حیف‌و‌میل و فروش مواد بهداشتى در شفاخانه‌ی رابعه‌ بلخی

گزارش‌گر: ادیبه محمدی، دانش‌جوی خبرنگاری در دانشگاه رنا
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد؛ داروها و موادهای بهداشتی‌ای که برای بیماران در شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی خواسته می‌شود، مورد دست‌برد کارمندان این شفاخانه قرار گرفته و در بیرون از شفاخانه با قیمت بلندتر به فروش می‌رسد.
شماری از بیمارداران، از حیف‌ومیل مواد بهداشتی در شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی شکایت دارند. به اساس گفته‌های آن‌ها، برای یک بیمار دو و یا بیش‌تر از دو بار مواد بهداشتی (ماسک، دست‌کش) سرم و داروهای دیگر خواسته می‌شود؛ اما این داروها برای بیمار کم‌تر و یا هیچ استفاده نمی‌شود و در بیرون از شفاخانه به فروش می‌رسد.
مجید رحیم، یکی از بیماردارانی که نگران وضعیت بیمار خود در عقب شفاخانه نسشته است، می‌گوید: «تا حال ده دفعه دست‌کش آوردیم و هر دفعه دوتا دوتا در پارچه می‌نویسند.» او ۱۵۰۰ افغانی را مواد بهداشتی (ماسک و دست‌کش) و سرم خریده است؛ اما بدون استفاده به بیمارش، به فروش رسیده است.
هم‌چنان شفیق‌الله که در انتظار صحت‌یاب‌شدن بیمار خود در پشت در شفاخانه ایستاده است، می‌گوید: «زمانی‌که دوا کار می‌شود دوا را می‌بریم؛ ولی منسوبین خدماتی شفاخانه دوا را نصف می‌کنند که امپول آن بسیار قیمتی است یا دوز مکمل دوا را به مریض نمی‌تن و یا هیچ مکمل دوا به مریض نمی‌رسد.»
عزیزه، بانویی که برای تأمین نیازهای خانواده در نزدیکی شفاخانه، ماسک و دست‌کش می‌فروشد، می‌گوید که مسؤولان دواخانه‌ها‌‌یی که در نزدیکی این شفاخانه قرار دارند، نمی‌گذارند تا ماسک و دست‌کش‌ها را در اطراف شفاخانه‌ی رابعه بلخی بفروشد؛ آن‌ها می‌خواهند، بیماران و بیمارداران تنها از آن‌ها مواد بهداشتی و دارو بخرند. عزیزه هم‌چنان می‌افزاید: «یک روز یک زنکه پنج دانه ماسک را برایم داد که سودا کنم و من تمام آن را به قیمت صد افغانی سودا کردم و بعد نود افغانی آن را خودش برد و ۱۰ افغانی را هم به من داد.»
این در حالی است که برعلاوه‌ی پایتخت‌نشینان، افرادی که از ولایت‌ها به این شفاخانه مراجعه می‌کنند از فروش داروها و مواد بهداشتی از سوی کارمندان این شفاخانه شکایت دارند.

عزیزه، بانویی که برای تأمین نیازهای خانواده در نزدیکی شفاخانه، ماسک و دست‌کش می‌فروشد، می‌گوید که مسؤولان دواخانه‌ها‌‌یی که در نزدیکی این شفاخانه قرار دارند، نمی‌گذارند تا ماسک و دست‌کش‌ها را در اطراف شفاخانه‌ی رابعه بلخی بفروشد؛ آن‌ها می‌خواهند، بیماران و بیمارداران تنها از آن‌ها مواد بهداشتی و دارو بخرند.

