فریده، چهارده ساله، قربانی ناآگاهی و رسم و رواجهای خانواده شد؛ فریده در زمانی بارداریاش فشار خونش بلند میرود؛ اما خانوادهی خسرش او را پیش تعویذنویس میبرند. تعویذنویس به آنها میگوید که او جن دارد و باید در تاریکخانه، حبس شود. بنا بر این، فریده را که هفت ماهه باردار است به مدت شش روز در تاریکخانه نگهداری میکنند. زمانی که وضع سلامتی و روحی فریده به شدت وخیم میشود، او را به شفاخانه میبرند. او در جریان سزارین (عملیات ولادت) به کما رفته و پس از یک هفته، میمیرد.
داکتر سوفیا دلاوری میگوید که دختران تا سن ۱۸سالگی به صورت کامل آماده برای بارداری نیستند؛ چون تا آن زمان به صورت کامل، اعضای جنسی شان رشد نمیکند. به گفتهی این متخصص زایمان، گاهی همین مشکل (سن کم مادر) حتا باعث مرگ مادران شده یا باعث به وجود آمدن عواملی میشود که سبب مرگ مادران زیر سن میشود. به گفتهی داکتر دلاوری، فشار خون بلند مادران زیر سن و عدم تعادل آن نیز، یکی از عوامل موثر مرگ مادران و کودکان شان است.
داکتر سوفیا دلاوری، اضافه میکند که تعدادی از این مادران، برای آن که کودک شان را از دست میدهند، سلامت خود شان نیز به خطر میافتد که میتوان از دست دادن توانایی فرزندآوری و ابتلا به «فیستولای ولادی» اشاره کرد.
آمار ولادتهای زیر سن در افغانستان
بر اساس آمار وزارت صحت عامهی افغانستان، از تمام نفوس کشور (بر بنیاد آمار ادارهی احصائیهی مرکزی، افغانستان ۳۲.۵ میلیون نفوس دارد.)، چهار درصد آن را زنان باردار تشکیل میدهد.
مسؤولان وزارت صحت میگویند که از هر یکهزار زن باردار، ۱۲درصد آن را زنان بین سنین۱۰ تا ۱۹سال شکل میدهد که ۸ درصد این زنان، زیر سن ولادت میکنند.
در همین حال، داکتر عزیزه یوسف، سرپرست شفاخانهی ملالی میگوید که مراجعهی مادران زیر سن در شفاخانهی ملالی، نسبت به دیگر سالها، اندکی کم شده است؛ اما همچنان آمار ولادتهای زیر سن در کشور زیاد است. «تنها در شفاخانهی ملالی، ۳۰ تا ۴۰درصد مادران زیر سن، مراجعه میکنند که از میان شش واقعهی مرگ، دو واقعهی آن مربوط به مادران زیر سن است.»
داکتر یوسف اضافه میکند که ولادتهای زیر سن، بیشتر در ولایتهای دوردست کشور رخ میدهد که تنها شمار کم آنها به مرکز راجع میکنند: «مادران زیر سن، بیشتر شان از ولایتها اند که بدون رضایت، مجبور به ازدواج شده اند. کسانیکه تنها در موارد شدید بیماریهای نسایی و یا ولادت، برای درمان به شفاخانههای مرکز فرستاده میشوند.»
بر اساس معلومات، سالانه بیش از صد واقعهی ولادت زیر سن از سایر ولایتهای کشور تنها به شفاخانهی ملالی مراجعه میکنند.
چرا مرگومیر در میان مادران زیر سن بیشتر است؟
داکتر عزیزه یوسف، مسؤول شفاخانهی ملالی، توضیح میدهد که مادران زیر سن به دلیل تکمیل نکردن مرحلهی پریود (عادت ماهوار) شان در زمان بارداری، با خطر خونریزی پیشازوقت مواجه اند. آنها در جریان ولادت و بعد از آن نیز، دچار خونریزی بیش از حد میشوند و همین موضوع، بیشتر وقتها باعث مرگ مادران زیر سن و نوزدان آنان میشود.
بر اساس معلومات متخصصان نسایی ولادی، بعد از بلوغ از نظر جسمی، دختر نوجوان در حال رشد بوده و اندام تولید مثل و تناسلی آنان از رشد کافی برخوردار نیست. رشد استخوانهای لگن خاصرهی دختران نوجوان هنوز تکمیل و نهایی نشده است که تا سن ۱۸سالگی، به بزرگترین اندازهی خود نمیرسد.
