زمانی که صفحه‌ی رخ‌نامه‌ی آرشیف ارگ را در فیسبوک مرور می‌کردم، متوجه ذوق‌زدگی دانش‌آموزان و دانش‌جویانی شدم که با شوق و اشتیاق به آثار بازمانده از دوره‌های تاریخی در افغانستان دیدن می‌کردند؛ این ذوق‌زدگی مرا مجذوب خود کرد تا بروم و گزارشی در مورد این مکان که محلی برای نگه‌داری تاریخ و هویت افغانستان است، تهیه کنم.
آرشیفی که در امنیتی‌ترین نقطه‌ی شهر کابل در داخل محدوده‌ی ارگ ریاست جمهوری است؛ مکانی که بازدید را برای بسیاری از شهروندان علاقه‌مند بازدید از موزه‌ها، سخت کرده است.
ارگ ریاست‌جمهوری در تصور شهروندان کابل؛ مکانی سیاسی است؛ اما سؤالی که مطرح است، این است که ایجاد آرشیف ملی ارگ که به نوعی می‌توان گفت از محدود موزه‌های ملی کشور محسوب می‌شود، چطور سر از سیاسی‌ترین و امنیتی‌ترین نقطه‌ی کابل در آورده است؟ موزه‌ای که گفته می‌شود اسناد بی‌شماری در این مکان هستند که کم‌ترین قدامت تاریخی آن به ۱۲۵ سال پیش بر می‌گردد.
«آرشیف ارگ»، به دستور محمد اشرف‌غنی در محوطه‌ی ارگ از بودجه‌ی دولت به ارزش ۱۶ میلیون افغانی ساخته شده که از سال ۱۳۹۷به فعالیت آغاز کرده است؛ اما طرح آن سه سال پیش ریخته شده بود که اکنون در اختیار همه قرار گرفته است و دانش‌آموزان، دانش‌جویان و استادان و بازدیدکنندگان می‌توانند از این مکان دیدن کنند.
هم اکنون، رفیع‌الله عزیزی، مسؤولیت این نهاد دولتی را بر عهده دارد. گفته می‌شود که تا قبل از اقدام اخیر دولت در زمینه‌ی انتقال مواد آرشیف ملی به ارگ، این آرشیف در افغانستان هیچ‌گونه درآمد مالی نداشته است.
مسؤولین آرشیف ارگ، نظر خلاف معترضان دارند؛ آنان بر این باورند که در افغانستان نخستین بار است از همچون مکانی پول به خزانه‌ی دولت واریز می‌شود.
بر اساس آماری که آقای رفیعی ارائه داد: «از زمان بهره‌برداری این مکان، از طریق نمایش فیلم و زمینه‌سازی برای تحقیق، ۱۴هزار و دو صد دالر درآمد داشته است.»
تفاوت آرشیف ملی و آرشیف ارگ
آقای رفیعی در مورد تفاوت آرشیف ملی و آرشیف ارگ گفت: «آرشیف ملی نسخه‌های کاپی و نوشتاری کتاب‌های تاریخی و شمار اندک از عکس‌های قدیمی و اسناد تاریخی را در خود دارد. آرشیف ملی بخش اجرایی ندارد که به همین منظور اسناد مهمی مانند: پروتکول‌ها، فرامین، و وثایق از مردم در این محل نگه‌داری نمی‌شود؛ ولی آرشیف ارگ در ضمن این که به مکانی فرهنگی در ارگ مبدل شده، مسؤولیت حل مشکلات مردم را نیز دارد. مثلا؛ در آرشیف ارگ سوانح همه کارمندان عالی‌رتبه و کارمندان عادی دولت از زمان شاه امان‌الله خان موجود است. با آن که اسناد بی‌شماری در این محوطه نگه‌داری می‌شود، شماری از اسناد در زمان‌های جنگ مورد دست‌برد دشمنان فرهنگ قرار گرفته و شماری از این اسناد در کشورهای خارج نیز موجود است که جای خالی آن‌ها در کنار دیگر اسناد آرشیف محسوس است.»
آرشیف ارگ اقدام دیگری نیز در حفظ آثار این آرشیف انجام داده است که کاپی اسناد آرشیف را به شکل دیجیتالی در دو سفارت‌خانه‌ی کشورهای مقیم کابل که هویت شان محفوظ است، نگه‌داری می‌کنند تا اگر بار دیگر افغانستان در شرایط جنگی قرار بگیرد، بتوانند از اسناد آرشیف مراقبت کنند و در معرض نابودی قرار نگیرند.
