تازه کمی از عصر گذشته، وارد دکان کوچکی می‌شوم که از آهن ساخته شده و چند چوکی و دو-سه میز پلاستیکی درون آن به چشم می‌خورد. جمیل -نام مستعار-، با شوخی و خوشی از من استقبال می‌کند؛ شوخی‌هایی که ما را به دورهی مکتب می‌برد. من و «جمیل»، چند سال با هم در یک صنف درس می‌خواندیم؛ اما همین که پا به صنف هشت گذاشتیم، به دلیل فشار روزگار و مشکل‌های اقتصادی، او نتوانست به درس‌هایش در مکتب ادامه بدهد و برای گذران زندگی، ناچار به کار شاق رو آورد.
«جمیل» پس از این که مکتب را ترک می‌کند، دو سال را با خرده‌فروشی مواد مخدر در ناحیه‌ی هفتم شهر کابل، می‌گذارند؛ اما بعدها این کارش را ترک می‌کند و به کاری با درآمد سالم روی می‌آورد. او، اکنون در دکان کوچکی -غرفه- که دارد، با فروش چپس، برگر و آب‌میوه، نیازهای خود و خانواده‌اش را تأمین می‌کند.
با هم، از دعواها و آشتی‌های دورهی مکتب گفتیم و در میان گپ‌‌و گفت‌مان، به داستان فروش مواد مخدر رسیدم؛ این که او چگونه از یک دانش‌آموز خوب، به خرده‌فروش مواد مخدر بدل شد.
جمیل می‌گوید: «روزانه ۱۰۰۰ افغانی که ماهانه حدود ۳۰ هزار افغانی، از صاحب کارم می‌گرفتم؛ اما هیچ خیری نداشت.» او، از دوستانش که در مکان‌های مختلف شهر کابل، مواد مخدر می‌فروشند، داستان‌هایی برایم تعریف کرد؛ از این که بیش‌تر فروشنده‌های مواد مخدر، با گذشت زمان خود به مواد مخدر اعتیاد پیدا می‌کنند.
او از مردی گفت که ۳۶-۳۷ سال عمر دارد و ۷ سال می‌شود مواد مخدر می‌فروشد؛ مردی که حالا خودش به مصرف شیشه معتاد شده. « حالی خودش به مواد مخدر معتاد شده و روزگارش خیلی بد است.»
جمیل از داستان‌های زیادی پرده برداشت، از رشوت‌دادن به نهادهای امنیتی به ویژه حوزههای پلیس محل و کارمندان بخش جنایی و استخباراتی تا فروش مواد در نیمه‌های شب. او گفت: «صاحب کار مه، هفته‌ی ۵۰ هزار افغانی به کارمندان حوزه و جنایی و … پول می‌داد تا به فروش ما مزاحمت نکنند.» او خنده‌کنان ادامه داد: « حوزه با ما رفیق بود!»
به گفته‌ی او، مسؤولان حوزههای امنیتی، علاوه بر این‌که برای فروشندگان مواد مخدر، ممانعتی ایجاد نمی‌کنند؛ حتا زمانی که عملیات عمومی‌ای از طرف فرماندهی پولیس کابل و معینیت مبارزه با مواد مخدر و سایر نهادهای امنیتی برای گرفتاری فروشندگان مواد مخدر به راه انداخته می‌شود، افرادی از داخل حوزه، به فروشنده‌های مواد مخدر تماس گرفته و از عملیات خبر می‌دهند. «ما به حوزه پول می‌دادیم و زمانی که کسی به گرفتاری می‌آمد، کسانی از ما پول می‌گرفتند، تلفن می‌کدن که باید منطقه را ترک کنیم.»
با تلاش‌های زیاد، نتوانستم نظر حوزه‌ی هفتم پولیس را در این مورد داشته باشم؛ اما فرماندهی پولیس کابل، هر نوع هم‌کاری حوزههای امنیتی با فروشند‌های مواد مخدر را رد کرده و آن را بی‌بنیاد می‌داند. فردوس فرامرز، سخن‌گوی پلیس کابل، می‌گوید که حوزههای امنیتی با فروشندگان مواد مخدر، هم‌کاری ندارند.
