پس از خودکشی ناموفق؛ «احساس خوبی دارم که زنده‌ام»

در آخرین حادثه خودکشی در افغانستان که رسانه‌ای شد؛ فرهاد رویین -پزشکی در شهر مزار ولایت بلخ- در ۸ جدی سال روان، به دلیلی نامعلومی در خانه‌اش خود را حلق‌آویز می‌کند و به زندگی‌اش پایان می‌دهد. گفته می‌شود که این پزشک جوان، متأهل بود و یک کودک چهار-پنج ساله نیز داشته است. در همین حال، پنج روز پیشتر از این حادثه، در تاریخ (۳ جدی) فرحناز، زن جوانی بیشتر از بیست سال سن نداشت، به دلیل خشونت خانوادگی، در فاریاب خود را به دار می‌آویزد. او دو سال پیش در روستایی در ولایت فاریاب ازدواج کرده بود؛ اما بنا بر خشونت‌هایی که از سوی شوهر بر او وارد می‌شده، صبر فرحناز به‌سر رسیده و به زندگی‌اش پایان می‌دهد. اکنون، یک طفل نه ماهه از این زن جوان به‌جا مانده است.
میل به خودکشی از دیرباز در میان انسان‌ها وجود داشته است. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، همه‌ساله بیشتر از ۸۰۰ هزار انسان در سراسر جهان خودکشی می‌کنند؛ اما کاهش و افزایش میزان این آمار، در هر جامعه نظر به عامل‌های روانی و اجتماعی، متفاوت است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، کشور افغانستان در سال ۲۰۱۵ آمار قابل توجهی را در زمینه خودکشی به خود اختصاص داده است: «از هر ۱۰۰ هزار شهروند، ۷.۱ نفر بر اثر خودکشی جانش را از دست داده است. در میان ۱۸۳ کشوری که آمار مرگ‌ومیر آن از سوی سازمان جهانی بهداشت به نشر رسیده، افغانستان در رده‌ی ۱۲۸ ام جهان قرار دارد. این در حالی است که در همین سال، ایران با داشتن ۳.۶ نفر از هر ۱۰۰ هزار، در رده‌ی ۱۶۴ ام قرار گرفته است.
بر مبنای این گزارش، در سال روان میلادی از هر ۱۰۰ هزار شهروند در افغانستان، ۴٫۷ تن آن‌ها خودکشی کرده‌اند که در مقایسه با سال‌های پیش کاهش را نشان می‌دهد؛ اما این میزان خودکشی در زنان، آمار رو به رشدی را نشان می‌دهد. از ۲۷۶ نفری که در شش ماه نخست سال روان دست به خودکشی زده‌اند، ۶۹ تن آن‌ها مرد و باقی همگی زنان بوده‌اند.

چرا خودکشی می‌کنیم؟
رها احمدی -روان‌شناس- می‌گوید که فقر، بی‌بندوباری اجتماعی، تبعیض قومی و جنسیتی و خشونت خانوادگی، عامل‌هایی است که باعث می‌شود فردی که درگیر آن است، به خودکشی رو بیاورد.
به باور روان‌شناسان، زمانی که اثرگذاری این عامل‌های اجتماعی روی روان فرد بیشتر می‌شود، تمایل به خودکشی نیز در فرد بیشتر شده و در نهایت فرد به زندگی خود پایان می‌دهد.
بیشتر نوجوانان و جوانانی که توانایی رویارویی با مشکلات زندگی‌ را ندارند و یا به عبارت بهتر، آموزش‌های توانمند شدن در برابر دشواری‌ها را فرا نگرفته‌اند پتانسیل و نیروی بالقوه‌ای برای فکر کردن و حتا انجام عمل خودکشی را دارند. اساسی‌ترین نیاز فردی هر شخص، «نیاز به کسی بودن» است. اگر نیاز به کسی بودن و نیاز به دیدن شدن فرد نادیده گرفته شود، این فرد-خودآگاه و یا ناخودآگاه- به سمت خودکشی کشیده می‌شود.
خانم احمدی می‌گوید که ۹۰ تا ۹۵ درصد خودکشی‌ها در کشور ما، ناشی از اختلال‌های قابل تشخیصی مانند افسردگی، اضطراب، جنون جوانی، اختلال شخصیت مرزی و مصرف مواد مخدر است.
به باور روان‌شناسان، شکست‌های عاطفی در جوانان مهم‌ترین عاملی است که آن‌ها را به‌سوی خودکشی می‌کشاند. جوانانی که شکست عاطفی می‌خورند و احساس می‌کنند زندگی دیگر برای شان بی‌معنا است و همه دارو ندارشان را از دست داده‌اند، برای رهایی از این رنج، دست به خودکشی می‌زنند.