حمیده حمزه که از ولسوالی قره‌باغ به این شفاخانه آمده است، می‌گوید: «کل چیز به پیسه است؛ کارمندانش از یک طرف دوا و مواد بهداشتی را می‌گیرند و از طرف دیگر دوباره می‌فروشند، وقتی پرسیدم که سه نسخه دوا را آورده‌ام، می‌گویند که تنها یکی آن به ما رسیده.»
همین‌گونه، رازگل، باشنده‌ی ولایت خوست نیز از خرید زیاد مواد بهداشتی برای بیمارش شکایت می‌کند. او می‌گوید که برای خرید چند بار مواد بهداشتی در یک روز، دوهزار افغانی را مصرف کرده است.
جاوید که باشنده‌ی ننگرهار است نیز از پرداخت شش هزار افغانی هزینه برای خرید مواد بهداشتی (ماسک، دست‌کش) و سرم در یک روز، می‌گوید. «دولت توجه ندارد، وسایلی را که در شفاخانه می‌خواهند، خودشان می‌گیرند.»
عصمت‌الله، باشنده‌ی کابل، می‌گوید: «دوایی که کارشان هم نشود، نوشته می‌کنن و ما مجبور استیم بیاریم.» او می‌گوید: «دست‌کش را جوره‌ی ۲۰ افغانی و ماسک دانه ده افغانی می‌خریم.» این در حالی است که در بازار قیمت یک جوره دست‌کش ده افغانی و قیمت یک ماسک پنج و یا کم‌تر از پنج افغانی است.
محمد ابراهیم، فارمسستی که ۱۴سال از کارش می‌شود و اکنون هم در دواخانه‌ی نزدیک این شفاخانه فعالیت می‌کند، می‌گوید: «وزارت صحت عامه خدمات را رایگان برای مریض‌ها می‌دهد به ‌خصوص برای کسانی که پول نداشته باشند.»
علاوه بر این ولیدالله، باشنده‌ی دیگر کابل نیز از مهیانبودن خدمات صحی در شفاخانه‌های کابل انتقاد می‌کند و می‌گوید: «هر چه کار شد از بیرون گرفتیم به خصوص ماسک، دست‌کش، سرم و پیچکاری، این‌ها باید برای ما رایگان باشد؛ اما نیست.»
داکتر صدیقه عبدالله حبیب، رییس شفاخانه‌ی رابعه بلخی، می‌گوید: «نبود دوا یکی از مشکلاتی است که در تمام شفاخانه‌های افغانستان وجود دارد و از طرف وزارت چند قلم دوا به مریضان داده می‌شود؛ اما کافی نیست.» او می‌افزاید: «خوش‌بختانه که برخی مواد بهداشتی؛ مانند دست‌کش، ماسک، سرم، دواهای انلجزیک، اقلام دوایی که شدیدا نیاز است از سوی وزارت در اختیار شفاخانه قرار داده می‌شود و کارمندان ما در اختیار مریض‌داران قرار می‌دهند.»

اکمل سمسور، سخن‌گوی وزارت صحت عامه

با این حال، اکمل سمسور، سخن‌گوی وزارت صحت عامه، می‌گوید: «ما مشکلات در قسمت دوا و تجهیزات در شفاخانه‌های خود داریم و مریض‌داران اکثرا دوا را از بیرون خریداری می‌کنند که باعث شده است بار سنگین به مریض‌داران شود.» او می‌گوید که تدریسی‌بودن این شفاخانه سبب شده است تا مواد بهداشتی مورد ضرورت کارمندانی که به دوره‌ی ستاژ می‌آیند نیز، توسط مریض‌داران تأمین شود. «این شفاخانه تدریسی است و داکترانی می‌آیند برای یادگرفتن، پس این بار هم می‌آید سر مریض‌دارد؛ چون برای آن‌ها (داکتران) خدماتی وجود ندارد، این کار درست نیست. و ما می پذیریم که این یک مشکل است.»
این در حالی‌ است که به اساس ماده‌ی ۵۲ قانون اساسی، دولت مکلف به تأمین تسهیلات صحی رایگان برای اتباع کشور است. «دولت وسایل وقایعه و اعلاج امراض و تسهیلات صحی رایگان را برای همه اتباع مطابق به احکام قانون تامین می‌نماید.»
هم‌چنان در ماده‌ی دوم قانون صحت نیز به این مورد اشاره شده:
بند یک: وزارت صحت عامه برای اتباع کشور وسایل وقایه و اعلاج امراض کتلوی، وقایع طبیعی و خدمات اولیه صحی رایگان را تأمین می‌نماید.
بند دوم: عرضه خدمات ثانویه معالجه‌ای در محدوده‌ی امکانات مالی دولت در بدل اجراأت معین طبق سند تقنینی مربوط صورت می‌گیرد.
با این وصف؛ به اساس بند اول ماده‌ی دوم قانون صحت، وازارت صحت مکلف به تأمین خدمات اولیه‌ی صحی رایگان به شهروندان است.
با این حال، گزارش منتشره‌ی اداره‌ی عالی تفتیش در مورد حساب قطعی سال ۱۳۹۸، مجموع مصارف سکتور صحت در این سال را بیش از بیست ملیارد افغانی نشان می‌دهد. هم‌چنان در تصویب بودجه‌ی سال مالی ۱۳۹۹ برای وزارت صحت عامه، ۱۴ملیارد و ۵۰۲ملیون و ۳۰۶هزار و پنج‌صد افغانی اختصاص داده شده است. اکمل سمسور، سخن‌گوی این وزارت، می‌گوید: «ما شاهد این استیم که از وقتی که رهبری جدید در وزارت صحت عامه آمده است، ۱۸ شفاخانه کابل در دو سال گذشته هیچ دوا نگرفته، حالا هیچ توزیع جریان ندارد و این مشکلاتی است که ما به میراث گرفتیم.»
از سویی هم، داکتر صدیقه عبدالله، می‌گوید: «وزارت صحت عامه به نسبت کم‌بود بودجه نمی‌تواند تمام اقلام دوایی را برابر کند.» هم‌چنان او در رابطه به خرید مواد بهداشتی (ماسک و دست‌کش و…) می‌گوید: «وزارت صحت عامه دست‌کش و ماسک را به خاطر کارمندان شفاخانه می‌دهد؛ اما به دلیل کم‌بود دست‌کش و ماسک در زمان قرنتین، این‌گونه تصمیم اتخاذ شد که به اساس نیاز برای مریض‌ها هم این مواد در نسخه‌های شان خواسته شود.» این در حالی است که داکتر صدیقه، دادن نسخه و خواستن داروهای تکراری از مریض‌داران از سوی کارمندان این شفاخانه را رد می‌کند و می‌گوید: «اقلام بهداشتی (ماسک، دست‌کش، بنداژ و…) برای ما از طرف وزارت صحت عامه داده نشده است؛ پس طبعآ که این موادها از بیرون خواسته می‌شود؛ اما ما برای مریض‌دار یک نسخه واحد می‌دهیم نه چند نسخه که شامل دواهای عملیاتی، و… می‌شود؛ ولی دو-سه نسخه داده نمی‌شود.»
با این حال اما؛ شمار زیادی از شهروندان از پرداخت هزینه‌های گزاف برای عملیات‌ها و یا هم نسخه‌های عادی، شکایت دارند. مجید رحیم، می‌گوید: «برای یک عملیات تا حال ۳۹هزار افغانی مصرف شد و او هم وسایل بهداشتی و بعضی داروها.» هم‌چنان ولیدالله و رازگل نیز می‌گویند که برای مصارف مواد بهداشتی در دو روز، از دو تا چهار هزار افغانی مصرف کرده اند.
داکتر زمری، فارمسست دیگری می‌گوید: «در نسخه‌های رسمی شاید ده الی ۱۲ قلم دوا باشد که مریض‌داران از ما می‌خواهند.»
این در حالی است که به اساس گفته‌های سخن‌گوی وزارت صحت، «سه ماه پیش، ۳٫۵ تن دوا در شفاخانه‌های کابل روان شده است.»