جمیل که نزدیک به دو سال مصروف خرده‌فروشی مواد مخدر در مربوطات حوزه‌ی هفتم پلیس بوده، می‌گوید که پس از تغییر و تبدیلی آمرهای حوزه، در دو تا سه روز، فروشندگان مواد مخدر با مسؤولان جدید رابطه می‌گرفتند و به کارشان ادامه می‌دادند. «در دو سالی که کار می‌کردم، دو تا سه آمر حوزه تغییر کرد؛ اما در مدت دو تا سه روز، دوباره رابطه‌‌ی فروشنده‌ها با آمرهای حوزه تأمین می‌شد و افراد ارتباطی پول را به مسؤولان می‌رساندند و ما به کار ادامه می‌دایم.»
عملیات در کابل
سندی را که فرماندهی پولیس کابل در اختیار روزنامه‌ی صبح کابل قرار داده، نشان می‌دهد که در دو ماه نخست سال روان، ۹۶ عملیات برای دست‌گیری فروشنده‌های مواد مخدر در کابل راه‌اندازی شده است. در نتیجه‌ی این عملیاتها، ۱۳۴ مظنون به فروش مواد مخدر که هفت تن‌شان کودکان زیر سن است، بازداشت شده.
در این سند، آمده است که ۷۰۹۶ کیلوگرام هیرویین، ۱۵۵۰ قرص k، ۱۶۴۸ کیلوگرام شیشه، ۴۵۹۸ کیلوگرام تریاک، ۷۳۸۸۴ کیلوگرام چرس و ۵۵ کیلوگرام برگ چرس، ۱۴۸ بوتل و ۱۶۶ لیتر مشروبات الکلی و ۵۳۰ لیتر کشمش تخمیرشده، ضبط شده است. هم‌چنان در این عملیاتها، دو عراده موتر، سه میل سلاح ، ۸۳ سیت مبایل و ۵۶۹۹۰ افغانی پول نقد، ضبط شده است.
زمانی که با جمیل گرم خوردن چپس و برگر بودیم، پرسیدم که چرا فروش مواد مخدر را که درآمد نسبتا خوبی داشت، ترک کرده است. او گفت: «پیسه‌اش خیر نداشت ….، جان‌کنی ناق بود.»
عملیات در یک سال اخیر
وزارت داخله‌ی افغانستان، می‌گوید که در جریان عملیات‌های مختلف مبارزه با مواد مخدر در یک سال آخر در سراسر کشور، هزارها تن از فروشندها و قاچاق‌بران مواد مخدر بازداشت شده اند.
ضیا ضیا، معاون سخن‌گوی وزارت داخله، در گفت‌وگو با روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید: «در یک سال اخیر، ٢٩٩٥ عمليات در بخش‌های مختلف كشور از سوی پليس مبارزه با مواد مخدر راه‌اندازی شده و در نتيجه اين عمليات‌ها، ٣٥٢٧ تن از متهمان و مظنون‌ها در پيوند به فروش و قاچاق مواد مخدر و قاچاق‌بران مواد مخدر، بازداشت شده اند.»
سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰، میزان برداشت تریاک در افغانستان را ۶۴۰۰ تن برآورد کرد که ۹۰ درصد تولید کل جهان را تشکیل می‌دهد. همین‌گونه، دفتر نمایندگی سیاسی ملل متحد در افغانستان (يوناما)، در گزارش فصل اول سال ۲۰۲۱ میلادی به اعضای شورای امنیت این سازمان، از افزایش کشت کوکنار و ادامه‌ی تولید مواد مخدر در افغانستان خبر داد. دیبورا لاینس، فرستاده‌ی ویژه سرمنشی سازمان ملل متحد در نشست ویژه‌ی شورای امنیت این سازمان، در رابطه به وضعیت افغانستان گفت که در سال گذشته‌ی میلادی، کشت کوکنار در این کشور افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است.
