ساعت چهار عصر را نشان می‌دهد؛ اما هوا هنوز گرم است. از جلو قطار میوه‌فروشان در کوته‌ی سنگی می‌گذرم؛ فروشندگان در کنار کراچی‌های میوه‌ی شان، تلاش می‌کنند که توجه ره‌گذران را جلب کنند. از کنار چند کراچی می‌گذرم و به کراچی‌هایی می‌رسم که در آن تربوز و خربوره انبار شده است. در کنار کراچی تربوز، پیرمردی نشسته و داد می‌زند که «لیلام، لیلام، تربوز کندزی سیر صد افغانی، لیلام است»
تربوز و خربوزه از میو‌ه‌هایی است که همه‌ساله در فصل تابستان، چهرهی بازار میوه را با رنگ سرخ و زرد و سبزش عوض می‌کند. مردم هم به این میوه علاقه‌مند استند؛ چون به علاوه لذیذبودن، می‌توان این دو میوه را با قیمت مناسب خریداری کرد. تربوز و خربوزه، از میوههای مشهوری است که همه‌ساله در بیش‌تر ولایت‌های کشور کشت می‌شود؛ اما در شمال افغانستان به دلیل اقلیم مناسب، بومی شده است.
نجیب‌الله، در سایه‌ی چتر بزرگی، پیش انبوهی از تربوز و خربوزه نشسته و پیاله اش پر از چای است. مشتری‌های نجیب در میان قطارهای تربوز و خربوزه، می‌گیردند که بتوانند، پررنگ‌ترین و خوش‌رنگ‌ترین را انتخاب کنند. نجیب می‌گوید؛ همه تربوزها و خربوزه‌هایی که او می‌آورد، در برخی والایت‌های افغانستان کشت و به ولایت‌های مختلف فرستاده می‌شود. «تمام ای تربوز و خربوزه را که می‌بینی، آبله دست دهقان وطن است، کل شه از کندز و مزار آوردم.»
عادله در بین قطار تربوزها در جستوجوی بهترین تربوز است. او، می‌گوید که تربوز میوه‌ی دل‌خواه اوست. عادله، از وقتی که تربوز به بازار می‌آید تا وقتش به پایان برسد، از این میوه می‌خرد. او، می‌گوید: «باید از تولیدات داخلی خود حمایت کنیم. تا کی پول خوده به جیب خارجی‌ها روان کنیم.»
نجیب‌الله، خربوزه را سیر ۲۰۰ افغانی و تربوز را سیر ۱۶۰ افغانی می‌فروشد. او، می‌گوید با وجودی که از هر سیر بیش‌تر از ۲۰ افغانی فایده نمی‌گیرد؛ ولی باز هم، مردم امسال توان خرید را ندارند. او، از امروز صبح که هزار سیر تربوز و خربوزه از مارکیت میوه آورده را، شاید تا سه یا چهار روز دیگر هم فروخته نتواند. نجیب‌الله، از کسادی بازار کارش نسبت به سال قابل می‌گوید: «فروش امسال، نظر به سال‌های قبل به چارکش –از چهار حصه یک حصه- هم نمی‌رسد.»
او می‌گوید که این رورها؛ روزهای اوج تربوز و خربوزه است و باید در بازار خیلی زیاد می‌بود؛ اما به دلیل خشک‌سالی و جنگ، تربوز و خربوزه از ولایت‌هایی که کشت می‌شود، به مرکز نرسیده و شاید بیش‌تر از این مقدار به بازار هم نیاید.
نیازی، کشاورز در ولایت فاریاب است. او، ده‌ها هکتار زمین را هر سال تربوز، خربوزه، زردآلو، ناک، بهی و آلوبخارا کشت می‌کند؛ اما امسال میزان کم بارندگی و خشک‌سالی‌ای که دامن‌گیر مزرعه‌های کشاورزان است، باعث شده که نیازی از کشت تربوز و خربوزه منصرف شود. او، سال قبل از هر جریب زمینش شش تیلر تربوز و خربوزه حاصل کرده است. «امسال تربوز و خربوزه کشت نکردیم، به خاطری که بارندگی نشود، آب صحی نداریم.»
