گزارش‌گران: شبنم نوری و شریفه شهراد
هشتم جوزای سال روان، هم‌زمان با ثبت ۹۷۷ مورد ابتلا به ویروس کرونا به اثر شیوع موج سوم این ویروس در افغانستان، وزارت صحت عامه، طرح قرنتین دوهفته‌ای نهادهای آموزشی و تحصیلی در ۱۶ ولایت را به اجرا گذاشت.
دو هفته بعد، با تمدید قرنتین از سوی وزارت صحت، وزارت تحصیلات عالی، به همه دانش‌گاه‌های دولتی و خصوصی در ۱۶ ولایتی که قرنتین به اجرا گذاشته شده بود، دستور داد که درس‌های شان را از طریق سیستم‌های آموزشی استندرد از قبیل «ZOOM, HELMS, CANVAS» و دیگر سیستم‌های «LMS» معیاری، به پیش ببرند.
نبود برق، دست‌رسی‌نداشتن همه دانشجویان به انترنت و ضعف در آنتن‌دهی شبکه‌های مخابراتی در نقاط مختلف کشور و شهرها، چالش‌هایی است فراروی این سیستم آموزشی.
روزنامه‌ی صبح‌کابل، به دنبال دریافت میزان رضایت دانشجویان از درس‌های غیرحضوری و اثرگذاری آن، امکان دست‌رسی به درس غیرحضوری و چالش‌های این سیستم، نظرسنجی‌ای را میان دانشجویان دانش‌گاه‌های خصوصی و دولتی در کابل به راه انداخت تا آماری تقریبی، از میزان رضایت و نارضایتی دانشجویان از سیستم آنلاین را به دست آورد. در این نظرسنجی، عده‌ی زیادی از دانشجویان، به صبح‌کابل، گفته اند؛ از سیستم‌های غیرحضوری‌ای که درس برای شان ارایه می‌شود، راضی نیستند و آن را دنبال نمی‌کنند.
در این نظرسنجی و ابراز دیدگاه، بیش‌تر از ۱۵۰ دانش‌جو سهم گرفتند که ۵۳٫۳ درصد آنان را مردان و ۴۱٫۷ درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. از این میان، ۵۲ درصد اشتراک‌کنندگان، دانشجویان دانش‌گاه‌های دولتی و ۴۸درصد دیگر دانشجویان دانش‌گاه‌های خصوصی استند.
میزان رضایت دانشجویان از درس‌های غیرحضوری
پاسخ‌دهندگان در این نظرسنجی، در بخش دیدگاه‌ها، نبود برق، نداشتن دست‌رسی به انترنت قوی، مشکلات اقتصادی و عدم حضور فیزیکی آموزگار و صنف را، از دلایل نارضایتی شان از درس‌های غیرحضوری خوانده اند.
در پاسخ به این پرسش –از سیستم‌هایی که درس غیرحضوری برای تان ارائه می‌شود، چه قدر راضی استید؟-، تنها ۷٫۸۷ پاسخ داده اند که بسیار راضی استند؛ ۶۴٫۵۷ درصد کاملا ناراض و ۲۷٫۵۶ درصد گزینه‌ی متوسط را نتخاب کرده اند.
سلیمه عزیزی، یکی از پاسخ‌دهندگان، با انتقاد از روش تدریس غیرحضوری و عدم توجه نهادهای تحصیلی به روند تدریس، می‌گوید: «یک سیستم بی‌معنا است؛ چون استادها فقط PDF کتاب‌ها ر می‌فرستن و تحلیل همه مشکلات می‌ماند به دوش محصلین.» سلیمه می‌گوید که از یک سو برق نیست و از سوی دیگر، قیمت بلند انترنت، باعث شده که بیش‌تر دانشجویان، از این سیستم استفاده نتوانند.
درصدی رضایت دانشجویان از درس‌های غیرحضوری.
