«صنف هشتم مکتب بودم. از صبح شکمم درد داشت؛ اما بازهم مکتب رفتم. در صنف، وقتی از چوکی بلند شدم، دیدم، همهجایم پرخون شده، یکدفعهای ترسیدم و از شدت ترس، در مکتب ضعف کدم. فکر میکردم، شاید یک چیز نوکتیز مانند سوزن، د جانم فرو رفته.» این را مهتاب میگوید؛ دختری که پیش از پریودشدناش، در مورد پریود و نشانههای آن، چیزی نمیدانست. او، اکنون مدیر یکی از مکتبهای خصوصی در غرب کابل است. مهتاب همین که پس از نخستینبار پریودشدن در مکتب، به خانه میآید، با ترس و نگرانی، پانزده روز تمام را در خانه میماند و به مکتب نمیرود. پریود یا عادت ماهوارد که برای همهی زنان طبیعی است؛ اما برای مهتاب که در مورد آن چیزی نمیدانسته، برای بار نخست، اتفاقی عجیب و غیرنرمال به نظر میرسد؛ چیزی که باعث ایجاد ترس در او میشود. او، میگوید که پیش از این، کسی در بارهی پریودشدن، با او حرفی نزده بود؛ به همین دلیل، خودش را زیر فشار گرفته بود. «زمانی که به یادم میآید، دلم درد میگیرد و گله دارم از خانواده و جامعهی خود که چرا این پدیده را برای دختران تابو کرده اند. هیچ کسی نگفته بود که در سن بلوغ، قاعدگی، چیز طبیعی است.»
چرخهی عادت ماهوار که آن را شماری از زنان افغانستان «بارداری کوچک» نیز میگویند، یکی از تغییرهای فیزیولوژیک است که زنها پس از رسیدن به دورهی بلوغ، تقربیاً ماه یک بار آن را تجربه میکنند؛ برای همین، به آن عادت ماهوار میگویند. در این دوره، زنان، خونریزی، نگرانی و اضطراب، احساس افسردگی و ناامیدی، کمبود انرژی، عدم تمرکز، کمشدن اشتها و اختلال در خواب را تجربه میکنند. روزهای پریود به گونهی معمول، برای سه تا هشت روز در زنان دوام میکند. به باور شماری از زنان افغانستان، داشتن عادتماهوار، با آن که نشانهی سلامت دختران است؛ اما در افغانستان، تابو به حساب میرود؛ بیشتر دختران در نوجوانی، در بارهی پریودشدن، آگاهی کافی ندارند و نمیتوانند با دوستان و خانوادهیشان آن را در میان بگذارند. نبود آگاهی از عادت ماهوار، باعث شده است که شماری از زنان، پس از گذراندن چند دورهی عادت ماهوار، دامنگیر مشکلات صحی شوند؛ مشکلاتی که در کنار نبود امکانات صحی، بیشتر در باورها و هنجارهای سفت جامعه ریشه دارد.
رویا بهار، فعال حقوق زن و استاد دانشگاه، در صحبت با روزنامهی صبح کابل، میگوید که برای عادیشدن عادت ماهوار، نیاز است که در نخست زنان به طبیعیترین حالت بدنشان، برخورد طبیعی کنند. «زنان باید از بتوانند از حالت بدنشان به راحتی بگویند. عادت ماهوار برایشان ننگ و شرم نباشد. در بارهی آن باید حرف بزنند و برای عادیشدن این موضوع، همهی زنان باید تلاش کنند.»
در سالهای پسین، شماری از زنان در ۲۸ می –روز جهانی پریود-، یادداشتهایی را از تجربهیشان در این دوره، در فضای مجازی مینویسند. در این یادداشتها هم دیده میشود که شهروندان و شماری از زنان، در مورد عادت ماهوار، این که در موردش باید حرف زد یا نه، برخوردهای متفاوتی دارند.
امسال با نزدیکشدن روز جهانی قاعدگی -۲۸ می-، شمار زیادی از زنان افغانستان در فضای مجازی از پریودشدن نوشتند؛ از این که این عادت طبیعی در بدن زن است و پس از جوانشدن رخ میدهد؛ این که نباید حرف نزدن در مورد آن، باعث شود که دختران در نخستین تجربههایشان از آن، بترسند یا بشرمند. به باور این زنان، شرم از عادت ماهوار، باعث میشود که به بهداشت دورهی عادت ماهوار نیز توجه نشود. گیتی، کاربر فیسبوک، در برگهاش با نوشتن این که او روز دوم پریودش را سپری میکند، گفته است: «به خاطر تلقینات منفی و حساسبودنم، تأثیرات خیلی عمیق را در من تاحالا گذاشته و سبب شده تا حالت دفاعی پیدا کنم و دایم به خاطر مشکلی که برای من خلق میکند، از قاعدگی نفرت پیدا کنم و درحال جنگ باشم؛ اما حالا فکر میکنم، زمانی رسیده است که باهم دوست باشیم و این دوره را به عنوان عمل طبیعی بدنم بپذیرم.»
