روز گذشته –سه‌شنبه، ۱۸ جواز- تجمع معترضان بدخشانی در شهر فیض‌آباد ولایت بدخشان، در شمال‌شرق افغانستان، به خشونت کشیده شده و شماری کشته و زخمی شدند.
این شهروندان افغانستان در اعتراض به نبود برق، آب و امنیت در شهر فیض‌آباد، مرکز این ولایت، دست به راه‌پیمای زدند. مقام‌های محلی، تاأیید کرده اند که شماری از معترضان در تیراندازی‌ای که از سوی محافظان ساختمان ولایت بدخشان، صورت گرفته، زخمی شده اند.
مولوی سراج‌الدین بدخشی، از فعالان مدنی، ادعا می‌کند که در این تیراندازی، ۱۱ تن از معترضان کشته شده و ۶۳ تن دیگر زخم برداشته است. او، ذکریا سودا، والی بدخشان را به مسؤول این تیراندازی‌ها می‌داند و تأکید دارد که امر شلیک به معترضان از سوی او صادر شده است.
ویدوهایی که در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست میشود، نشان می‌دهد که پلیس بر معترضان شلیک می‌کند و برخی از معترضان از پا در می‌آیند.
آقای بدخشی می‌گوید: «تظاهرات مردم بدخشان که به خاطر نبود آب آشامیدنی، برق و تأمین امنیت در این ولایت صورت گرفته بود، از سوی محافظین امنیتی مقام ولایت بدخشان، مورد حمله و تیراندازی قرار گرفت. این فاجعه‌ای است که شخصا مسؤولیتش به والی بر می‌گردد.»
مسؤولان ریاست صحت عامه‌ی بدخشان، می‌گویند که از این رویداد، تا اکنون -ساعت ۴ بعد از ظهر-، ۳ کشته و ۳۰ زخمی به شفاخانه‌های شهر فیض‌آباد منتقل شده است.
نوراحمد خاوری، رییس صحت عامه‌ی بدخشان، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «تا کنون ۳ کشته و ۳۰ زخمی از معترضان به شفاخانه منتقل شده اند. بر بدن زخمیان و کشته‌شدگان، نشانه‌های گلوله و سنگ وجود دارد.»
شماری از مردم بدخشان به خاطر مطالبات شهروندی و مدنی‌شان، صبح روز سه‌شنبه در برابر ساختمان ولایت بدخشان در شهر فیض‌آباد تجمع کرده بودند. دلیل اصلی اعتراض آن‌ها، تأخیری در افتتاح بند شورابک، گران‌بودن قیمت برق و نبود آب آشامیدنی، عنوان شده است.
بشیر صمیم، رییس شورای ولایتی بدخشان، می‌گوید که باشندگان شهر فیض‌آباد، چندین روز پی‌هم است که به خاطر خراب‌شدن ژنراتورهای اداره‌ی آب‌رسانی بدخشان، آب آشامیدنی ندارند.
او می‌گوید: «مردم بدخشان در برابر هر کیلووات برق، ۲۴ افغانی می‌پردازند و این قیمت برای آن‌ها بسیار “کمرشکن” است.»
به گفته‌ی او، معترضان خواهان افتتاح و بهره‌برداری بند شورآبک استند که بتوانند از برق ارزان محلی شهرشان استفاده کنند؛ اما والی بدخشان، این حرکت آن‌ها را تظاهرات و حرکت مدنی نمی‌داند.
ذکریا سودا، والی بدخشان، به بی‌بی‌سی گفته است که «این یک تظاهرات نبود. جمعی با سنگ و چوب و تفنگ، دست به آشوب زدند و شیشه‌های ساختمان ولایت را شکستند.»
حکومت باید در کنار مردم باشد نه در برابرشان
یکی از دلیل‌های اصلی اعتراضات دیروز بدخشانی‌ها، تأخیر در افتتاح بند شورابک این ولایت بوده است. آن‌ها تأکید دارند که ماه‌ها است کار ساخت این بند تکمیل شده؛ اما حکومت این بند را افتتاح نمی‌کند.
حکومت افغانستان، حدود سه ماه پیش از تکمیل‌شدن ساخت این سد آبی در فیض‌اباد بدخشان خبر داده بود. با این حال، افتتاح‌نشدن آن پس از سه ماه تأخیر، برای باشندگان بدخشان پرسش‌برانگیز شده است.
شماری از معترضان، ادعا کرده اند که افتتاح این بند به دلیل توزیع زمین‌های اطراف آن به «کوچی‌ها»، به تأخیر افتاده است. پیش از این، در روز ملی کوچی‌ها، محمداشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان، گفته بود که با افتتاح هر بند، ده درصد از زمین‌های اطراف بند به کوچی‌ها توزیع خواهد شد؛ اما نیک‌محمد نظری، سخن‌گوی والی بدخشان، توزیع این زمین‌ها را به کوچی‌ها یک شایعه می‌داند.
با این حال، برخورد خشونت‌آمیز پلیس با معترضانی که به خاطر حقوق مدنی و شهروندی‌شان به جاده‌های فیض‌آباد آمده بوند، با واکنش شماری از فعالان مدنی و نمایندگان پارلمان افغانستان رو‌به‌رو شده است. آن‌ها، تأکید دارند که در چنین شرایط حساسی، حکومت باید صدای مردم را گوش دهد و در کنار آن‌ها باشد.
