بر اساس تازهترین گزارش ادارهی بازرس ویژهی امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار)، تنها ۳۰ درصد شهروندان کشور به برق دسترسی دارند؛ اما بسیاری وقتها، برقی برای روشنایی خانههای همین ۳۰ درصد شهروندان نیز وجود ندارد.
در سالهای گذشته، بیشتر پرچویهای برق در فصل زمستان بود و با آغاز فصل بهار، این مشکل رفع میشد؛ اما امسال باشندگان بیشتر ولایتهای کشور، به ویژه پایتختنشینان، حتا شب سالنو شان را در تاریکی مطلق و روشنایی شمع و برقهای حرارتی جشن گرفتند.
جریان شکستهی برق که از سوی شرکت برشنا به همکاری شرکتهای برقرسانی ترکمنستان، تاجیکستان، اوزبیکستان و ایران تأمین میشود که گاهی دچار عارضهی تخنیکی شده یا این که از سوی مخالفان مسلح دولت و دزدان مسلح، هدف حمله قرار میگیرد و باعث قطع جریان برق کابل و شماری از ولایتهای دیگر میشود. درحالی که لاین و پایههای، برق جزو تأسیسات عامالمنفعه به شمار میرود و نباید در جریان جنگ و حملههای مسلحانه آسیب ببیند؛ اما با این وجود هرازگاهی گروههای تروریستی و تفنگداران مسلح، پایههای برق را منفجر میکنند. تنها در دو هفتهی ماه ثور، ۱۳ پایهی برق در کشور تخریب شده است.
بر اساس گزارش شرکت برشنا که در ۲۷ ثور سال روان به ریاستجمهوری فرستاده و نسخهای از آن در اختیار روزنامهی صبح کابل قرار داده شده، نشان میدهد که نخستین رویداد در ۱۷ ثور در منطقهی میربچهکوت ولایت کابل، رخ داده است. در این حمله، چهار پایهی برق هدف انفجار قرار گرفت که در نتیجهی آن، دو پایه کاملا تخریب و به زمین افتاده، یک پایهی دیگر قسما آسیب دیده و به پایهی دیگری آسیب نرسیده است. همزمان با این حمله، دو پایهی دیگر در ولسوالی خانآباد ولایت کندز منفجر و تخریب شده است. یک روز پس از آن، در ۱۸ ثور، دو پایهی برق در فاصلهی چند ساعت در ولسوالی پلخمری ولایت بغلان مورد حمله قرار گرفت که منجر به قطع بخشی از برق وارداتی کابل و برخی از ولایتها شد. در همینروز، بار دیگر یک پایهی برق در ولایت کندز منفجر شد. همچنان فردای آنروز، افراد مسلح یک پایهی دیگر برق را در ولسوالی بغلان مرکزی منفجر کردند.
در ۲۰ ثور سال روان، یک بار دیگر در نتیجهی دو رویداد جداگانه در مرکز ولایت کندز، دو پایهی برق قسما تخریب شد و یک روز پس از آن، دو پایهی برق، (۱۱۰ کیلووات)، در منطقهی سرخرود ولایت ننگرهار هدف انفجار قرار گرفت که هر دو پایهی آن قسما تخریب شد. رویداد دیگر، همزمان بود با شب عید سعید فطر که در نتیجهی سه حملهی جداگانه، چهار پایه در ولایتهای بغلان، کابل و ننگرهار تخریب شد. بسیاری از این پایهها دوباره ترمیم شده و جریان برق به حالت عادی برگشته است.
در یک رویداد دیگر، در ۲۳ ثور، چهار پایهی برق در حومهی شهر چاریکار ولایت پروان هدف انفجار ماین قرار گرفت و هر چهار آن تخریب شد. تروریستان، ۱۴ حلقه ماین بر روی این پایهها نصب کرده بودند که از این میان، ۸ حلقهی آن، منفجر شده و شش حلقهی دیگر آن از سوی نیروهای امنیتی خنثا شد. بر اساس معلومات سخنگوی شرکت برشنا، بخشی از این پایهها تا هنوز ترمیم نشده است و آخرین مورد نیز، در روز دوم عید روزه در ناحیهی هفدهم شهر کابل رخ داد که در نتیجهی آن، یک پایهی برق به صورت کامل تخریب و به زمین افتاد. به همین دلیل، در این شب و روزها برق کابل و برخی از ولایتهای دیگر دچار پرچوی شده و شهروندان کشور، در یک شبانهروز تنها سه-چهار ساعت به انرژی برق دسترسی دارند.
