بر بنیاد مادهی هشتادوسوم قانون انتخابات افغانستان، افزون بر نهادهای داخلی، نهادهای بینالمللی دخیل در انتخابات نیز میتوانند از این پروسهی ملی نظارت کنند.
قانون انتخابات افغانستان اجازه داده است، نهادهای بینالمللیای که اعتبارنامهی کمیسیون انتخابات را دریافت کرده اند، میتوانند از روند تخصیص و انتقال مواد انتخاباتی، باز شدن مراکز و محلات رأیدهی، جریان رأیدهی، شمارش آرا، درج نتایج در فورم، قراردادن فورم نتایج در خریطهی مخصوص، محلات نگهداری مواد انتخاباتی، بازشماری آرا، محل دریافت خریطههای مخصوص و مرکز ملی جمعبندی آرا نظارت کنند.
مسؤولان کمیسیون انتخابات، یک روز پیش از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری افغانستان اعلام کرده بودند که دور چهارم انتخابات با حضور بیش از ۱۳۷ هزار ناظر ملی و بینالمللی برگزار میشود. سفارت امریکا در کابل، یوناما یا دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در کابل، سفارت استرالیا، نمایندهی ناتو، سفارت انگلستان، سفارت کانادا، سفارت هندوستان و سفارت ایران از مهمترین ناظران بینالمللی انتخابات افغانستان به حساب میآیند.
هر چند در نخستین روزهای پس از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری، انتخابات افغانستان سرخط اول رسانههای ملی و بینالمللی بود و نهادهای خارجی دخیل در انتخابات نیز از برگزاری موفقانهی انتخابات ریاستجمهوری اعلام حمایت کردند؛ اما با گذشت هر روز، شعلههای این انتخابات در حال خاموش شدن است.
نهادهای بینالمللی در جریان دو هفتهی گذشته هیچ گونه واکنشی نسبت به این پروسه نداشته و هیچ ابراز نظری نکرده اند. در حالی که روزهای اول این گونه نبود و هر روز این نهادها از روند کاری کمیسیون دیدار میکردند. در ده روز گذشته همچنان هیچ گونه بیانهی رسمیای نیز از آدرس این نهادهای بینالمللی در مورد انتخابات صادر نشده است.
در همین حال، کمیسیون انتخابات نیز میگوید که آنها زمینهی نظارت را برای تمام نهادهای داخلی و بینالمللی فراهم کرده اند و در صورتی که اعتبارنامهی این کمیسیون را دریافت کرده باشند، میتوانند همانند سایر ناظران از روند کاری کمیسیون نظارت کنند.
ذبیحالله سادات، معاون سخنگوی کمیسیون انتخابات، به روزنامهی صبح کابل میگوید: «کمیسیون همیشه برای نهادهای داخلی و بینالمللی فرصت را فراهم کرده تا نظارت کنند و نقش نظارتی شان خوب بوده است. نهادهای ملی و بینالمللیای که اعتبارنامه دریافت کرده اند، میتوانند از این روند نظارت کنند. هیچ گونه مشکلی تا کنون به وجود نیامده، که پروسه به مشکل مواجه کرده باشد.»
با آن که حضور ناظران داخلی و بینالمللی از جریان انتخابات، از مؤلفههای یک انتخابات شفاف به حساب میآید؛ اما به باور نهادهای ناظر انتخابات، نهادهای بینالمللی نتوانسته اند در کنار نهادهای داخلی به گونهی درست از این روند نظارت کنند.
احمد زبیر حبیبزاده، سخنگوی تیفا یا بنیاد انتخابات شفاف افغانستان، در گفتوگو با روزنامهی صبح کابل میگوید که سطح نظارت ناظران بینالمللی در مقایسه با سه دور گذشتهی انتخابات ریاستجمهوری در افغانستان کمرنگ بوده است و جامعهی بینالمللی علاقهی چندانی به نظارت از این روند نداشته است.
آقای حبیبزاده، مشکلات در انتخابات ریاستجمهوری سال ۲۰۱۴ و انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۸ را از اساسیترین عواملی میداند که سبب شده، ناظران بینالمللی در این پروسه حضور کمرنگ داشته باشند.
افزون بر این، انتخابات امسال نیز خالی از مشکلات نبوده است. کمیسیون با گذشت نزدیک به یک ونیم ماه از برگزاری انتخابات ریاستجمهوری تا کنون نتوانسته است که نتایج ابتدایی را اعلام کند. به تازگی این کمیسیون اعلام کرده که روند شمارش آرا را آغاز کرده است.
همچنان با مشکلات که فراروی کمیسیون انتخابات قرار دارد، گمانهها بر این است که تقویم انتخابات برای بار سوم نیز به تأخیر بیفتد. مولانا عبدالله، کمیشنر کمیسیون انتخابات گفته است: «با توجه به ظرفیت کاریای که ما داریم، مسیر راه و مشکلاتی که پیش رو داریم به نظر من اعلان نتایج ابتدایی به تاریخ ۲۳عقرب ممکن نخواهد بود.»
با این همه، حواعلم نورستانی، رییس کمیسیون انتخابات، روز پنجشنبه (۱۶ میزان) در نشستی با نمایندگان نامزدان ریاستجمهوری ابراز نگرانی کرد که شماری از دستههای انتخاباتی مانع بازشماری آرا میشوند که این امر، سبب تأخیر در اعلام نتیجهی ابتدایی انتخابات خواهد شد. او، هشدار داد که در صورت تأخیر در اعلام نتیجه، افغانستان به سوی بحران خواهد رفت.