اشاره: امروز (۱۰ دسامبر) روز جهانی حقوق بشر است. در این گفت‌وگو از آقای نعیم نظری، معاون کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در مورد چالش‌های حقوق‌بشری و پیشرفت‌ها در این عرصه پرسیده ایم. او می‌گوید که قوانین حقوق‌بشری در جنگ افغانستان از سوی تمام طرف‌های درگیر در این کشور نقض می‌شود.
صبح کابل: به‌عنوان مدافع حقوق‌بشر، وضعیت فعلی حقوق‌بشر را در افغانستان چگونه می‌بینید؟
نظری: حقوق‌بشر در افغانستان حداقل در ۱۸ سال اخیر، به شکل جدی‌تر مطرح شده است. من فکر می‌کنم هنوز هم مشکلات جدی در عرصه‌ی حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و در زمینه‌ی حقوق مدنی- سیاسی وجود دارد. وقتی از حقوق مدنی- سیاسی سخن می‌زنیم، برگزاری انتخابات‌ها در قدم اول به عنوان یک مسأله‌ی مهم حقوق سیاسی- مدنی مطرح است که متأسفانه در افغانستان این انتخابات‌ها به موقع برگزار نشده و از طرف نهاد برگزارکننده نیز دچار مشکلات زیادی بوده ایم. شما می‌دانید که برگزاری انتخابات در افغانستان همواره با یک چالش روبه‌رو بوده و نهادهای برگزارکننده‌ی انتخابات به عنوان پاسدار حق شهروندی-سیاسی شهروندان افغانستان نتوانسته اند وظیفه‌ی شان را به وجه احسن انجام بدهند.
در عرصه‌های حقوق اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی نیز به همین شکل؛ میزان بی‌کاری در افغانستان فوق‌العاده بلند است از طرف دیگر دسترسی به منابع تعلیمی و تحصیلی قابل قبول و معیاری در افغانستان خیلی محدود است. وقتی ما نتوانیم کادرهای خوب را تربیه کنیم، به هیچ وجه نمی‌توانیم حکومت‌داری و پارلمان کارآمد و همچنان مؤلفه‌های دیگر حکومت‌داری را به‌شکل بهتر داشته باشیم.
از سوی دیگر میزان خشونت علیه زنان و میزان آسیب‌پذیری کودکان بسیار بلند است. اگر از حقوق گروهی هم سخن به میان می‌آید، وضعیت هنوز هم پذیرفتنی نیست و حالت ناگواری را در بخش حقوق بشر در افغانستان تجربه می‌کنیم.
صبح کابل: در کنار این مسائل که شما اشاره کردید، جنگ جاری در افغانستان چقدر وضعیت حقوق‌بشری را دشوار کرده است؟
نعیم نظری: با تأسف باید بگویم، به همان اندازه که حقوق بشر در افغانستان وضعیت بسیار خوبی ندارد، به همان اندازه در عرصه‌ی حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی دچار معضلات کلانی استیم. شما می‌دانید که میزان تلفات غیرنظامیان از تمام طرف‌های درگیر در افغانستان بالا رفته است. از یک طرف اصول حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی در جریان این جنگ‌ها رعایت نمی‌شود، از جانب دیگر اثر ناگواری بر وضعیت حقوق بشری شهروندان می‌گذارد. اصول و حقوق مهم بین‌المللی که شامل اصل تناسب، اصل تفکیک و اصل احتیاط می‌شود، در جنگ افغانستان از سوی طرف‌های درگیر کم‌تر مراعات می‌شود. در نتیجه‌ی آن شهروندان افغانستان متضرر شده و این جنگ‌ها از غیر نظامیان قربانی می‌گیرد و خانواده‌های زیادی، نان‌آوران خود را از دست داده، بی‌سرپرست، یتیم و بیوه می‌شوند.
صبح کابل: دلیلی که طرف‌های درگیر جنگ در افغانستان به قوانین حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی احترام نمی‌گذارند، چیست؟
نظری: دلیلش تفاوت دید است؛ یعنی تفاوت دید در میان نظامیان درگیر جنگ در افغانستان نسبت به اصول حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی سبب شده که این قوانین نقض شده و تلفات بسیاری بر مردم بی‌گناه و غیر نظامی وارد شود.
گفته می‌توانیم که از یک سو گروه‌هایی که در برابر حکومت و نظام افغانستان قرار دارند، هیچ تعهدی نسبت به مسائل حقوق بشری ندارند و از بنیاد با مسائل حقوق‌بشری و حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی مشکل دارند. از طرف دیگر، حکومت افغانستان که طرف دیگر درگیر جنگ است، تا حدی زیادی دیده می‌شود که فهم نادرستی از حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی دارد. حتا در رویکرد نیروهای بین‌المللی ما شاهد برخوردی استیم که در تقابل با حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی قرار دارد.