افغانستان با داشتن هفت نوع منطقه‌ی اقلیمی مختلف، زمینهی کشت و زرع گیاهان متفاوت را فراهم کرده. نزدیک به ۸۰ درصد زمین‌های افغانستان، کوهستانی، بیابان و یا نیمه‌بیابان است.
حدود ۱۵ درصد خاک افغانستان برای زارعت مساعد و نزدیک به نیم آن زیر کشت است. ساحت مجموعی زمین‌های زراعتی افغانستان، به ۲۸ میلیون هکتار زمین می‌رسد که از آن جمله، ۷٫۸ میلیون هکتار آن قابل کشت است و از ۴٫۵ میلیون هکتار آن، همه‌ساله استفاده می‌شود.
در این ۴٫۵ میلیون هکتار زمین زراعتی افغانستان، انواع مختلف گیاهان کشت می‌شود که بخشی از آن را میوههای تازه تشکیل می‌دهد. بنا بر تنوع اقلیم در جغرافیای کشور، میوههای متفاوت در آن بارور می‌شود. مهم‌ترین و مشهورترین میوههای افغانستان؛ انار، انگور، سیب، بهی، ناک، تربوز و خربوزه است.
«تربوز و خربوزه یکی از تولیدات مهم و اساسی افغانستان است.» اکبر رستمی، سخن‌گوی وزارت زراعت و آبیاری و مالداری، تربوز و خربوزه را از مهم‌ترین و اساسی‌ترین تولیدات زراعتی کشور می‌داند و هم‌چنان میافزاید که پالیزارهای خربوزه، حدود ۶۰ هزار هکتار زمین است که ظرفیت تولید خربوزه در سال پار، به بیش‌تر از ۷۹۳ هزار متریک تن می‌رسید. این میوه در ولایت‌های مختلف کشور کشت می‌شود که از این میان بیش‌ترین حاصل‌دهی آن در ولایت‌های؛ بادغیس، کندز، بلخ، کندهار، هلمند و نیمروز است.
در کنار خربوزه، پالیزارهای تربوز در کشور، بیش‌تر از ۶۶ هزار هکتار زمین است که از این محدوده‌ی زراعتی ، بیش‌تر از ۹۹۰ هزار متریک تن تربوز در سال گذشته به دست آمده است. این میوه، بیش‌تر در ولایت‌های؛ فراه، بادغیس، هرات، بلخ، کندهار و برخی از ولایت‌های دیگر کشت می‌شود.
در حالی که ظرفیت تولید خربوزه؛ سال پار بیش‌تر از ۷۹۳ هزار متریک تن و از تربوز؛ بیش از ۹۹۰ هزار متریک تن می‌رسید، نظر به گفته‌های شفیق‌الله عطایی، رییس هیئت عامل اتاق تجارت، به روزنامهی صبح کابل، میزان صادارت خربوزهی کشور، سالانه حدود ۱۵ هزار تن و میزان صادرات تربوز، سالانه تا ۵ هزار تن می‌رسد. این مقدار خربوزه و تربوز، به کشورهای اروپایی، هند و دبی صادر می‌شود.
افغانستان اقلیم مناسب برای بارورشدن بسیاری از میوه‌ها دارد؛ اما با آن هم، میزان واردات میوههای تازه در کشور، رقم چشم‌گیری را نشان می‌دهد.
طبق آمار ارائه‌شده توسط رفیع تابع، سخن‌گوی وزارت مالیه، به روزنامهی صبح‌کابل، میزان واردات میوههای تازه در میان سال‌های ۱۳۹۷-۱۳۹۹ حد اوسط سالانه به ۳۱۳ هزار و ۲۹۱ تن می‌رسید که تربوز و خربوزه نیز سالانه در این رقم واردات سهم دارد. پاکستان، ایران، هندوستان و چین، از کشورهایی است که از آن همه‌ساله میوههای تازه وارد افغانستان می‌شود.
اکبر رستمی اما می‌گوید که تربوز و خربوزه، در رقم صادارت کشور سهم آن‌چنانی ندارد و بیش‌تر در داخل کشور به مصرف می‌رسد. او، دلیل عدم صادارت این میوه را به چگونگی زراعت در کشورهای همسایه می‌داند. نظر به گفته‌های رستمی، در کشورهای دربه‌دیوار افغانستان؛ چون ایران، پاکستان و کشورهای آسیای میانه، این میوه‌ها به وفور تولید می‌شود.
