همه‌ساله با رسیدن فصل زمستان در کنار سردی، آلودگی هوا نیز در شهر کابل به اوج خود می‌رسد. شهرکابل، با دست کم شش میلیون جمعیت، بارها در صدر آلوده‌ترین پایتخت‌های جهان قرار گرفته است. به اساس معیارهای استندرد جهانی محیط زیستی، مقدار ذرات معلق موجود در هوا، نباید بیش‌تر از ۷۵ میکرون در هر مترمکعب باشد. این درحالی است که درجه‌ی غلظت هوا در این شهر شش میلیونی در سال‌های گذشته، به بیش‌تر از ۴۵۰ میکرون در هر متر مکعب رسیده است.
امسال که چیزی بیش‌تر از یک ماه‌ونیم به فصل زمستان باقی نمانده، پیش‌بینی‌ها بر این است که میزان آلودگی هوا بیش‌تر از ۴۱۶ درجه برسد که بر اساس معیارهای جهانی، وضعیت اضطراری باید اعلام شود.
با آن‌که سال پار، اداره‌ی ملی حفاظت محیط زیست به هم‌کاری چندین وزارت‌خانه، برنامه‌ی پنج‌ساله‌ای را به منظور جلوگیری، کاهش و مدیریت آلودگی هوای شهر کابل ارایه کرد و انتظار می‌رفت با آغاز این برنامه، قدم‌های عملی برای کاهش آلودگی هوا برداشته شود؛ اما پس از یک سال، هنوز دیده می‌شود که این برنامه موثریت محسوسی نداشته است.
هنوز هم صدها بلندمنزل رهایشی با سیستم سوختی گازی و حداقل تصفیه‌کننده مجهز نشده و در سویی دیگر، میزان واردات بی‌رویه‌ی زغال سنگ به کلان‌های شهرهای کشور، به ویژه کابل طبق معمول ادامه دارد.
عوامل اساسی آلودگی هوا در شهر کابل
این که همه‌ساله در افغانستان به ویژه شهر کابل، به طور متوسط حدود چهار هزار نفر، به دلیل بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا، جان می‌بازند، تنها به یکی دو عامل خلاصه نمی‌شود. شهر کابل، به عنوان مرکز افغانستان هنوز از نگاه زیرساخت‌های شهری در مرحله‌ی ابتدایی قرار دارد.
نبود آب‌راه‌های زیرزمینی، استفاده‌ی بی‌رویه از زغال سنگ، زباله و پلاستیک و نبود قوانین درست ترافیکی و استفاده از موترهای دودزا از مهم‌ترین عواملی است که به گفته‌ی کارشناسان محیط‌زیستی، سبب آلودگی بیش از حد هوا می‌شود.
با این حال، دود ناشی از سوخت زغال سنگ در کابل، از جدی‌ترین عامل کنونی آلودگی هوا شمرده می‌شود. به دلیل ناتوانی اقتصادی، مردم در فصل سرما، کوشش می‌کنند با استفاده از مواد سوختی ارزان (زغال سنگ، چوب و پلاستیک) خانه‌های شان گرم کنند.
محمدکاظم همایون، رییس محیط‌زیست کابل، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که مطابق به آمار آن‌ها، تنها برای زمستان امسال، بیش از ۶۴۴ هزار تن زغال سنگ به کابل وارد شده است؛ این می‌تواند فاجعه‌ی کلانی برای باشندگان این شهر به وجود آورد.
بر اساس معلومات آقای همایون، در مرحله‌ی دوم، ۷ تیم موظف این اداره، در جریان ارزیابی‌های شان، شماری از مراکزی که فعالیت‌های دودزای شان هنوز ادامه داشت را متوقف کرده است. او گفت: «در جریان یک ماه گذشته، یک میلیون افغانی به عنوان جریمه اخذ شده و در کنار آن ۷۵۰ لود اسپکرها نیز از نقاط مختلف شهر جمع‌آوری شده که سبب آلودگی صوتی می‌شدند.»
