«قبلاً پیدا و پناهی داشتم. کرونا دربه‌درم کد. سابق روزانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ افغانی کار می‌کدم؛ حالی از ۱۰۰ و ۲۰۰ زیاد نمی‌شه؛ بعضی روزا دست خالی خانه میرم.»
عالم خان، کارگر روزمزد در شهر کابل است که شیوع کرونا و تعطیلی ناشی از آن، روال عادی کارش را بر هم زده و زندگی را برایش دشوار کرده است.
شیوع ویروس کرونا و ایجاد محدودیت‌های گشت‌وگذار و محدودیت‌های شغلی ناشی از آن، صدها کارگر روزمزد، دست‌فروش، دکان‌دار، کارگران ساختمانی و افرادی را که تجارت کوچک و متوسط داشتند، زیان‌مند کرده و فقر را تا ۱۸ درصد در کشور افزایش داد. بانک جهانی در ۲۶ اسد سال روان خورشیدی -۱۶ آگوست ۲۰۲۰- در گزارشی، اعلام کرد که میزان فقر در افغانستان از ۵۴٫۵ درصد به ۷۲ درصد افزایش یافته است.
دولت افغانستان، برای رسیدگی به نیازهای فوری شهروندانی که در جریان همه‌گیری کرونا، ازلحاظ اقتصادی آسیب دیده بودند، برنامه‌های گسترده‌ی ملی‌ای را برای کمک‌رسانی روی دست گرفت که مهم‌ترین آن‌ها برنامه‌ی دسترخوان ملی است. این برنامه در ۲۸ سرطان سال روان توسط محمد اشرف‌غنی، رییس‌جمهور افغانستان، برای کمک به پنج میلیون خانواده با هزینه‌ی بیش از ۲۴۴ میلیون دالر امریکایی شروع شد که قرار است ۹۰ درصد شهروندان را پوشش دهد.
روند توزیع بسته‌های کمکی دسترخوان ملی به خانواده‌های نیازمند، سه‌شنبه (۱۸ قوس) سال روان آغاز شد و به گفته‌ی مسئولان تطبیق‌کننده‌ی این برنامه تا حالا بیش از ۳۹۶ هزار خانواده در ۱۱۵ ولسوالی، ۲۶۶۰ روستا و ۳۴ ولایت کمک دریافت کرده‌اند. بسته‌های کمکی‌ای که این خانواده‌ها دریافت می‌کنند، شامل آرد، برنج، روغن، لوبیا، نخود و صابون است که قیمت هرکدام آن، ۴ هزار افغانی است.
با این حال اما تا هنوز چیزی از دسترخوان ملی به دسترخوان عالم خان نرسیده تا او و خانواده‌اش بتواند چند روزی شکم‌شان را سیر کنند. عالم خان می‌گوید که تنها از برنامه‌ی توزیع نان خشک، توانستند چند نانی به خانه ببرند.
ملا جان، باشنده‌ی دیگر کابل که در مندوی –حوزه‌ی دوم امنیتی شهر کابل- دست‌فروشی می‌کند، می‌گوید: «پس از قرنطین و کرونا، چهار ماه می‌شه خریدوفروش کم است. بسیاری روزا دست خالی خانه میرم و همو ده افغانی هم کار نمی‌شه.» او که نان‌آور خانواده‌ی هشت‌نفری‌اش است و برای تأمین نیازهای خانواده این روزها را با سختی می‌گذارند، نیز از برنامه‌ی دسترخوان ملی سهمی نبرده است.
فریدون آژند، سخنگوی وزارت احیا و انکشاف دهات که مسئول تطبیق برنامه‌ی دسترخوان ملی است، می‌گوید که حالا مرحله‌ی نخست برنامه دسترخوان ملی در حال تطبیق است و از آغاز این برنامه دو ماه می‌گذرد، به همین دلیل تا هنوز شماری زیادی از خانواده‌ها این کمک‌ها را دریافت نکرده‌اند.
به اساس آماری که مسئولان وزارت احیا و انکشاف دهات ارایه می‌کند، در شهر کابل تا اکنون تنها در ولسوالی بگرامی، گل‌دره، خاک جبار، چهارآسیاب، موسوی کابل، بسته‌های کمکی این برنامه توزیع شده است. هم‌چنان خانواده‌های نیازمند در چهار ولسوالی در بلخ، شش ولسوالی در هرات، هشت ولسوالی در ننگرهار، شش ولسوالی در تخار، هشت ولسوالی در بدخشان، چهار ولسوالی در پکتیکا و در ۷۵ ولسوالی در سایر ولایت‌ها توانسته‌اند بسته‌های کمکی دسترخوان ملی را دریافت کرده‌اند.
برنامه‌ی دسترخوان ملی قرار است در دو مرحله اجرا می‌شود؛ در مرحله‌ی نخست، نزدیک به ۱.۶۷ میلیون خانواده در ۳۴ ولایت، ۱۲۳ ولسوالی و ۱۲ هزار و ۸۹۶ روستا تحت پوشش این برنامه قرار خواهند گرفت.