استفاده از درس‌های غیرحضوری
کرونا، چالشی که یک‌ونیم سال پیش فرا رسید، در کنار چالش‌هایی که به هم‌راه داشت، جهان امروز را به مکان‌های تازه‌ای از دست‌آوردهای شان آشنا کرد. ارتباطات سایبری، در زمانه‌ای که انسان محکوم به ماندن در خانه شده بود، ارتباطات غیرحضوری، جانشین حضوری شد. شیوه‌ی تدریس از راه دور که پیش از این در برخی کشورها استفاده می‌شد، در روزگار قرنتین همگانی شد.
به اساس دریافت این نظرسنجی، ۳۶٫۲ درصد دانشجویان از درس‌های غیرحضوری اصلا استفاده نمی‌کنند. تنها ۱۱٫۸درصد آن‌ها به درس و مواد درسی، دست‌رسی کامل دارند.
یکی از پاسخ‌دهندگان، درس‌های آنلاین را خاک‌زدن به چشم ملت گفته و نوشته که برای ساعت‌تیری خوب است. «درس غیرحضوری را هیچ گاهی تجربه نکرده ام؛ فقط گاهی از طریق وتس‌اپ مواد درسی را به دست می‌آورم.»
پاسخ‌دهنده‌ی دیگری اما گفته: «در شرایط فعلی کشور، از این که وقت ما هدر شود، بهتر است درس‌های مان را به گونه‌ی غیرحضوری دنبال کنیم.»
درصدی استفاده‌ی دانشجویان از درس‌های غیرحضوری.
امکان دست‌رسی به درس‌های غیرحضوری
وزارت تحصیلات، آمار دقیقی از دانشجویان و اشتراک‌کنندگان در درس‌های آنلاین ارائه نمی‌کند. حنیف فروزان، معاون سخن‌گوی این اداره، می‌گوید؛ درصدی کمی از کسانی که در شهرها زندگی می‌کنند، امکان دست‌رسی به انترنت و توان پرداخت هزینه‌ی آن را دارند.
در نطرسنجی، ۴۸ درصد از اشتراک‌کنندگان، گفته اند که اندکی به درس‌های غیرحضوری دست‌رسی دارند و ۲۰ درصد، اصلا دست‌رسی ندارند.
لیدا عمرخیل که درسش ساعت ۱۰ صبح و به صورت آنلاین برگزار می‌شود، می‌گوید که یک ساعت گذشته و هنوز نتوانسته وارد سیستم درسی شود. لیدا، سرانجام بعد از تلاش چندباره موفق به ورود در صنف درسی می‌شود؛ اما چند دقیقه بیش‌تر نمی‌گذرد که برق قطع می‌شود و او که هفته‌ی یک بار درس دارد، از درس این هفته‌اش می‌ماند. لیدا هم‌چنان از قیمت و مصرف زیاد انترنت شکایت دارد. «ما وای‌فای داریم؛ قیمت انترنت بسیار زیاد است. در زوم یک ساعت درس یک عالم انترنت قوی می‌خایه.»
این تجربه‌ی یکی از هزاران دانش‌جویی است که مجبور استند برای مبارزه با کرونا در خانه بنشینند و درس‌های شان را غیرحضوری به پیش ببرند. از آغاز شروع درس‌های غیرحضوری دانشگاهها بعد از همه‌گیری موج اول ویروس کرونا، سیستم ارائه‌ی درس‌های آنلاین، موجب انتقاد و اعتراض بسیاری از دانشجویان شده و برخی با ساختن ویدیوها، عکس‌ها و متن‌های طنزآمیز، درس غیرحضوری را بهانه‌ای برای گذران وقت خوانده بودند.
به گفته‌ی برخی از دانشجویان، امکان دست‌رسی آن‌ها به درس‌های غیرحضوری اندک است. آنان، انترنت ضعیف، برق، غیرحاضری استادان و دانش‌آموزان و نداشتن دست‌رسی به سیستم را، از دلایلی شمرده اند که باعث شده به درس‌های غیرحضوری دست‌رسی نداشته باشند. سمیه نوروزی، یکی از دانشجویان، می‌گوید: «اصلا تا حالا نتانستم به سیستم دست‌رسی پیدا کنم؛ حتا یک بار هم کارکرد سیستم را ندیده ام.»