به اساس یافته‌های اداره‌ی ملی احصاییه و معلومات و دفتر مبارزه با جرایم سازمان ملل متحد، کشت کوکنار در سال ۱۳۹۹ در مقایسه با سال پیش آن، ۳۷ درصد افزایش یافته بود. از سویی هم، بر بنیاد آماری که در ۲۰۱۸ از سوی وزارت مبارزه با مواد مخدر نشر شده، مزرعه‌های کوکنار در کشور، ۲۶۳ هزار هکتار زمین را به خود اختصاص داده بود. ولایت هلمند با ۹۰۷۲۷ هکتار زمین تحت کشت کوکنار در سال ۲۰۱۹، در صدر جدول ولایت‌های تولید‌کننده‌ی کوکنار قرار داشت؛ آماری که نسبت به ۲۰۱۸، کاهش ۳۴درصدی را نشان می‌دهد. زمین‌های زراعتی زیر کشت مواد مخدر در ولایت هلمند در سال ۲۰۱۸، به ۱۳۶۷۹۸ هکتار می‌رسید.
مسؤولان وزارت داخله، تأکید دارند که معنیت مبارزه با مواد مخدر این وزارت، در یک سال گذشته، در راستای مبارزه و تخریب کشت‌زارهای مواد مخدر دست‌آوردهای ملموسی داشته است. معاون سخن‌گوی وزارت داخله، گفت: «در عملیات یک سال اخیر، ١٤ ذخيره‌گاه مواد مخدر،١٢ باب لابراتوار –مرکز پروسس مواد مخدر، ١٣ كارخانه‌ی توليد مشروبات الكولی، از سوی پليس مبارزه با مواد مخدر، كشف و تخریب شده است.» در این عملیاتها، ٣٣٩ تن از انواع مختلف مواد مخدر، کشف و ضبط شده و ٩٧٦ هكتار زمين از مزارع كشت كوكنار در بخش‌هاي مختلف كشور، از بين برده شده است.
وزارت داخله هم‌چنان گفته است که یک ملیون و ۳۸۴ هزار و ۴۶۲ دالر و دو میلیون و ۲۰۴ هزار و ۴۰۰ دالر جعلی پول نقد از قاچاق‌بران مواد مخدر به دست پليس آمده است. همین‌گونه، در جریان گرفتاری‌های سال گذشته‌ی پلیس مبارزه با مواد مخدر، ۲۱ كيلوگرام طلا، ٢٢٢ ميل سلاح مختلف‌النوع، ٦١٧ عراده واسطه نقليه، ٣٣٧٩٣ فير مهمات مختلف، ٧٣٤ سيت مبايل، ٧ پايه مخابره و ١٣ جفت نمبرپليت جعلی وسايط نقليه، از نزد قاچاق‌بران مواد مخدر، به دست پليس افتاده است.
در این عملیاتها، ٣٦ میليون و ٣٦٠ هزار دالر امريكايی به قاچاق‌بران مواد مخدر زیان وارد شده، بیش‌تر از ۱۳ هزار معتاد از بخش‌های مختلف کشور جمع‌آوری و به مراكز درمانی انتقال داده شده و نزدیک به هزار هکتار زمین، از کشت مواد مخدر پاک شده است.
این در حالی است، گزارشی وزارت صحت عامه که در ۲۱ حوت ۹۹۳۱ نشر نشان می‌دهد که ۵٫۲ میلیون نفر در افغانستان معتاد هستند و نزدیک به ۰۵۸ هزار آن زنان تشکیل می‌دهند.
مواد مخدر، مهم‌ترین منبع درآمد مافیا و گروه‌های تروریستی به ویژه گروه طالبان در افغانستان است. گروه طالبان با تسلط بر بازار قاچاق مواد مخدر، سالانه میلیون‌ها دالر درآمد دارد که با ناامن‌کردن ولایت‌های مرزی کشور، آن را به بیرون از کشور به بازارهای جهانی انتقال می‌دهند. گزارش سری ناتو در ماه سپتمبر سال ۲۰۲۰، نشان می‌دهد که این گروه، سالانه نزدیک به ۴۱۶ میلیون دالر، از قاچاق مواد مخدر به دست می‌آورد.