فوزیه کوفی، عضو هیئت مذاکرات صلح با طالبان و نماینده‌ی پیشین مردم بدخشان در پارلمان، گفته است که این برخورد پلیس با معترضان، غیر قابل توجیه است.
او در صفحه‌ی فیسبوکش، نوشته است: «اگر بعضی از نوع خشونت‌ها توجیه میشود، چگونه میشود این نوع برخورد نیروهای امنیتی را توجیه کرد؟ مردم بدخشان مردمان قانون‌پذیر استند، فرزندان زیاد بدخشانی در صف نیروهای امنیتی در تأمین امنیت و نظم کشور سهم ارزنده دارند. از هر ۱۰ شهید نیروهای امنیتی، سه تن از بدخشان است. چرا چنین برخورد؟ چرا؟»
از سویی هم، ناهید فرید، عضو مجلس نمایندگان افغانستان، می‌گوید که پاسخ خواست‌های مدنی گلوله نیست.
خانم فرید، در صفحه‌ی تویرش نوشته است: «در شرایطی که حکومت شدیدا نیاز به حمایت مردم دارد، باید در کنار مردم باشد؛ اما بالعکس به صدای مردم محروم از خدمت‌گذاری با گلوله پاسخ می‌دهد. حکومت حق ندارد در مواجهه با معترضان، به خشونت و سرکوب متوسل شود. دست از بی‌تفاوتی برداردید و اعتراضات به حق مردم را بشنوید!»
این نماینده‌ی مجلس، تأکید کرده است؛ حکومتی که تحمل شنیدن صدای مردم را ندارد، نباید دم از جمهوری و شهروندمحوری بزند.
چرا خشونت؟
در ویدیوهایی که در شبکه‌های اجتماعی از تظاهرات بدخشان منتشر شده، نشان می‌دهد که پلیس به صورت مستقیم بر معترضان شلیک می‌کند. همین شلیک‌ها، سبب میشود که تظاهرات به خشونت کشانده شده و معترضان نیز به خشونت دست ببرند. آن‌ها، موترهای ریاست «مستوفیت» این ولایت را که شامل شش موتر حامل کارمندان این ریاست می‌شد، به آتش کشیدند.
به خشونت کشیده شدن تظاهرات بدخشان، اتفاق تازه‌ای در افغانستان نیست. همین دو هفته پیش، تظاهرات مسلحانه‌ای در فاریاب به خاطر تعیین والی جدید در این ولایت، صورت گرفت. هواداران مارشال دوستم و بقیه مردم فاریاب، در اعتراض به تعیین داوود لغمانی به عنوان والی این ولایت، با شیوه‌‌ای کاملاً متفاوت به خیابان آمده و دست به اعتراض زدند. آنان پس از چند روز اعتراض مسالمت‌آمیز در جاده‌های فاریاب، متوجه شدند که حکومت مرکزی به چنین حرکت‌ها و اعتراض‌ها اهمیتی قایل نیست. برای همین، آنان با سلاح‌های سبک‌وسنگین به خیابان‌ها ریختند و حکومت مرکزی را به چالش کشیده و از تصمیمش، پشیمان کردند.
با این حال، کشیدن سلاح و توسل به خشونت، شیوه‌ی جدیدی است که برای به‌دست‌آوردن حق در داخل افغانستان و قلمرو جمهوری، انتخاب میشود و تا اکنون، نتیجه‌بخش هم بوده است.
از سویی هم، چند ماه پیش، کامران علی‌زایی، رییس شورای ولایتی هرات، مانع کار فرمانده پلیس این ولایت شد. او با چند هزار فرد مسلح به جاده‌ها آمد و شعار برکنارشدن فرمانده‌ی پلیس این ولایت را سر دادند که سرانجام به خواست‌شان رسیدند.
تظاهرات فاریاب برای مردمی که از حکومت ناراضی استند، این ذهنیت را داده است که دیگر با اعتراض مدنی، نمی‌توان خواست برحق خود را به کرسی نشاند. برای این که کسی در قلمرو جمهوری به خواست معقول خود دست یابد، باید اسلحه بردارد؛ چون فقط علی‌زایی و هواداران جنرال دوستم، توانستند حکومت را وادار به عقب‌نشینی کنند.
احمدضیا نیک‌بین، استاد دانش‌گاه کابل، دلیل توسل معترضان به خشونت را نهادینه‌نشدن فرهنگ اعتراض و عدم شکل‌گیری یک نظام شهروندمحور در افغانستان عنوان می‌کند.
آقای نیک‌بین، می‌گوید: «فرهنگ تحمل‌پذیری نه در دولت و نه در مردم، هنوز نهادینه نشده است. ما در یک جامعه‌ی دموکراتیک زندگی می‌کنیم؛ اما برخوردها دکتاتوری است. در چنین نظام خودکامه، دشوار است که به صدای مردم گوش داده شود و از سلب‌نشدن حقوق آن‌ها جلوگیری شود.»