با اینحال، هستند شماری از زنان که نوشتن از پریود و گفتن از آن را غیرضروری میدانند. سارا عثمانی، یکی از کاربران فیسبوک، در پای متن یکی از کاربران زن دیگر فیسبوک که در مورد پریود نوشته، نظر گذاشته که «حیران استم، همی چه ضرور است که مردا بفهمن؟ آیا درد انسان کم میشه؟؟»
تابوپنداشتن عادت ماهوار در جامعهی افغانستان به ویژه میان خود زنان، باعث شده است که بیشتر زنان در افغانستان، جای داشتن پرویودبودن، میگویند که مریض استند. زنان با این که در این دوره، با درد کمر، شکم، دلبدی، درگیر استند؛ اما در خانواده و جامعه از این حالت بدنشان حرفی به زبان نمیآورند. شمار زیادی از زنان، در این دوره، حتا از خریدن نوار بهداشتی شرم میکنند.
مصومه، دانشآموز صنف نهم یکی از مکتبهای دولتی در شهر کابل، که تازه به سن بلوغ رسیده، میگوید؛ نه در مکتب برایش در مورد عادت ماهوار اگاهی داده شده است و نه در خانواده. «برای بار نخست که پریود شدم، حتا نمیدانستم چیزی به اسمی پریود یا عادت ماهوار، برای دختران وجود دارد. خیلی گریه کردم. احساس میکردم که یک گناه بزرگ مرتکب شدم. چند روز مکتب نرفتم و از خانه هیچ بیرون نشدم. نمیدانستم، چیزی به اسمی نواربهداشتی در بازار وجود داره.»
در کنار این چالشها، نبود تشنابهای زنان در شهر، نبود سطل زباله در تشنابهای دفترهای کاری و دانشگاه، از مشکلات دیگر زنان در دورهی عادت ماهوار است؛ چالشهایی که باعث شده است، زنان نتوانند در جریان داشتن عادت ماهوار، بهداشت را به گونهی درست آن رعایت کنند. شماری از زنان در این مدت، به دلیل نبود امکانات درست به کار و درس نمیروند.
ناجیه احمدی، متخصص نسایی و ولادی، در بارهی بهداشت زنان در دورهی عادت ماهوار، میگوید: «نوار بهداشتی باید در زمان پریود، هر چهارساعت تبدیل شود، در غیر آن، برای اندامهای جنسی زنان ضرر دارد. حتا در مورد پیشرفتهاش عوارض جسمی را نیز به همراه دارد.»
شماری از زنان در دوران پریود، از نوارهای بهداشتی استفاده نمیکنند؛ چون به باور آنها، نوار بهداشتی به باکرگی زنان آسیب میرساند. داکتر احمدی، با اشاره به این مورد، میگوید که باید از نوارهای بهداشتی استفاده شود و این نوارها، آسیبهای صحی به دنبال ندارد.
انتظار میرود که برنامهی آگاهیدهی از عادت ماهوار برای دختران در مکتبها، وجود داشته باشد؛ اما نبود، برنامههای آموزشی در مکتبها و نبود برنامهی مشخصی از سوی وزارت معارف، باعث شده است که دختران در خلای آگاهی در بارهی حالت طبیعی بدنشان به سر ببرند.
نجیبه آرین، سخنگوی وزارت معارف، با این که در این مورد جزییات نمیدهد، میگوید: «وزارت معارف با همکاری یونسیف، در برخی از مکاتب، اتاقهایی را برای دختران در دوران پریود، ساخته است.» این در حالی است که چند سال پیش، قرار بود کتابی به نام آگاهی جنسی، در وزارت معارف برای دختران نوشته شده و شامل نصاب آموزشی شود؛ اما تا اکنون این کتاب، شامل نصاب آموزشی نشده است؛ چیزی که باعث شده است، شمار زیادی از دختران و زنان در کشور، در خلای آگاهی در بارهی طبیعیترین عادت بدنیشان یعنی عادت ماهوار و بهداشت این دوره، چیزی ندانند.