هزینه‌ی این مرحله ۸۶ میلیون دالر امریکایی است؛ در مرحله‌ی دوم این برنامه قرار است به ۲.۵ میلیون خانواده در ۲۳۵ ولسوالی و ۲۱ هزار روستا در همه ولایت‌های کشور، بسته‌های کمکی توزیع شود. هزینه‌ی این مرحله، نزدیک به ۱۵۸ میلیون دالر امریکایی پیش‌بینی شده.
برنامه دسترخوان ملی با کمک مالی بانک جهانی، توسط شورا‌های توسعه‌ی روستا که نهاد‌های مردمی است، تطبیق می‌شود.
این شوراها با همکاری تکنیکی و نظارت وزارت احیا و انکشاف دهات، فهرست خانواده‌های نیازمند را تهیه و کمک‌ها را برای‌شان توزیع می‌کند.
مسئولان وزارت احیا و انکشاف دهات می‌گویند که به اساس سروی -همه‌پرسی- که توسط شورای مردمی در همه‌ی نقاط افغانستان، پیش از آغاز برنامه دسترخوان ملی انجام شده، ۹۰ درصد شهروندان نیازمند کمک تشخیص داده شده‌اند. مسئولان شهروندان را به چهار گروه دسته‌بندی کردند که شامل ثروتمندان، قشر متوسط، مردم فقیر و مردم خیلی فقیرند که به‌جز ده درصد که قشر ثروتمند است، سه گروه دیگر که ۹۰ درصد شهروندان‌اند، واجد گرفتن بسته‌های کمکی دسترخوان ملی‌اند.
برنامه دسترخوان ملی، قرار بود در سنبله سال روان اجرا شود اما سه روز پس از افتتاح این برنامه توسط رییس‌جمهور کشور، نمایندگان پارلمان با اکثریت آرا طرح دسترخوان ملی را رد کردند و دلیل آن را فساد در عملی سازی این برنامه گفتند.
در همین حال، با آن‌که نمایندگان مجلس طرح این برنامه را نپذیرفت اما ریاست جمهوری تأکید بر عملی شدن آن داشت و این برنامه را گام مهم در راستای مبارزه با تأثیرات منفی اقتصادی شیوع کرونا در کشور خواند و بالاخره پس از سه ماه این برنامه آغاز شد و در حال حاضر مرحله اول این طرح تطبیق می‌شود.
پیش‌ازاین نیز در ماه‌های نخست سال دو برنامه‌ی کمک‌رسانی از سوی دولت افغانستان عملی شد؛ توزیع نان خشک و گندم دو برنامه‌ای بود که به باور شماری زیادی از شهروندان و نمایندگان پارلمان با فساد همراه بود. اسناد فساد در این دو برنامه‌ی کمک‌رسانی حکومت را شماری از رسانه‌ها نیز افشا کردند که باعث شد در میان مردم شک و تردید در اجرای دیگر برنامه‌های حکومت ازجمله دسترخوان ملی ایجاد کند.
سخنگوی وزارت احیا و انکشاف دهات می‌گوید: «برای شفافیت این برنامه باید گفت که مردم خودشان در این برنامه دخیل‌اند. شورای مردمی که توسط خودی مردم در هر منطقه تعیین شده است. وظیفه‌ی تشخیص نیازمندان، تهیه فهرست آنان و توزیع کمک را دارند. دولت به‌عنوان ناظر اوضاع و تسهیل‌کننده این برنامه مراقب اجرای شفاف پروسه است.»
همه‌گیری ویروس کرونا در سال روان، باعث شد که شمار زیادی از کارگران روزمزد و بیشتر فعالیت‌های خرد و بزرگ اقتصادی از کار بایستد؛ چیزی که باعث شد میزان فقر در کشور رشد کرده و نیاز به همیاری دولت به شهروندان را بیشتر کند.
صبور نریمان، سخنگوی وزارت اقتصاد، می‌گوید که در حال حاضر ۳۷ درصد مردم مصونیت غذایی ندارند و ۱۸ درصد افراد واجد شرایط کار، بیکارند.
آقای نریمان می‌گوید که با افزایش میزان بیکاری، میزان فقر نیز گسترش یافته است و این وزارت درنظر دارد که با کاهش تعرفه‌های مالیه‌دهی، سکتورهای خصوصی را تشویق به سرمایه‌گذاری کنند تا شغل‌های بیشتری در کشور ایجاد شده و میزان فقر کاهش یابد.
در همین حال، مسئولان وزارت و انکشاف دهات، با این‌که کمک‌های برنامه‌ی دسترخوان ملی را اندک می‌دانند؛ اما به دلیل آسیب جدی اقتصادی‌ای که شهروندان از همه‌گیری کووید-۱۹ متحمل شده‌اند، آن را ضروری می‌داند. «بسته‌های کمکی این برنامه برای مردمی که روزانه کمتر از دو دالر امریکایی درآمد دارند، می‌تواند کمک‌کننده فوری باشد.»
مرحله نخست توزیع کمک‌های برنامه دسترخوان ملی تا دو ماه دیگر پایان خواهد یافت و به‌دنبال آن، مرحله‌ی دوم آن آغاز خواهد شد که به گفته‌ی مسئولان تطبیق‌کننده‌ی این برنامه تا پنج ماه دیگر پایان خواهد یافت.
