صلح تأمین شود، مهاجرت از بین خواهد رفت و یا هم بسیار کاهش خواهد یافت. کسانی که در بیرون استند، به افغانستان بر می‌گردند ولی با توجه به اوضاع ناامنی که در کشور است، زمینه‌ی برگشت وجود ندارد و فعلا افغانستان کشور مناسب برای اخراج اجباری نیست.
صبح کابل: مهاجرین در کشورهای خارجی، بیشتر در کدام کشورها با مشکلات بیشتری روبه‌رو استند، این مشکلات شامل چه چیزی‌هایی می‌شود؟
عالمی بلخی: خب، کشورها دو بخش است: کشورهای مقصد و کشورهای ترانزیت. در کشورهای مقصد، فعلا مشکل خاصی وجود ندارد. بعد از امضای سند با اتحادیه‌ی اروپا و کشورهای اروپایی، عموما مشکل حل شده و یک مصؤنیت خوبی در چوکات حقوق بی‌الملل مهاجرت به وجود آمده و کیس‌ها بررسی می‌شود. در مجموع، در کشورهای مقصد، فعلا مشکل نداریم. فقط مشکلی که برای مهاجرین داریم، کشورهای ترانزیت است. کشورهایی که مهاجرین از آن عبور می‌کنند. یونان، ترکیه و اندونیزیا. بیشترین مشکلات مهاجرین در همین سه کشور است. اول، چون مهاجرین در این کشورها تقاضای پناهندگی نمی‌دهند یا کم‌تر تقاضای پناهندگی می‌دهند. وقتی تقاضای پناهندگی ندادند، مصؤنیت هم ندارند. در این صورت طبیعی است، وقتی که پولیس به این‌ها دسترسی پیدا می‌کند، بازداشت و مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. در جزایر یونان مشکلاتی بود که حالا رو به کاهش است. بعد از سفر من به یونان، تغییرات چشم‌گیری به وجود آمد و یونانی‌ها تلاش دارند تا مهاجرین را از جزیره‌ها به داخل آتن انتقال دهند که در این روزها، دولت یونان در حال انتقال مهاجرین از جزیره‌ها به داخل آتن است. البته، یک مشکلی که به وجود آمد، عکس‌العمل مردم یونان برای جابه‌جایی مهاجرین در داخل شهرها بود. دولت یونان برای حل این مشکل، برنامه‌ریزی و یک نوع تقسیم‌بندی کرد. در هر منطقه‌ای که مهاجر می‌فرستد، حد اکثر یک فیصد ساکنان آن منطقه باشند. بر این اساس، مشکل حل شده و فعلا مهاجرین در حال انتقال است. در ترکیه، مشکلات زیادی است. ما در حال مذاکره با ترکیه استیم. قرار است که با دولت یک اعلامیه و یک تفاهم‌نامه امضا کنیم. اعلامیه در ارتباط به وضعیت مهاجرین است که چگونه کنترل شود. تفاهم‌نامه در مورد انتقال کارگر به صورت قانونی در ترکیه است. طبیعی است، وقتی کارگر قانونی می‌رود، زمینه‌ی مهاجرت‌های غیرقانونی از بین می‌رود. این سندها نهایی شده و در حال تعقیب برای امضای این سندها استیم که با امضای این دو سند، وضعیت در ترکیه بسیار تغییر خواهد کرد. هفته‌ی گذشته با سفیر ترکیه صحب داشتم، آن‌ها تعقیب می‌کنند. کارگرانی را که ترکیه ضرورت دارد و از بیرون تأمین می‌کند، برای این موضوع، یک اولویت این است تا قسمی تنظیم شود که کارگران افغان‌ها بوده باشند. در کشور سومی که مشکلات زیاد است، اندونیزیا است. در این کشور عمدتا، مهاجرینی استند که به صورت قانونی، کشور ثالث را تقاضا می‌کند. مهاجرین در یونان و ترکیه، تقاضای کشور ثالث را ندارند؛ اما در انتظار استند که قاچاقی بروند. مهاجرین در اندونیزیا از طریق (UNHCR) تقاضا دارند که به صورت قانونی بروند. حدود سه سال می‌شود که روند طی مراحل کشور ثالث در اندونیزیا به مشکل