به گونه‌ی مثال هدف نظامی از دید حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی، نیروی فعال نظامی است، حتا نیروهای غیر فعال نظامی نیز نمی‌تواند هدف نظامی باشد. نیرویی که در برابر نظام جنگ می‌کند، وقتی سلاحش را بر زمین بگذارد و یا اسیر شود، از حالت فعال بودن خارج می‌شود و باید با آن برخورد متناسب با اصول حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی صورت گیرد؛ اما تفاوت دید میان نیروهای درگیر جنگ در افغانستان وجود دارد؛ به‌گونه‌ی مثال برای ایالات متحده‌ی امریکا حتا تمویل‌گران گروه‌هایی که در تقابل با نیروهای بین‌المللی و حکومت افغانستان قرار دارند، به عنوان اهداف نظامی مطرح است. شما شاهد استید که سال گذشته در ولایت فراه کارخانه‌های مواد مخدری مورد بمباردمان قرار گرفت که در آن کارخانه‌ها اطفال و زنان کار می‌کردند؛ اما بدون شک که مالیه برای طالبان می‌دادند. این به‌نوعی تمویل‌گر تروریسم پنداشته می‌شود که از نگاه حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی نباید این ساحه مورد هدف نظامی قرار می‌گرفت. این‌ها به عنوان افراد خلاف‌کار باید تحت چتر حاکمیت قانون به محکمه کشانده می‌شدند.
صبح کابل: در بخش آمارهای قربانیان جنگ به ویژه تلفات غیر نظامیان در افغانستان نسبت به سال‌های گذشته چقدر تغییرات آمده؟
نظری: کمیسیون مستقل حقوق بشر در گزارشی، آمار تلفات غیر نظامیان را در نیمه‌ی نخست سال جاری خورشیدی بیرون داد. این گزارش نشان می‌دهد که آمار تلفات غیر نظامیان در افغانستان نسبت به عین زمان در سال گذشته، حدود ۸٫۳۶ درصد، افزایش را نشان می‌دهد.
صبح کابل: حقوق زنان یکی از مسائل دیگر در بخش حقوق بشر در افغانستان است، در این مورد پیشرفت‌هایی صورت گرفته؟
نظری: متأسفانه زنان در ابعاد مختلف دچار معضلات بسیار زیاد استند. شما می‌دانید که هنوز هم قانون منع خشونت علیه زنان، تنها در نتیجه‌ی یک فرمان تقنینی نافذ است. به این معنا، که پارلمان افغانستان تا به حال، نتوانسته اراده‌ای را در خود پرورش دهد که قانونی را برای حمایت از زنان بسازد.
چنین مسائلی نشان‌دهنده‌ی یک تفکر غالب اجتماعی هم است؛ زنان حتا در عرصه‌ی ساختن یک قانون در حمایت شان، دچار مشکل اند و در کنار آن از درون خانواده‌ها گرفته تا محیط کار و اماکن عامه در مجموع معضلات بسیاری است که فراراه زنان در افغانستان وجود دارد.
در افغانستان حق مساویانه برای زن و مرد در نظر گرفته شده است؛ اما فرصت‌ها مساویه نیست. این فرصت‌ها زمانی شکل می‌گیرد که قوانین لازم وجود داشته باشد تا زنان پشتوانه‌ی حقوقی و قانونی قابل قبول‌تری پیدا کنند. از سویی هم افغانستان تعهدات گسترده‌ای نسبت به مسائل حقوق بشری در سطح بین‌المللی دارد. می‌دانید که افغانستان کنوانسیون‌هایی را مانند کنوانسیون حقوق مدنی -سیاسی، کنوانسیون رفع تبعیض نژادی، کنوانسیون رفع تبعیض علیه زن، کنوانسیون حق طفل و کنوانسیون منع شکنجه را امضا کرده و به آن‌ها ملحق شده است. یکی از عواملی که به نظر ما، سبب نقض مستمر حقوق بشر می‌شود، بی‌توجهی به ساختارهای بین‌المللی است.
صبح کابل: وضعیت حقوق بشری زنان نسبت به سال‌های قبل چگونه است، چه تغییری در این بخش ایجاد شده؟
نظری: بدون شک در تمام عرصه‌های حقوق بشر ما شاهد پیشرفت نیز استیم؛ یعنی وضعیت حقوق بشری به خصوص وضعیت حقوق بشری زنان نسبت به هژده سال پیش تغییر کرده و یک وضعیت قابل قبول‌تر به میان آمده؛ اما کافی نیست و نیاز است که کارهای زیادی در این بخش صورت گیرد.
صبح کابل: پس به نظر تان چه کارهایی در بخش زنان صورت گیرد؟
نظری: در عرصه‌ی حقوق بشری زنان باید در قدم اول قوانین و پالیسی‌هایی شکل بگیرد که تضمین‌کننده‌ی فرصت برابر میان زن و مرد باشد. از سوی دیگر تعهدات حقوق بشری که افغانستان در زمینه‌ی حقوق بشری دارد، این تعهدات باید هم از سوی حکومت و هم از سوی جامعه‌ی بین‌المللی جدی گرفته شود. در صورتی که گزارش به موقع از تطبیق مفاد این کنوانسیون‌ها در قلمرو ملی ما به کمیته‌های سازمان ملل متحد پیشکش نشود، در آن صورت باید از سوی جامعه‌ی بین‌المللی فشار بیشتر بر حکومت وارد شود که مکلف به تطبیق قواعد حقوق بشری در داخل جغرافیای افغانستان شود.