ساحه‌ی کاری و کارکردهای آرشیف ارگ
در آرشیف ارگ، در حال حاضر پنج نوع سند نگه‌داری می‌شود که اهمیت همه‌شمول برای افغانستان دارد.
۱- اسناد نوشتاری؛ شامل فرمان‌ها، مِلکیت‌ها، کُتب شاهی، معاهدات، مصوبات، احکام، سوابق کارمندان ریاست‌جمهوری و ریاست عمومی اداره‌ی امور ریاست جمهوری و پروسه‌های تدارکات مالی در بخش اسناد نوشتاری موجود است که در برگیرنده‌ی بخش‌های ذیل است:
• بخش مرمت، صحافت، مطبعه ولابراتوار اسناد.
• بخش تحلیل وتفکیک.
• بخش دیجیتل‌سازی.
• بخش جابه‌جا‌سازی اسناد در مخزن آرشیف.
۲- فیلم؛ پیش از این، در دوران جنگ‌های داخلی و دوره‌ی طالبان بسیاری از فیلم‌ها آرشیف ملی در بازار سیاه به فروش رسیده و یا افراد غیر مسؤول این فیلم‌ها را مورد دست‌برد قرار دادند؛ اما شماری از فیلم‌ها هم اکنون نیز موجود است که آسیب‌های جدی دیده و حتا تعدادی از این فیلم‌ها در حال تخریب و شماری دیگر نیز تخریب شده است.
این فیلم‌ها بر اساس تعیین یک کمیسیون از طرف رییس‌جمهور به آرشیف ارگ ریاست‌جمهوری انتقال یافت که دارای بسته‌های ویدیویی از زمان شاه امان الله خان به این سو بوده و از ۵۱ سال به این سو در آرشیف افغان‌فیلم نگه‌داری می‌شدند. شاه امان الله خان، از کشورهای اروپایی با دو دستگاه کوچک فیلم‌سازی به کشور برگشت که آغاز فیلم و صنعت فیلم‌سازی در افغانستان را گذاشت.
آرشیف فیلم که یکی از بخش‌های مهم آرشیف ارگ است؛ در برگیرنده‌ی دو نوع فیلم (تولیدی وتوریدی) می‌باشد. در بخش تولیدی آن چه محصول کار سینماگران وکارمندان تخنیکی کشور می‌باشد، شامل فیلم‌های مستند، خبری وهنری بوده و بخش های ذیل را در برمی‌گیرد:
• بخش فیلم‌های ۱۶ ملی‌متری.
• بخش فیلم‌های ۳۵ ملی‌متری.
• بخش ترمیم فیلم‌ها.
• بخش دیتابیس.
• بخش لابراتوار وشست‌وشوی فیلم.
• بخش منتاژ و دیجیتل‌سازی.
• بخش مخزن فیلم.
فیلم‌های توریدی فیلم‌هایی است که توسط فیلم‌سازان خارجی تهیه شده است؛ این فیلم‌ها از آشیف افغان فیلم به آرشیف ارگ منتقل شده است. انتقادهایی در رابطه به این وجود دارد که مریم غنی، دختر رییس‌جمهور غنی برای دسترسی آسان‌تر به فیلم‌ها، این آرشیف را به ارگ منتقل کرده است. مریم غنی، فیلم‌ساز است و گفته می‌شود که مریم غنی، می‌خواهد تاریخ سینما، تلویزیون و رادیو در افغانستان را دیجیتل‌سازی کند و ارگ برای دسترسی آسان او به آرشیف افغان‌فیلم، آن را به ارگ ریاست‌جمهوری انتقال داده است. انتقاد دیگر این است که با انتقال فیلم‌های جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی در ارگ ریاست‌جمهوری، شماری از این فیلم‌ها که خلاف سیاست دولت باشد نابود خواهد شد.
صحرا کریمی، رییس افغان‌فیلم در این مورد ا اظهار بی‌خبری کرده و از دادن اندک‌ترین اگاهی در این مورد خودداری کرد.
صحرا کریمی، از چند ماه به این سو، ریاست افغان‌فیلم را پیش می‌برد که در یک امتحان رقابتی آن را به دست آورده است. ظاهرا پیش از این که خانم کریمی به حیث رییس افغان‌فیلم معرفی شود، آرشیف افغان‌فیلم به ارگ ریاست‌جمهوری انتقال داده شده بود.