مواجه شده است. به خصوص در امریکا. سیاست ضد مهاجرتی که رییس‌جمهور فعلی امریکا دارد، پذیرش بسیار سخت شده. حتا کسانی‌که قبلا پذیرفته شده، برای آن‌ها مشکلاتی وجود دارد. در ماه اکتبر، در سفری که به ژنیوا داشتم، در این رابطه صحبت‌هایی داشتم و در نتیجه‌ی این صحبت‌ها، قرار شد معاون اقیانوسیه‌ی (UNHCR) سفری در اندونیزیا برای حل مشکل مهاجرین، داشته باشد و همین‌طور، کمیشنران این سازمان قرار بود که سفری در یونان داشته باشند، مشکلاتی را که مهاجرین در آن‌جا دارند، بررسی و راه‌های حل را جست‌وجو کنند. بنابراین، در این سه تا کشور، بیشترین مشکلات مهاجرین را داریم. در ترکیه رقم مهاجرین بالا رفته که در حدود یک لک و هشتاد هزار می‌رسد. ترکیه، تحمل این فشارها را ندارد و افزایش مهاجرین در این کشور، نشأت گرفته از تحریم‌های امریکا علیه ایران است. این تحریم‌ها سبب مشکلات اقصادی شده و پول ایران کاهش یافته است. مهاجرینی که در ایران استند، زندگی شان به سختی می‌گذرد. به این دلیل، تصمیم می‌گیرند که به سوی کشورهای اروپایی بروند. در مسیری که می‌روند از ترکیه عبور می‌کنند. به این لحاظ، رقم افزایش یافته است. موضوع دیگری که فعلا گفته می‌شود، مهاجرین از ترکیه اجباری اخراج می‌شوند، این گفته‌ها صحت ندارد. اخراج اجباری نیست. وقتی مهاجرین به صورت غیر قانونی می‌روند، پولیس بازداشت و در محل بازداشت‌های مهاجرین نگه‌داری می‌کند. وقتی مدت نگه‌داری طولانی می‌شود، مهاجرین به این نتیجه می‌رسند که به کشور مقصد رفته نمی‌توانند و خود شان تقاضا می‌دهند تا به افغانستان برگردند. تا وقتی که خود شان تقاضا نکنند و داوطلب نباشند، اخراج نمی‌شوند. منتها، آن‌ها همان تقاضای عودت طلبانه‌‌ی‌شان در نتیجه‌ی این است که از رفتن به سوی کشورهای اروپایی ناامید می‌شوند. بنابراین، به نحوی می‌شود گفت که هم داوطلب و هم جبر. اخراج اجباری از سوی ترکیه نیست. روزانه سه صد نفر، گاهی کم‌تر و گاهی بیشتر به افغانستان می‌آیند. در این برنامه، کسانی که در کابل می‌آیند، برای هر نفر یک کمک می‌شود و کسانی که در ولایات می‌رود، کمک صورت نمی‌گیرد.
صبح کابل: چرا (IOM) در ولایات به مهاجرین و عودت‌کننده، کمک نمی‌کند؟
عالمی بلخی: چون کمک از طریق (IOM) صورت می‌گیرد. کارمندان و پولی که دارد در کابل است، جای دیگری را نمی‌تواند پوشش بدهد.
صبح کابل: سالانه چه تعداد مهاجرین به داخل کشور برمی‌گردند، داوطلب استند یا اجباری؟
عالمی بلخی: از ایران، هم اخراج اجباری داریم و هم داوطلبانه. در سال جاری شاید حدود چهار صد هزار نفر از مجموع کشورها، عودت‌کننده داشته باشیم. از ایران بیشترین رقم است که در بین این‌ها هم اخراج اجباری است و هم داوطلبانه. از پاکستان داوطلبانه داریم که رقم آن نسبت به پارسال، بسیار کم است. اخراج اجباری از کشورهای اروپایی رقم اندک است و هنوز به بلندترین رقم اخراج اجباری زمان حکومت قبلی (حکومت کرزی) نرسیده است. در زمان حکومت کرزی، در یک سال یک هزار دو صدو پنجاه نفر اخراج اجباری داشتیم ولی در این سال‌ها، حداقل در یک سال به یک هزار نفر نرسیده. در سال جاری حدود هشت صد نفر از مجموع کشورهای اروپایی اخراج اجباری داشتیم.