همین مسأله در مادران کوچک باعث میشود تا جنین نیز فضای کافی برای رشد نداشته باشد و نوزادان آنها بسیار کموزن و کوچک متولد میشوند.
تکامل استخوانها و رشد قدی، تغییرات هورمونی، بلوغ جنسی، تغییرات رفتار، تکامل شخصیتی و بسیاری دیگر از وقایع مرتبط با سلامتی، در طول دورهی نوجوانی شکل میگیرد.
در سنین کمتر از ۱۸ سال، استخوانها نیاز به تکامل و ایجاد ذخیرهی استخوانی دارد تا بعد از ۵۰ سالگی که برداشت کلسیم از استخوانها آغاز میشود، به مشکل بر نخورد.
با توجه به این موضوع، وقتی بارداری در سنین پایین اتفاق میافتد، ذخیرهی استخوانی مادر به سمت جنین میرود و تکامل استخوانی، دچار اختلال میشود.
در بسیاری وقتها، مادران زیر سن نمیتوانند به طور طبیعی زایمان کنند و احتمال مرگ نوزادان متولد شده از مادران نوجوان، بیشتر از مادران بالغ و بالای ۱۸ سال است.
بارداری در سنین نوجوانی، نخستین دلیل مرگ دختران سن ۱۴ تا ۱۸ سال محسوب میشود.
زایمان مشکل، به دلیل تکامل ناکافی لگن خاصره، سقط جنین و فشار بلند که حتا سبب مرگ مادران میشود، از مواردی اند پیش از زایمان که مادران زیر سن به آن روبهرو استند.
پارگیهای نسجی کانال زایمان، خونریزیها در جریان زایمان و پس از زایمان، ناشی از کمخونی مادر، جمع نشدن رحم بعد از زایمان، از مواردی است که مادران زیر سن در جریان زایمان و بعد از زایمان به این مشکلات مواجه میشوند.
افزون بر این، به گفتهی داکتر عزیزه، این زنان با مشکلات روحی و روانی نیز دچار میشوند؛ چون از لحاظ روحی اینها آمادهی تربیهی کودک نیستند و با مسائل مراقبت و شیردهی آشنایی ندارند. از همین رو، به خود و طفل شان رسیدگی کرده نمیتوانند که باعث ایجاد مشکل در خانواده شده و این مادران فشار روحی بیشتری متحمل میشوند.
شبانه ۱۷ساله، مادر دو کودک دوساله و یکساله است. او در پانزدهسالگی صاحب فرزند شده و وقتی از ازدواجش قصه میکند، حسرتی در دل دارد که با یاد آن، جلوی اشکش را گرفته نمیتواند.
شبانه صنف ششم مکتب بود. روزی که برای گرفتن اطلاعنامهاش به مکتب رفته و مطمئن بود، اولنمره میشود، همان روز سرنوشت طوری دیگری با او بازی کرد.
او میگوید: «در صنف با دوستانم سرگرم بازی بودم، هنوز استاد نیامده بود که اطلاعنامههای ما را بدهد. یکی از استادان صدایم کرد و گفت مادرت منتظرت است. با دیدن مادرم تعجب کردم. مادرم آن روز به بهانهی این که خرید میرویم، مرا با خودش از مکتب به خانه آورد و گفت لباست را تبدیل کن که عروس میشوی.»
هر چند او از شوهر و خانوادهی خسرش ناراضی نیست؛ اما حسرت این که آن روز اطلاعنامهاش را نگرفت و رؤیاهای تحصیلیاش را از دست داد، همواره او را رنج میدهد.
او میگوید، هر لحظه یادم میآید که چطور رؤیای تحصیلیام برباد رفت، ناراحت میشوم. دوست داشتم داکتر شوم؛ اما در عوض مادر دو کودک استم و اجازهی تحصیل در خانهی شوهرم را ندارم. وقتی همسنوسالانم را میبینم که به مکتب میروند و من مجبور به تربیهی دو کودک استم، گاهی از کودکانم بدم میآید.
داکتر سوفیا دلاوری نیز تأیید میکند که بیشتر مادران زیر سن، به مرضهای افسردگی یا فشارهای روحی دچار میشوند؛ چون آنان از لحاظ جسمی و روحی آمادهی تولید مثل نیستند.
با تأسف، دختران نوجوان در افغانستان، به جای درس خواندن و بازیهای کودکانه، راهی خانهی بخت میشوند. روایتهای مشترک از هزاران دختر این سرزمین وجود دارد که تحصیل شان، قربانی رسم و رواجهای نادرست میشود.