بر اساس برآورد شرکت برشنا، در جریان حملات دو هفتهی اخیر و تخریب پایههای برق، جریان حدود ۳۰۰ میگاوات برق شهر کابل و سایر ولایتها متوقف شده؛ مقداری که باعث قطع کلی و نسبی برق مصرفی حدود ۵۰۰ هزار مشترک شامل منازل، شرکتهای تجاری، بیمارستانها و ادارات دولتی شده است. این در حالی است که در سال گذشته، شمار پایههای تخریبشده در سراسر افغانستان به ۷ پایه در کابل، کاپیسا و هرات میرسید.
قطعشدن برقرسانی منظم، با واکنشهای شدید شهروندان کشور روبهرو شده است. شهروندان به ویژه افرادی که در شهر کابل زندگی میکنند، شرکت برشنا را مسؤول نارساییها و برچویهای برق میدانند و میگویند که این شرکت، در آخر هر ماه، پول هنگفتی از آنها میستاند؛ اما در مقابل، به آنها تاریکی هدیه میدهد.
نذیر فرهنگ، در برگهی فیسبوکش نوشته است: «آیا شما برق را میشناسید؟ برق چیست؟» کاربر دیگری در پاسخ او، نوشته است: «چه میشه رد بشه از کوچهمون.»
برشنا در حالی که نارسایی در برقرسانی به شهروندان را میپذیرد؛ اما تأمین امنیت پایههای برق را که جزو تأسیسات عامالمنفعه است، مسؤولیت نهادهای امنیتی به ویژه وزارت داخله میداند. «آنها باید توسط امنیت فیزیکی و اوپراتیفی امنیت پایهها را تأمین کنند.»
با اینحال، وزارت داخله، میگوید؛ از آنجایی که تأسیسات عامه به شمول پروژههایی که به شهروندان خدمترسانی میکند، از هر گونه حملهای مصؤون است و نباید هدف قرار داده شود، به همین دلیل، نمیشود برای هر پایهی برق یک سرباز گماشته شود.
طارق آرین، سخنگوی وزارت داخله، به روزنامهی صبح کابل، میگوید: «واضح است که در گذشته طالبان بارها نه تنها پایههای برق را انفجار دادند؛ بلکه اکثر تأسیسات عامه را انفجار داده اند. در این پیوند شماری را بازداشت کردیم. نمیشود که در کنار هر پایهی برق یک سرباز را قرار دهیم. با این همه، ما تلاش میکنیم که در قسمت بازداشت افراد مخل کار کنیم.»
لوگوی شرکت برشنا.
حمله بر پایههای برق و هزینهی سنگین مالی و جانی
بر اساس معلومات شرکت برشنا، در حال حاضر ۷۵-۸۰ درصد برق مصرفی افغانستان وارداتی است و از کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان، اوزبیکستان و ایران وارد میشود. باقی ۲۰ درصد از طریق منابع داخلی تأمین میشود. با این حساب، افغانستان حدود هزار میگاوات برق دارد که از این میان، ۸۵۰ میگاوات، وارداتی است و باقی در حدود ۲۰۰ میگاوت، آن در داخل کشور تولید میشود. مقدار برقی که در داخل تولید میشود نیز از سه بند تولید برق -نغلو، سروبی و ماهیپر- تأمین میشود.
سنگر نیازی، میگوید؛ هر باری که برق به گونهی کامل قطع میشود، در ساعت، ۲٫۷ میلیون دالر زیان مالی به برشنا وارد میشود و تعمیر هر پایهی تخریبشده، ۱۰۰ هزار دالر امریکایی هزینه دارد. گزارشی که برشنا به ریاستجمهوری فرستاده، نشان میدهد که تنها رویدادهای ماه ثور و تخریبشدن پایههای برق، ۲٫۷۵ میلیون دالر امریکایی برای این شرکت خسارت وارد کرده است. همچنین تخمین زده شده است که در این مدت، حدود ۲٫۰۵۱ میلیون دالر به آنها خسارت وارد شود.