صبح کابل: آنانی‌که به داخل کشور برمی‌گردند، وزار مهاجرین چه برنامه برای آن‌ها دارد؟
عالمی بلخی: آن‌هایی که برمی‌گردند، داوطلبانه و اجباری فرق می‌کند. آن‌هایی که داوطلبانه می‌آیند، در کشوری که آن‌ها محل زندگی شان بوده، همان کشور برای شان کمک می‌کند و در افغانستان از طریق (IOM) زمینه‌ی شغلی جست‌وجو می‌شود. کمک کشورها متفاوت است. برنامه‌ای که دولت دارد، آموزش‌های فنی و حرفوی است که از طریق وزارت کار امور اجتماعی انجام می‌شود و سالانه، کسانی را که آموزش می‌دهد، چهل فیصد آن‌ها از عودت‌کنندگان می‌باشد. زمینه‌های تعلیمی و تحصیلی شان با وزارت معارف هم‌آهنگ می‌شود و همین‌طور با وزارت صحت هم‌آهنگ شده که به مشکلات صحی شان رسیدگی می‌شود و کسانی که فامیل داشته باشند، یک نمره زمین داده می‌شود. در سال آینده ممکن است که منازلی برای شان ساخته شود.
صبح کابل: پیش از این، وزارت مهاجرین آماری را به روزنامه‌ی صبح کابل داد که در طول هژده سال گذشته، حدود ده میلیون به داخل کشور برگشته اند و گفته شد که برای بازگشت‌کنندگان، زمین توزیع می‌شود. برنامه‌ی توزیع زمین چگونه است؟
عالمی بلخی: البته در طول این مدت‌ها ده میلیون نفر برگشتند. و در طول این مدت، بیشتر از ۵۰ هزار فامیل برای شان زمین توزیع شده است. ۳۲ هزار فامیل در شهرک‌هایی که برای شان ساخته شده است، زندگی می‌کنند؛ یعنی، بعد از یک بررسی، زمین‌ها توزیع می‌شود که آن‌ها مستحق بودن شان تشخیص داده شود. برای کسی که قبلا زمین داشته باشد، زمین داده نمی‌شود. بنابراین، این طور نیست هرکسی که مهاجرت کرد و برگردد، زمین داده شود. ده میلیون بازگشت‌کننده همه‌ی شان فامیل‌دار نیستند. برای کسانی زمین داده می‌شود که متأهل استند. این امتیاز برای افراد مجرد نیست. به همین خاطر اکثریت کسانی که برگشتند، مجرد استند. مثلا، در سال جاری بیشتر از چهارصد هزار نفر عودت‌کننده داریم که در میان آن‌ها، ۹۵ درصد شان مجرد استند و مستحق زمین شناخته نمی‌شوند. برای هر نفر یک نمره زمین داده نمی‌شود که قرار باشد برای ده میلیون بازگشت‌کننده، ده میلیون نمره زمین داده شود.
صبح کابل: وزارت مهاجرین برای کنترل و جلوگیری از مهاجرت چه برنامه دارد و علت اساسی مهاجرت را در چه می‌بیند؟
عالمی بلخی: علت اساسی ناامنی است و چاره‌ی اساسی هم آوردن امنیت است که این، کار ما نیست. کار نهادهای امنیتی است که صلح را به وجود آورند یا مذاکراتی که جریان دارد و گفته می‌شود که جنگ راه حل نیست، امیدوار استیم که مذاکرات نتیجه بدهد و صلح بیاید. مهاجرت با آمدن صلح از بین می‌رود.