اخاذی از بیمارداران
شماری از مردم شکایت دارند که کارمندان شفاخانه‌ی رابعه بلخی به بهانه‌های مختلف از بیمارداران پول اخذ می‌کنند. جاوید که از جمله مریض‌داران است، می‌گوید که برای داخل‌شدن به شفاخانه، باید پول داد، در غیر آن مردم نمی‌توانند مریضان خود را ببینند. او می‌گوید: «پایوازی را که روان کردیم تا حالت مریض را پرسان کند، گفتن تا پیسه ندهی نمی‌گذاریم داخل شفاخانه بری.»
همین‌گونه شمار دیگر از بیمارداران در شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی، از ردوبدل‌شدن پول غیرقانونی در این شفاخانه شاکی اند.
مجید رحیم که برای صحت‌یاب شدن مریض‌اش مجبور به پرداخت هزینه‌ا‌ی شده است، که ندارد، می‌گوید: «داکتر نفر را نمی‌بیند؛ بلکه نفر جیب را می‌بیند، پشت هر داکتری که میروی بدون گرفتن دو یا سه هزار بیرون نمی‌آید.»
رییس شفاخانه‌ی رابعه بلخی اما با رد این گفته‌ها، می‌گوید: «اکثرا پول از طرف خود پایوازان پیشنهاد می‌شود، خدمه ها این تقاضا را نمی‌کنند.» یکی از داکتران –حبیب- اما در میان حرف‌هایش اشاره کرد: «تعداد انگشت‌شماری هستن که با گرفتن ۲۰ یا ۴۰ افغانی تمام خدمات کارمندان ما را زیر سوال قرار می‌دهند. حتا سال گذشته دو فرد خدماتی را جواب دادیم.»