۳- عکس: این بخش به تازگی ایجاد شده و عکس‌های نزدیک به ۱۲۵ سال قبل در این آرشیف نگه‌داری می شود که ۵۳ هزار قطعه عکس است. شماری از این عکس‌ها از سوی مسؤولان آرشیف به دست آمده و شماری آن از افغان‌فیلم؛ تعداد دیگر آن هم از آژانس باختر. شماری از این عکس‌ها که در حال تخریب بود، به درخواست مسؤولان آرشیف ارگ به آن‌ها داده شده که این عکس‌ها از حالت تخریب نجات داده شده است.
۴- موزیم آرشیف ارگ: در این بخش شماری از وسایل قدیمی مانند اشیای خانه، پخت و پز و تفنگ‌ها موجود است؛ مثل میز امان‌الله خان که در داخل ارگ بود یا مدل جرثقیل و باربری کوماز تولید فابریکه‌ی جنگلک در این مکان موجود است تا به بازدیدکنندگان نشان داده شود که افغانستان توانایی تولید چنین محصولاتی را در زمان گذشته داشته است. و همین طور شماری از هدایایی که از سوی افراد وکشورهای مختلف به اشرف‌غنی و حامدکرزی اهدا شده، نیز به موزیم ارگ منتقل شده است.
۵- کتاب؛ کتاب‌ها و اسناد قبلا در داخل بوری‌ها و صندوق‌ها در راه‌روهای ارگ سرگردان بودند. به اساس گفته‌های عزیزی، این صندوق‌ها وبوری‌ها منبع تحقیقاتی خوبی برای پژوهش می‌باشد که محتوای بیشتر این کتاب‌ها بیان‌گر غنای تاریخی، نظامی و برنامه‌ریزی حکومت‌های گذشته است. شماره‌هایی از سراج‌الاخبار، انیس و مجله‌ی دهقان که قبلا مهم‌ترین مرجع برای فرهنگیان کشور بود؛ این کتاب‌ها و مجله‌ها پس از پاک‌کاری و ضد عفونی کردن، اسکن می‌شوند و به شکل دیجیتل در می‌آیند که در صورت بروز هر اتفاق همه داشته‌های این آرشیف محفوظ بماند. نتیجه‌ی کار این آرشیف، به شکل آنلاین در صفحات فیسبوک، توییتر، یوتیوب و وبسایت این آرشیف منتشر می‌شود تا محققان داخلی و خارجی برای تهیه فیلم وکتاب از این کتاب‌ها در صورت امضای قرارداد و پرداخت مقدار معین به خزانه‌ی دولت، می توانند استفاده کنند.
شماری از این کتاب‌ها به شکل فیزیکی و شماری هم به شکل سافت در می‌آید و دوباره به کتاب‌خانه‌ی آرشیف منتقل می‌شود.
آقای عزیزی می گوید که ارگ قصد دارد در آینده‌ی نزدیک، سینمایی برای نمایش فیلم‌های افغانی در محوطه‌ی ارگ و یک باب کتاب‌خانه به سبک سمرقند و بخارا در بدنه‌ی آرشیف ارگ اضافه کند.
و همین طور آرشیف می‌خواهد در آینده‌ی نزدیک دو واحد قصر دارالامان را به موزیم تاریخی و فرهنگی در افغانستان تبدیل کند تا مردم بتوانند افغانستان را در صفحه‌ی تلویزیون و در آلبوم عکس‌های روی دیوار ببینند.
آرشیف ارگ در درازمدت برای پیش‌برد هر چه بهتر کارهای آرشیفی در افغانستان کادر‌های مسلکی را آموزش می‌دهد و برای نخستین بار است در افغانستان برای آرشیف به گونه‌ی حرفه‌ای کار می‌شود.
نزدیک به پنجاه درصد از فیلم‌های آنالوگ دیجیتل شده و بخشی از کتاب‌ها نیز ۶۰ درصد از کار آن تمام شده که در کم‌ترین زمان به دسترس همگان قرار خواهد گرفت.
دست‌آوردهای آرشیف ارگ
• زنده ساختن اسناد تاریخی- فرهنگی‌ای که در حال نابودی بود.
• نجات ۹۵ درصد از اسناد مهم تاریخی از اسکن جزوه به شکل دیجیتال شدن در دیتابیس و در مخزن قرار گرفتن.
• بازدید بیش از ۲۰۰۰ محصل متعلم و استادان از این مکان و آشنایی با آثار این محل.
• واریز ۱۴ هزار و دوصد دالر از منبع عایداتی به خزانه‌ی دولت.
• رسیدگی به ۵۱ مورد مشکل مردم با استفاده از اسناد تاریخی در دست داشته در موارد غصب زمین‌های شخصی و دادن حقوق متقاعدان.
• گرفتن ملکیت دولت که در دست زورگویان بوده است.