به گفته‌ی سخن‌گوی وزارت تحصیلات، «قسمتی از محصلینی که دست‌رسی به درس دارند، مطابق تقسیم‌اوقاتی که وجود دارد، همه‌روزه به درس‌های آنلاین می‌پیوندند.» به گفته‌ی او، از این تعداد که امکان دست‌رسی به درس‌های غیرحضوری دارند هم تعدادی اشتراک نمی‌کنند.
به گفته‌ی حنیف فرزان، دست‌رسی دانشجویان در این دور از قرنتین، نسبت به دو دور قلبی بیش‌تر شده است؛ چون، در موج اول به دلیل ناآشنایی دانشجویان از سیستم‌های غیرحضوری و نبود علاقه‌مندی شان، اشتراک دانشجویان کم‌تر بود.
درصدی دست‌رسی دانشجویان به درس‌های غیرحضوری.
اثرگذاری درس‌های غیرحضوری در مضامین عملی
نبود حضور فیزیکی استاد و صنف که روش آموزش سنتی و معمول است، باعث شده که بیش‌تر دانشجویان، با وجود اشتراک در درس‌های غیرحضوری، آن را ناکارآمد و بدون تأثیر بدانند. دانش‌جویانی که به تدریس حضوری عادت دارند، می‌گویند که درس‌ها به صورت منظم ارائه نمی‌شود و هم‌چنان، وقت و امکان کافی برای یادگیری درس‌ها به گونه‌ی نظری و عملی فراهم نیست.
۶۸٫۵ درصد از پاسخ‌دهندگان، تأثیر درس‌های غیرحضوری را بسیار کم گفته و تنها ۱۲٫۶ درصد به تأثیر متوسط آن رأی داده اند. ۰٫۷ درصد –تنها یک پاسخ‌دهنده-، تأثیر درس‌های غیرحضوری را زیاد گفته است.
یکی از دانشجویان، با ابراز نارضایتی، می‌گوید: «درس غیرحضوری اصلا مفید نیست.» به گفته‌ی او، با وجودی که دانشجویان، نمی‌توانند از طریق آنلاین یاد بگیرند؛ اما در آخر سمستر، استادان به آن‌ها می‌گویند که فرصت زیاد داشتید و باید درس‌های تان را می‌خواندید. «اصلا نتیجه‌بخش نیست.»
یکی از چالش‌های درس‌های غیرحضوری، مضامین عملی و دانش‌کده‌هایی است که بیش‌تر روی آموزش عملی تأکید دارد تا نظری. در این نظرسنجی، ۶۸٫۵ درصد دانشجویان به صبح‌کابل گفته اند که درس‌های غیرحضوری مشکل مضمون‌های عملی شان را حل نتوانسته است.
احمد شعیب ثابت، دانش‌جوی دیپارتمنت توسعه‌ی اقتصاد زراعتی، می‌گوید: «به کسانی که رشته‌ی شان عملی است یا بیش‌ترین بخش درسی شان را درس‌های عملی تشکیل می‌دهد، درس‌های غیرحضوری مشکلات زیادی به هم‌راه دارد.»
درصدی اثرگذاری درس‌های غیرحضوری در مضمون‌های عملی.
استفاده از سیستم‌های ارایه‌ی درس غیرحضوری
وزارت تحصیلات عالی، در اعلامیه‌ی آغاز درس‌های غیرحضوری، گفته بود که دانشگاهها می‌توانند از طریق سیستم‌های آموزشی استندرد از قبیل «ZOOM, HELMS, CANVAS» و دیگر سیستم‌های «LMS» معیاری، روند تدریس را به پیش ببرند.