رویه‌ی نادرست داکتران
در کنار اخاذی در شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی از بیمارداران، گفته می‌شود که در این شفاخانه با بیماران نیز رویه‌ی درست نشده و از سوی داکتران توجهی زیادی به آن‌ها نمی‌شود. جاوید می‌گوید: «این سومین روزی‌ست که آمدیم؛ اما داکتران مریضان را نمی‌بینند و بی‌توجه استند.» همین‌گونه، مجید نیز با لحن شکوه‌آمیزی می‌گوید: «نمی‌ماند که داخل برویم، ما را مثل انسان نمی‌بینند، هر نفر را تیله کرده و بیرون می‌کنند.»
با این حال، صدیقه حبیب می‌گوید که با توجه به زیادبودن شمار مراجعه‌کنندگان، می‌توان گفت که رویه‌ی داکتران این شفاخانه با بیماران خوب است؛ در غیر این صورت، چرا این همه مراجعه‌کننده باید داشت؛ «یعنی مردم ما از خدمات ما راضی استن. خوش‌بختانه حالا شکایت از پرسونل ما بسیار کم شده است.»
در گوشه‌ی دیگری از شفاخانه اما؛ شماری از مردم رضایت خویش را از رویه‌ی داکتران این شفاخانه ابراز می‌کنند. رازگل که از ولایت خوست به کابل آمده، می‌گوید: «رویه داکتران خوب است، مریض ما را خوب عزت دادند.»
از سوی دیگر، آقای سمسور می‌گوید: «بی‌باوری مردم نسبت به کلینیک‌ها باعث می‌شود تا آنان به آن‌جا مراجعه نکرده و به شفاخانه بیایند.» او هم‌چنان افزود:«کارمندی که معاش‌اش کم باشد پس همرای مریضان هم خوب رویه نمی‌کند و این یک مشکل است.»
رییس شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی، می‌گوید که چگونگی رفتارکردن با بیماران برای داکتران و پیش‌آمد خوب با بیماران و بیمارداران برای بخش خدماتی شفاخانه، آموزش داده می‌شود.

رییس شفاخانه‌ی رابعه بلخی اما با رد این گفته‌ها، می‌گوید: «اکثرا پول از طرف خود پایوازان پیشنهاد می‌شود، خدمه ها این تقاضا را نمی‌کنند.» یکی از داکتران –حبیب- اما در میان حرف‌هایش اشاره کرد: «تعداد انگشت‌شماری هستن که با گرفتن ۲۰ یا ۴۰ افغانی تمام خدمات کارمندان ما را زیر سوال قرار می‌دهند. حتا سال گذشته دو فرد خدماتی را جواب دادیم.»

نداشتن جای مناسب برای مریض‌داران
برخی از بیمارداران در شفاخانه‌ی رابعه‌ی بلخی، می‌گویند که مکان مناسب برای آن‌ها وجود ندارد و بیمارداران مرد و زن، مجبور می‌شوند تا شب را در بیرون یا درون کانتینر این شفاخانه سپری کنند. شفیق‌الله، یکی از بیمارداران، می‌گوید: «در پایوازخانه جای نیست که پایواز مریض آن‌جا بماند و از مریض خود احوال‌گیری بکند.»
حمید و عصمت‌الله می‌گویند که بیمارداران مرد و زن مجبور استند تا شب را در کانتینر سرد و برخی اوقات در میان دود مواد مخدر معتادان، سپری کنند.
خانم صدیقه حبیب می‌گوید که معیاری‌نبودن ساختمان شفاخانه و کم‌بود جای باعث شده که مکان مناسبی برای بیمارداران در نظر گرفته نشود. «از نظر فزیکی ساختمان شفاخانه برای مدیریت سازمان درست نیست؛ چون قبلآ دفتر پولیس بوده است. کارکردن در این گونه ساختمان دشوار است؛ در این‌جا مدیریت و عرضه‌ی خدمات کار ساده و آسان نیست. صدیقه حبیب، در ادامه می‌افزاید: «ما توانستیم یک محل موقتی که کانتینرها است را بسازیم و آن هم به گونه‌ی استندارد ساخته نشده. برای وزارت بارها پیشنهاد شده؛ اما نظر به موقعیت و مکان تعمیر، نمی‌توانیم زمینه را مساعد سازیم. اگر در آینده کدام تعمیر جدید ساخته شود، شاید این معیارها مدنظر گرفته شود.»
با این حال اکمل سمسور، زیادبودن بیماردان را نیز باعث این مشکل می‌داند. «این شفاخانه صد سال پیش برای یک پولی‌کلینیک ساخته شده بود. برای همین ساختمان آن معیاری نیست.»
علاوه بر این ختم ساعات کاری داکتران قبل از وقت معینه، بی‌توجهی در نگه‌داری نوزادان، آزار و اذیت بیماران از سوی داکتران این شفاخانه از جمله مشکلاتی است که شمار زیادی از شهروندان از آن شکایت دارند.
با این که وزارت صحت فعالیت‌های خود را متکی به کمک‌های خارجی می‌داند؛ اما می‌گوید که این وزارت برنامه‌هایی را طرح کرده که با ایجاد تحول صحی تا ده سال آینده این مشکل‌ها از میان برداشته می‌شود. به گفته‌ی او، اعمار بیماردارخانه، استخدام داکتران بیش‌تر، کاهش ساعت‌های کاری داکتران، خریداری بیش‌تر دارو برای شفاخانه‌ها، نظرسنجی در مورد مشکلات کلینیک‌ها و تحلیل آن، افزایش تعداد مراجعه‌کنندگان در کلینیک‌ها و… از برنامه‌هایی است که این وزارت در نظر دارد.