در حالی که استفاده از زغال سنگ در خانه‌ها و بلندمنزل‌های رهایشی آغاز نشده؛ اما آقای همایون می‌گوید که از همین اکنون ما در مرحله‌ی هشدار قرار داریم. «رنگ مرحله‌ی هشدار نارنجی است و در صورتی که اداره‌‌های عملیاتی مشترک و هماهنگ کار نکنند، به مرحله‌ی فاجعه و بحران می‌رویم.»
رییس محیط زیست کابل، با ابراز نگرانی از افزایش آلودگی هوا در زمستان پیش رو، تاکید می‌کند که این اداره، از ماه سرطان سال جاری برنامه‌ای را در سه مرحله آغاز کرده است که در مرحله‌ی نخست، ۴هزارو ۷۸ فعالیت دودزا در ۱۴ ولسوالی شهر کابل شناسایی شده و از آن‌ها تعهد گرفته شده تا فعالیت‌های شان را متوقف کنند.
بر اساس معلومات آقای همایون، در مرحله‌ی دوم، ۷ تیم موظف این اداره، در جریان ارزیابی‌های شان، شماری از مراکزی که فعالیت‌های دودزای شان هنوز ادامه داشت را متوقف کرده است. او گفت: «در جریان یک ماه گذشته، یک میلیون افغانی به عنوان جریمه اخذ شده و در کنار آن ۷۵۰ لود اسپکرها نیز از نقاط مختلف شهر جمع‌آوری شده که سبب آلودگی صوتی می‌شدند.»
بلندبودن قیمت گاز در شهر کابل که سبب می‌شود مردم زغال سنگ را جای‌گزین آن کنند، از دیگر چالشی است باعث آلودگی بیش‌تر هوا می‌شود. ریاست محیط زیست کابل می‌گوید که به کابینه پیشنهاد شد که قیمت گاز در فصل زمستان به ۳۲-۳۴ افغانی ثابت نگه‌داشته شود؛ اما از سویی ریاست‌جمهوری رد شده؛ زیرا زغال سنگ از تولیدات داخلی به حساب می‌آید و در صورت توقف آن، بسیاری افراد که در معادن زغال سنگ کار می‌کنند وظایف شان از دست می‌دادند و در کنار آن، عایدی که از استخراج آن به خزانه‌ی دولت ریخته می‌شود، نیز از دست می‌رفت.
در همین حال، نبود قوانین ترافیکی منظم در شهر کابل و استفاده از موترهای دودزا نیز سبب آلودگی هوا شده است. کاظم همایون می‌گوید: «بیش از ۵۰۰ هزار موتر در شهر کابل فعالیت دارد که از این میان ۳۰ درصد آن بالای خط سرخ است، ۴۱ درصد در حال ارزیابی تا مشخص شود که دود تولید می‌کند یا خیر؟ و باقی ۲۱ درصد دیگر استندرد لازم را دارند. گفته می‌توانیم که ۷۱ درصد موترها در کابل دودزا است.»
با این همه، صدها بلندمنزل رهایشی در کابل است که مرکزگرمی‌های شان فاقد تصفیه‌کننده است و به باور کارشناسان محیط زیست، سبب تولید آلودگی شدید می‌شود.
این در حالی است که روزنامه‌ی صبح کابل به فهرستی از بلندمنزل‌های شهر کابل در ناحیه‌های مختلف دست یافته است که در زمستان بیش‌تر آن‌ها زغال سنگ مصرف می‌کند. به اساس این فهرست، از ۶۱۴ مرکز تجارتی-رهایشی و بلندمنزل‌هایی که در هفده ناحیه‌ی شهر کابل موقعیت دارد، ۱۸۱ بلندمنزل آن گفته اند که زغال سنگ مصرف می‌کنند، ۱۰۴ بلندمنزل آن چوب و ۳۲۹ بلندمنزل آن گفته اند که گاز و برق استفاده می‌کنند.
پیامدهای ناگوارآلودگی هوا
هم‌زمان با آمدن فصل سرما، وزارت صحت افغانستان از افزایش آلودگی هوا در کشور و پیامدهای منفی آن ابراز نگرانی می‌کند. افزون بر این که سالانه حدود چهار هزار نفر در نتیجه‌ی بیماری‌های تنفسی ناشی از آلودگی هوا جان می‌بازند، وزارت صحت می‌گوید که به صورت عموم یک‌سوم مرگ های ناشی از سکته و بیماری‌های جدی تنفسی و سرطان شش‌ها و یک‌چهارم حمله‌های قلبی که منجر به مرگ می‌شود، نیز ناشی از آلودگی هوا است.