به گفته‌ی برخی از اشتراک‌کنندگان در این نظرسنجی، برخی دانشگاهها درس‌های غیرحضوری شان را از طریق سیستم‌های ارائه‌شده‌ی وزارت تحصیلات به پیش نمی‌برند که باعث کم‌شدن میزان دست‌رسی درست به درس‌ها شده است.
نادیه نوری، یکی از استادان دانش‌گاه کابل که از خانه تدریس را ادامه می‌دهد، می‌گوید:«سیستم هلمس یک سیستم نامؤفق است و استادان درست استفاده نتوانستند؛ یعنی که در نت ضعیف افغانستان، باید شب‌نشینی کنیم تا یک تاپک یا یک موضوع را ارسال کنیم؛ درحالی که بی‌برقی هم است و شب‌نشینی هم نمی‌شود و محصل خو اصلا به هلمس دست‌رسی ندارد. من درسم را در وتس‌اپ می‌دهم هلمس سیستم ناکام است.»
از ۷٬۹ درصد دانش‌جویانی که دست‌رسی کامل به درس‌های ارائه‌شده دارند، ۴۶٫۵ درصد درس‌های شان را با استفاده از برنامه‌ی زوم، ۱۷٫۳۲ درصد از برنامه‌ی هلمس و ۳۶٫۲ درصد، از سیستم‌های دیگر استفاده می‌کنند. در این میان، شماری استادان برای ارایه‌ی تدریس خویش، از سیستم‌های غیرمعیاری مانند وتسپ نیز استفاده می‌کنند.
محمد عارف پاینده، استاد سافت‌ویر در یکی از دانش‌گاه‌های خصوصی، می‌گوید که وتس‌اپ می‌تواند یک وسیله‌ی ارتباطی کمکی باشد که آموزگاران برای ایجاد سهولت از آن بهره بگیرند. «اینا وسایل ارتباطی و مسنجر اس یا توسط شان کال/زنگ زده می‌شه؛ یعنی وسیله‌ی تماس بیش‌تر است، یک وسیله‌ی آموزش بوده نمی‌تانه.»
درصدی استفاده دانشجویان از سیستم‌های درسی غیرحضوری.
مهم‌ترین چالش‌های درس غیرحضوری
اشتراک‌کنندگان در این نظرسنجی، عدم دست‌رسی به سیستم‌های درسی، غیرحاضری استادان و دانشجویان، نبود برق و ضعف انترنت را، از چالش‌های عمده‌ای شمرده اند که مانع اشتراک مؤثر آن‌ها به درس‌های شان شده است.
به اساس آماری که صبح کابل در نتیجه‌ی نظرخواهی از دانشجویان به دست آورده، ۳۸٫۶ درصد مشکل انترنت و ۲۸٫۰۷ درصد دیگر مشکل دست‌رسی به سیستم‌های آموزشی دارند. ۲۲٫۸۱ درصد از پاسخ‌دهندگان، نبود برق و ۱۰٫۵۳ درصد، غیرحاضری استادان و دانشجویان را دلیل آورده اند.
با این همه، شمار زیادی از دانشجویان، به صبح‌کابل گفته اند که درس‌های غیرحضوری شان تا هنوز شروع نشده است. حامد صمدی، یکی از دانشجویان، می‌گوید: «تا حال هیچ درس‌های غیرحضوری ما شروع نشده.» حامد، می‌گوید که فقط هرازگاهی، مواد درسی شان را از طریق وتس‌اپ دریافت می‌کند.
از شروع همه‌گیری کرونا در کشور تا هنوز که دانشگاهها سه سمستر پشت هم به قرنتین رفته است، ۱۲۳ هزار ۴۶۵ تن در افغانستان به این ویروس مبتلا شده که از این میان، ۵هزار و ۱۰۷ تن جان باخته و باقی صحت‌یاب شده اند.
مهم‌ترین مشکل‌های دانشجویان در درس‌های غیرحضوری.