سلیم -نام مستعار- جوانی که ۲۲ سال دارد، سه سال قبل به دلیل پایان رابطه‌اش با دوست‌دخترش دست به خودکشی می‌زند. او می‌گوید: «یک هفته در مورد این کار فکر کردم؛ بی‌مهری و رفتار خودسرانه دوست دخترم اذیتم می‌کرد من هم تصمیم گرفتم خودکشی کنم.»
زمانی که سلیم به قصد خودکشی دارو می‌خورد، خانواده‌اش با شتاب برای نجات سلیم اقدام می‌‌کند و سلیم به زندگی دوباره برمی‌گردد. از او پرسیدم که چه حسی از برگشتن به زندگی دارد؟ آیا خوشحال است؟ گفت: «بله! احساس خوبی دارم که زنده هستم؛ اما از این‌که دست به چنین کاری زدم، شرمنده‎‌ام.»
با این‌که در مقایسه با مردان، زنان بیشتر دست به خودکشی می‌زنند؛ اما نرخ خودکشی موفق در مردان بیشتر از زنان است.
بشیراحمد سروری، رییس بخش صحت روان وزارت صحت، می‌گوید که از مجموع ۲۷۶ پرونده‌ی خودکشی که در شش ماه اول سال ثبت شده، ۲۰۷ مورد آن زنان و ۶۹ مورد دیگرش مردان بوده‌اند.
خانم احمدی، دلیل افزایش میزان خودکشی را در سال ۲۰۲۰، رکود اقتصادی جهان که ناشی از ویروس کرونا بود می‌داند. به باور او، فقر، ناامنی شغلی و خشونت‌های خانوادگی بر زنان عامل افزایش نرخ خودکشی در زنان در سال روان شده است.
افغانستان به دلیل این‌که در سال‌های اخیر، بدترین مکان زندگی برای زنان شناسایی شده، بیشترین موارد خودکشی موفق زنان را در خود دارد.
استفاده از وسایل و شیوه‌هایی که مرگ را قطعی می‌کند و نبود فردی که بتواند جلو خودکشی فرد را بگیرد در بلند رفتن آمار خودکشی‌های موفق نقش به‌سزایی داشته است.
بیشترین روشی که برای خودکشی در جهان رایج است استفاده از طناب دار است. خوردن زهر یا دیگر مواد کیمیایی مانند مرگ موش و استفاده از سلاح گرم، از معمول‌ترین روش‌های خودکشی است.
جدا از حادثه‌های خودکشی با مواد زهری و یا دیگر شیوه‌ها، خودسوزی زنان نیز در بیشتر موارد سبب مرگ آن‌ها می‌شود. آمار دادستانی کل افغانستان نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ دو پرونده‌ی خودسوزی و نه قضیه‌ی خودکشی در کشور ثبت شده است. این نهاد اما در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ از ۱۰۷ پرونده‌ی خودکشی، خودسوزی و استفاده از مواد زهری گزارش داده است. در سال ۱۳۹۸، ۵۸ قضیه خودکشی و ۱۵ قضیه خودسوزی و از آغاز سال ۱۳۹۹ تا ماه سنبله، ۴۹ قضیه خودکشی و خودسوزی زنان در افغانستان ثبت شده است.
جدا از این‌که بزرگ‌سالان برای فرار از سختی‌ها و ناخوشی‌های زندگی، خودکشی می‌کنند؛ گاه فشارهای خانواد‌گی و بی‌مهری پدر و مادر در برخی خانواده‌ها، سبب می‌شود که کودکان نیز به‌‌سمت خودکشی کشیده شوند.
جمال-نام مستعار- باشنده‌ی کابل که ۲۶ سال دارد، از هفت‌سالگی با خود افکار خودکشی داشته و نخستین بار، زمانی که ۱۱‌ساله بوده، دست به این کار زده است. او می‌گوید: «۱۱‌ساله بودم. پودر زهر را در داخل لقمه قورت دادم؛ چون نمی‌خواستم مزه‌اش را حس کنم؛ اما نمی‌شد، بدون جویدن قورت دهم، کمی مزه زهر را در دهانم حس کردم. پس از چند دقیقه دلم بد شد، همه‌چیز را بالا آوردم. هیچ‌کسی خبر نشد و تا امروز نمی‌دانند.» او در ادامه می‌گوید: «زندگی دهاتی سخت بود. خانواده‌ی ما دو قسمت شده بود. من پدرم و خواهرم یک‌جا زندگی می‌کردیم؛ دیگر برادران و خواهرانم با مادرم در جای دیگری زندگی می‌کردند. جنگ و جنجال با خواهرم باعث شده بود، دست به خودکشی بزنم؛ اما حالا حدس می‌زنم، خلای عواطف مادرم غیرمستقیم نقش داشت. ولی آن روزها ظاهر قضیه خلای عاطفی نبود.»
عامل‌های مختلف اجتماعی؛ به‌مانند فقر، تبعیض جنسیتی، بیکاری و درنهایت مشکل‌های روانی و عاطفی باعث می‌شود که افراد در سن‌های مختلف و در حالت‌های خاص به خودکشی رو بیاورند.
با این حال، با ایجاد نظم، آموزش‌های مورد نیاز و رسیدگی عاطفی، اقتصادی و اجتماعی به شهروندان آسیب‌پذیر، می‌توان تا اندازه‌ی زیادی از افزایش آمار خودکشی در کشور پیش‌گیری کرد.