پیش‌رفت‌ها در بخش فن‌آوری، انتخاب‌های زیادی به مردم برای دست‌رسی به اطلاعات داده است. اکنون، حتا در محروم‌ترین کشورهای جهان مانند افغانستان، مردم می‌توانند جدا از رادیو، با استفاده از روش‌های گوناگونی به خبرهای روز و تازه‌ترین اطلاعات دست پیدا کنند. با این حال، رادیو هم‌چنان جای‌گاه بسیار محبوبی در دنیا و به ویژه در افغانستان دارد. گرچه نمی‌توان انکار کرد که فن‌آوری‌های روز دنیا و آمدن رقیبان بزرگ‌تری، مانند فیس‌بوک، توئیتر و وب‌سایت‌های خبری، تا جایی رادیو را به حاشیه رانده است؛ اما برخی از مطالعات نشان می‌دهد که رادیو نه تنها در این سال‌ها ضعیف نشده، بلکه بهتر از پیش عمل می‌کند.
طبق آمار یونسکو، تنها سی و دو درصد از جمعیت کشور باسواد‌اند. از همین رو، شنیدن و فهمیدن رادیو که نیازی به سواد خواندن و نوشتن ندارد، هنوز هم در میان مردم افغانستان، به ویژه در میان شهروندان روستاها که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، محبوب‌ترین مرجع خبررسانی است.
عیسا نواب‌زاده، مرد ۵۷ساله‌ای در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی است که هر شب رادیواش را از تاقچه‌ی خانه‌اش برمی‌دارد و به آخرین خبرهای روز گوش می‌دهد. او در زمان گوش دادن به رادیو، چنان متمرکز است که تمام اعضای خانواده‌ی شش نفره‌اش، کم‌ترین مزاحمتی نمی‌کنند. او می‌گوید: «سال‌ها است که رادیو گوش می‌کنم. گوش دادن به رادیو دیگر برای من عادت شده است و اگر یک شب به آن گوش ندهم، احساس می‌کنم اتفاقات زیادی در کشور رخ داده است و تنها من، از آن بی‌خبرم.» در بیشتر خانه‌های قریه‌‌ای که عیسا در آن زندگی می‌کند، دست‌کم یک دستگاه رادیو وجود دارد. عیسا می‌گوید به دلیل دور بودن خانه‌اش از بازار، چندین مرتبه تنها برای خریدن باتری رادیو، به بازار ولسوالی رفته است؛ ولسوالی‌ای که یک ساعت با موتر از قریه‌ی عیسا دور است.
تاریخ می‌گوید که برای اولین بار، نزدیک به ۹۳ سال پیش در زمان حکومت امان‌الله خان، پای رادیو به افغانستان باز شد. بی‌بی‌سی در گزارش هشت سال پیش خود با تیتر «از رادیو کابل تا رادیو افغانستان، صدایی ۸۵ ساله» آورده بود که در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، امان‌الله خان فردی به نام عطاءالله را به آلمان فرستاد تا آموزش‌های لازم در راه‌اندازی و نصب رادیو را فرا بگیرد. بی‌بی‌سی می‌افزاید که عطاءالله یکسال را در آلمان سپری کرد و بعد از فرا گرفتن آموزش‌های لازم، به همراه چند متخصص آلمانی و دو دستگاه فرستنده‌ی رادیو، به کابل بازگشتند.
از آن زمان تا کنون، رادیوها نقش بسیار مهمی در اطلاع‌رسانی و حتا تغییر و بر سر کار آمدن رژیم‌های گوناگونی داشته است. پس از سال ۲۰۰۱ و آغاز فصل جدیدی در نظام جمهوری کشور و اطمینان از حق آزادی بیان، رسانهها آهسته آهسته دست به کار شدند و ایست‌گاه‌های رادیوی زیادی را ایجاد کردند.
مجیب خلوتگر، رییس اجرایی دفتر حمایت کننده‌ی رسانه‌های آزاد افغانستان «نی» گفت: «بر پایه‌ی اطلاعات اواسط سال گذشته‌‌ی (۲۰۱۹) میلادی و بررسی سراسری در کشور، مشخص شده است که هم‌اکنون نزدیک به ۶۰۰ رسانه‌ی فعال در سراسر کشور وجود دارد. از این میان، ۱۹۴ رسانه شامل رسانه‌های شنیداری یا رادیو می‌شود.» آقای خلوتگر خاطرنشان کرد که از این میان، تنها یک رادیو، دولتی است و سایر ۱۹۳ رادیوی دیگر، مربوط به نهادهای شخصی می‌شود.
بر پایه‌ی اطلاعاتِ آقای خلوتگر، ۳۲ درصد تمام رسانه‌های فعال در کشور را رادیوها تشکیل می‌دهد. او می‌گوید که موارد بسته شدن رادیوها خیلی بیشتر از ایجاد رادیوهای جدید است. او افزود: «در سال جاری، رادیوهای زیادی به دلایل مالی و حتا امنیتی، مجبور به قطع روند فعالیت‌های شان شدند. از این میان، رادیوی «قلات‌غگ» در زابل، رادیوی بازگل و دو رادیوی دیگر در بدخشان، بیشتر به دلایل مالی دست از فعالیت کشیدند.» آقای خلوتگر دلایل امنیتی را نیز در بسته شدن برخی از ایست‌گاه‌های رادیویی، تأیید می‌کند و می‌گوید که یک رادیو در ولایت نورستان به دلیل مشکلات امنیتی بسته شده بود؛ اما خوش‌بختانه فعالیتش را از سر گرفته است.