مطالعات جهانی صحی، نشان می‌دهد که آلودگی هوا سبب بهوجودآمدن امراض تنفسی، سرطان شش‌ها، سینهبغل و مشکلات قلبی می‌شود.
فهرست مریضانی که در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۹ به دلیل بیماری‌های تنفسی به شفاخانه‌های کشور مراجعه کرده اند.
بر اساس معلومات وزارت صحت عامه، در سال ۲۰۱۹ میلادی، ۱۴۵هزارو ۶۷۶ نفر به دلیل مشکلات تنفسی به شفاخانه‌ها مراجعه کرده اند که از این میان، ۲ هزارو ۲۱۶ نفر آن جان باخته اند. همین‌طور در سال جاری میلادی نیز از ۱۱۲ هزارو ۳۹۰ نفر که به دلیل مشکل تنفسی به شفاخانه‌ها مراجعه کرده اند تا حالا ۱هزارو ۶۸۵ نفر آن جان باخته اند.
گزارش وزارت صحت عامه نشان می‌دهد که در ۲۰۱۹، ۱هزارو ۲۲۴ کودک زیر پنج سال نیز در نتیجه‌ی سینهبغل ناشی از آلودگی هوا جان باخته اند. در سال جاری میلادی نیز ۷۹۷ کودک تا اکنون به دلیل سینهبغل جان باخته اند.
از سویی‌هم معصومه جعفری، معاون سخن‌گوی این وزارت، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید که اگر آلودگی هوا به گونه‌ی مستقیم عامل مرگ انسان‌ها نشود، امراضی را به بار می‌آورد که سبب مرگ می‌شود. با این حال اما تنها شفاخانه‌ی انتانی در شهر کابل مخصوص امراض تنفسی است؛ اما وزارت صحت عامه می‌گوید که در سایر شفاخانه‌ها بخش داخله وجود دارد که در بخش تداوی امراض تنفسی کار می‌کنند.
گفتنی است که کودکان و افراد بزرگ‌سال، دو طبقه‌ی سنی است که بیش‌تر در معرض خطر قرار دارند؛ زیرا سیستم تنفسی اطفال و افراد مسن، در برابر آلودگی هوا حساس‌تر است و سریع متاثر می‌شوند.
احتمال موج دوم کرونا به نگرانی‌های وزارت صحت افزوده است
در سال‌های گذشته، تنها آلودگی هوا، سبب بهوجودآمدن امراض تنفسی می‌شد؛ اما امسال موجودیت ویروس کرونا و احتمال این که موج دوم آن با فصل سرما هم‌زمان باشد، نیز به نگرانی‌های وزارت صحت عامه افزوده است. معصومه جعفری می‌گوید که آن‌ها تدابیر جدی‌ای را برای فصل سرما و احتمال موج دوم کرونا سنجیده اند.
او در این مورد گفت: «ما یک برنامه‌ی جامع برای مبارزه با ویروس کرونا داریم. از آلودگی هوا در این برنامه، به عنوان یک عامل خطر یاد شده. آلودگی هوا مساله‌ای است که همه‌ساله در افغانستان مطرح می‌شد؛ اما نگرانی‌های امسال بیش‌تر شده است؛ زیرا در صورتی که یک شخص به مرض تنفسی مبتلا باشد، در شرایط کرونا مشکلاتش دو برابر افزایش می‌یابد و سیستم تنفسی شان تضعیف می‌شود.»
با این همه، وزارت صحت عامه توصیه می‌کند که برای پیش‌گیری از مبتلا‌شدن به امراض تنفسی در هوای آلوده، باید از ماسک استفاده شود، باید از ورزش در فضای باز خودداری شود و هم‌چنان پنجره‌ها در زمستان باز گذاشته نشود و تا حد ممکن از مواد سوختی‌ای که آلاینده تولید می‌کند، استفاده نشود.