همینگونه شرکت برشنا به خاطر ماهوارکردن پرداخت صرفیهی برق، سالانه ۶۰ میلیون افغانی ضرر میکند. سنگر نیازی میگوید که با تطبیق این طرح در ولایتها، میزان خسارات آنها چند برابر خواهد شد.
حمله بر پایههای برق در کنار خسارات مالی، تلفات جانی نیز داشته است. در جریان سال ۹۹ خورشیدی، ۱۰تن از کارمندان این شرکت در ولایتهای بلخ، کابل، کندهار و پروان، در نتیجهی حملههای مسلحانه و انفجار ماین جان باخته و ۷ تن دیگر زخمی شده است. در سال روان، تنها یک نفر در انفجار ماین زخمی شده است.
سرمایهگذاری سنگین؛ اما بیتأثیر
گزارش تازهی ادارهی بازرس ویژهی امریکا برای بازسازی افغانستان(سیگار)، نشان میدهد که از سال ۲۰۰۲ میلادی به اینسو، ادارهی انکشافی امریکا، حدود ۲ میلیارد دالر را در بخش برق افغانستان هزینه کرده است.
این نهاد گفته است که این پول، برای ساخت نیروگاهها، سباستیشنها، خطوط انتقال و کمکها در بخشهای فنی برقرسانی در افغانستان هزینه شده است. این در حالی است که چند روز پیش از آن، این نهاد در گزارش دیگری گفته بود که با وجود سرمایهگذاریهای هنگفت، تنها ۳۰ درصد شهروندان این کشور به برق دسترسی دارند.
در گزارش آمده بود که محدودیتها در دسترسی به انرژی برق، یکی از دلایل عمده برای عدم رشد اقتصادی در افغانستان است. این در حالی است که دولت افغانستان در یک سال گذشته، با آغاز به کار ۴۴ بند آبگیر بزرگ، میگوید که تلاشها جریان دارد تا میزان برق وارداتی کاهش یافته و در مقابل، برق مورد نیاز در داخل کشور تولید شود.
با توجه به رقم بودجهی عادی و انکشافی این شرکت، میتوان گفت که سرمایهگذاریهایی که دولت و نهادهای بینالمللی در بخش برق انجام داده، مؤثر نبوده است. در حال حاضر، این شرکت، ۲ میلیارد افغانی بودجه عادی دارد و ۱۲ میلیارد و ۵۹ میلیون و ۴۲۶ هزار و ۲۸۵ افغانی بودجهی اختیاری و غیراختیاری دارد.
معلوماتی که برشنا در اختیار صبح کابل قرار داده، پیشبینی این شرکت در سال ۹۹ را نشان میدهد که مجموع درآمد آنها، ۲۸ میلیارد و ۲۹۰ میلیون و ۶۴۶ هزار و ۵۰۴ افغانی شود؛ اما عواید این شرکت در سال گذشته، ۱۸ میلیارد و ۳۸۶ میلیون و ۷۸۵ هزار و ۶۲۴ افغانی بوده است.
افزون بر این، برشنا در حال حاضر، ۸ هزار ۲۲۸ کارمند در سراسر افغانستان دارد که از این میان، ۸۷۸ نفر در دفتر مرکزی، ۲۱۳۳ نفر در کابل، ۱۱۷۶ در بلخ، ۸۵۳ در حوزهی هرات، ۶۶۱ نفر در کندز، ۶۰۳ نفر در کندهار، ۵۱۲ نفر در ننگرهار، ۱۴۳ نفر در غزنی، ۱۸۵ در پکتیا، ۳۴۶ نفر در پروان، ۳۲۶ در بخش تولید، ۳۱۶ نفر در ساختمان و امور برق و ۹۶ نفر دیگر در بخش آمریت حرارتی کار میکنند.
با این همه شرکت، برشنا خواستار ایجاد یک تیم پاسخگوی اضطراری از سوی نهادهای امنیتی جهت تأمین امنیت در حوزههای آسیبدیده برای اهداف امنیتی است. مسؤولان این شرکت، تأکید میکنند؛ در صورتی که امنیت پایههای برق تأمین شود، آنها همهی تلاششان را خواهند کرد تا به گونهی متوازن برای همهی شهروندان برقرسانی کنند.