رادیوها برای مردم چه دارند؟
محبوب‌ترین ایست‌گاه‌هایی رادیویی افغانستان که روی موج «اف‌ام» فعالیت می‌کنند، به طور بیست و چهار ساعته برنامه دارند. ساعت دوازده و پانزده دقیق چاشت است. از میان نزدیک به ۳۲ ایست‌گاهی رادیویی، ۲۱ رادیو مشغول پخش موسیقی استتند و از مردم برای پخش آهنگ‌های مورد علاقه‌ی شان سفارش می‌گیرند. دو ایست‌گاه رادیویی دیگر از مردم می‌پرسند که برای چاشت چه پخته‌اند، از دو رادیوی دیگر تلاوت قرآن به گوش می‌رسد و یکی از رادیوها در حال پخش یک برنامه‌ی بهداشتی و آگاهی‌دهی در مورد ویروس کرونا است.
رحمان عزیزی، نوجوان ۱۸ساله‌ای است و می‌گوید، بزرگ‌ترین تفریحش گوش دادن به رادیو است. او بیشتر به برنامه‌های موسیقی و تفریحی علاقه دارد و چندین بار هم با برنامه‌ی گوناگون موسیقی تماس گرفته و موسیقی سفارش داده است. او می‌گوید: «از زمانی که ۱۵ سال داشتم، به طور منظم به رادیو گوش می‌دهم. من بیشتر به برنامه‌های موسیقی علاقه دارم و برنامه‌های سیاسی جذابیتی برایم ندارد.» زمانی که رحمان پانزده ساله بود، با پول کمی که پس‌انداز کرده بود، یک رادیوی کوچک خرید؛ اما اکنون که موبایل هوشمندی خریده است، راحت‌تر به برنامه‌های رادیویی گوش می‌دهد.
اگر قرار باشد برنامه‌های رادیویی در افغانستان را با برنامه‌های رادیویی دیگر کشورها مقایسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که اکثر ایست‌گاه‌های رادیویی در کشور، در درازمدت، برنامه‌های زیادی برای جهت دادن جامعه در مسیر سلامت روحی، هم‌دیگرپذیری و بالا بردن آگاهی مردم در موارد گوناگون، ندارند.
پخش موسیقی اکثر رادیوهای داخلی در افغانستان، سودی برای جذب شنونده‌ی جدید ندارد. این روزها یک فرد به جای آن که ساعت‌ها منتظر بماند تا رادیو آهنگ مورد علاقه‌اش را پخش کند، آهنگ مورد نظرش را دانلود کرده و در موبایل هوشمندش به آن گوش می‌دهد؛ اما آن چه محبوبیت رادیو را حفظ کرده، نزدیک بودن این رسانه به موضوعات اجتماعی و در دسترس بودن آن است. عبدالقدیر زمانی، راننده‌ی ۳۲ساله‌ای است که می‌گوید، بیش از ۸ سال است که در سطح شهر و در مسیر جاده‌ی شهید مزاری با تونس خاکستری رنگش، مسافربری می‌کند. او گفت: «روزی نگذشته است که من در این هشت سال، به رادیو گوش نداده باشم. زمانی که در جریان روز مشغول کار استم، در موترم به رادیو گوش می‌دهم. سعی می‌کنم برنامه‌ی صفایی شهر را از دست ندهم. به نظر من بهترین برنامه‌ی رادیویی در میان تمام رادیوها، برنامه‌ی صفایی شهر است. گاهی به خبرها و برنامه‌های موسیقی هم گوش می‌دهم.»
بار مالیاتی سنگین بر دوش رادیوها
جدا از محتوای برنامه‌های رادیویی و محبوبیتی که این رسانه در میان مردم دارد، موضوعی که برای مالکان رسانهها و به ویژه رادیوها تحمل‌ناپذیر بوده؛ درآمد پایین و بار سنگین مالیاتی و تمدید جواز فریکونسی است. حسین‌علی نظری، آمر مطبوعات اداره‌ی تنظیم خدمات مخابراتی افغانستان (اترا) می‌گوید: «آن‌عده رادیوهایی که در ولایت‌های درجه دو و درجه سه موقعیت دارند، از گرفتن جواز فریکونسی معاف استند. تنها رادیوهایی که در ولایت‌های درجه اول و آن هم تنها در سطح شهر فعالیت دارند، مکلف به گرفتن جواز فریکونسی و تمدید سالانه استند.»
آقای نظری می‌گوید که رسانهها، هر سال مکلف به تمدید جواز فریکونسی شان استند. بنا برگفته‌ی آقای نظری، هزینه‌ی تمدید جواز فریکونسی، یک‌صد و هشت هزار افغانی است؛ مبلغی که بسیاری از رسانه‌های شنیداری قادر به پرداخت سالانه‌ی آن نیستند. با توجه به پرداخت نشدن چندین ساله‌ی مالیات و جریمه‌های مالیاتی توسط رسانهها به صورت کل، رییس‌جمهور در سال ۱۳۹۶ جریمه‌های مالی رسانهها را بخشید؛ اما آن‌ها را ملزم به پرداخت مالیات معوقه‌ی‌شان به صورت قسطی کرد. آقای خلوتگر، رییس‌اجرایی موسسه‌ی «نَی» می‌گوید که برخی از رسانهها، با استفاده از فرصت، مالیات شان را پرداختند؛ اما برخی از رسانهها، در مناطق دوردست کشور نتوانستند برای پرداخت مالیات شان به کابل بیایند.
با توجه به دست‌رسی محدود اکثر جمعیت روستایی کشور به تلویزیون و انترنت، رادیو هم‌چنان رسانه‌ی محبوبی در میان بخش عظیمی از شهروندان کشور است. علاوه بر آن، بسیاری از رادیوهای جهانی و برخی از رادیوهای داخلی دست به پخش زنده‌ی نشرات رادیویی شان زده‌اند، تا در عصر انترنت نیز هم‌چنان در میان مردم محبوب بمانند.