صبح کابل: در حال حاضر وضعیت حقوق بشری در زندان‌ها، مکاتب و کودکستان‌های افغانستان چگونه است و کمیسیون چه برنامه‌هایی در این بخش‌ها دارد؟
نظری: در زندان‌های افغانستان ما شاهد پیشرفت‌های بسیار خوب استیم؛ یعنی وضعیت حقوق بشری زندانیان تا اندازه‌ی زیادی در مقایسه با سال‌های پیش رعایت می‌شود؛ به‌گونه‌ی مثال ما در زندان‌های افغانستان شاهد شکنجه‌های سخت و دشوار نیستیم حتا در ولایات نیز پدیده‌ای به نام شکنجه در زندان‌ها و توقیف‌خانه‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر کمیته‌ای شکل گرفته است که وضعیت ساختارهای تطبیق‌کننده‌ی قانون را بررسی می‌کند که آیا واقعا با افراد با معیارهای حقوق بشری برخورد می‌شود یا هنوز هم رویکرد‌ها مبتنی بر اعمال شکنجه دیده می‌شود. ایجاد چنین کمیته‌ای نمایان‌گر اراده‌ی بسیار کلان می‌تواند از سوی حاکمیت باشد.
در زمینه‌ی حقوق کودکان می‌بینیم که شمار زیاد از کودکانی که واجد شرایط رفتن به مکتب استند، بنا به عوامل متعددی نمی‌توانند که درس بخوانند و شمار کودکان کار شاقه در کنار جاده‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است. این می‌تواند مایه‌ی نگرانی بسیار کلان به کمسیون حقوق بشر و نهادهای بین‌المللی حقوق بشر و مردم افغانستان باشد.
صبح کابل: در مورد سوء استفاده‌ی جنسی از کودکان در مکاتب و در کل در مورد پدیده‌ی بچه‌بازی تا کنون چه کارهایی صورت گرفته است؟
نظری: سال گذشته در رابطه به پدیده‌ی منحوس بچه‌بازی یک تحقیق ملی از سوی کمیسون مستقل حقوق بشر صورت گرفت که این پدیده به یک گفتمان کلان در جامعه بدل شد و راه‌کارهای مبارزه با این پدیده‌ی منحوس شناسایی شد. یکی از این کارها، جرم‌انگاری این پدیده بود که به عنوان جرم در کد جزای افغانستان به رسمیت درج شد. از این پیش برای رسیدگی به این پدیده، هیچ متن قانونی وجود نداشت که بر مبنای آن به این پدیده برخورد شود.
در مورد آزار جنسی کودکان در مکاتب باید بگویم، در کنار این که تعداد کثیری از مکتب‌ها کتاب ندارد تعداد کثیری از مکتب‌ها معلم ندارد و تعداد زیادی از مکتب‌ها تعمیر ندارد، مکتب‌های افغانستان و کودکانی که در این محیط مصروف آموزش استند، به‌عنوان آسیب‌پذیرترین بخش اجتماع است. متأسفانه در افغانستان در زمینه‌ی جلوگیری سوء استفاده‌ی جنسی از کودکان کاری صورت نگرفته است. این مسأله به عنوان یک پدیده‌ی بسیار حیثیتی در مناطق مختلف افغانستان شناخته شده است، در حالی که چنین چالش اجتماعی باید آشکار شود و باید راه حل و برنامه‌هایی برای محو آن از سوی حکومت روی دست گرفته شود.
صبح کابل: کمیسیون حقوق بشر افغانستان چه راه‌حلی را برای مبارزه با آزار جنسی کودکان چه در مکاتب و اماکن دیگر، پیشنهاد می‌کند؟
نظری: این مسأله صرف پدیده‌ای نیست که تنها یک ساختار بتواند در آن مؤثر واقع شود. به نظر من در این رابطه ما به برنامه‌ریزی‌های گسترده‌تر ملی نیاز داریم. کمیسیون حقوق بشر نیز می‌تواند بخشی از این برنامه باشد؛ یعنی اکثرا کمیسیون حقوق بشر نقش آموزشی، نظارتی و دادخواهانه را داشته است.
صبح کابل: کمیسیون حقوق بشر از شروع فعالیتش تا حالا چقدر توانسته در بخش حقوق بشر در افغانستان مؤثر واقع شود؟
نظری: امروز هر فردی که در افغانستان از حق بشری خود سخن به میان می‌آورد؛ یکی از ساختارهایی که برای تغییر افکار عامه نسبت به حقوق شان، موثر تمام شده، کمیسیون مستقل حقوق بشر بوده است؛ اما طبعا نمی‌توان نقش بازی‌گران دیگر را در این عرصه از جمله حکومت افغانستان، نهادهای جامعه‌ی مدنی، رسانه‌ها و بازی‌گران دیگر را نادیده بگیریم.
