روزنامه‌ی صبح کابل به نسخه‌ای از یافته‌های یک هیئت تفتیش دولتی در مورد عمل‌کرد پروژه‌ی «ارتقای ظرفیت ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف»، دست یافته که نشان می‌دهد، هیچ معیاری برای انتخاب آموزگاران در این برنامه وجود نداشته و فهرستی که نشان‌دهنده‌ی شهرت اشتراک‌کنندگان در این برنامه باشد، وجود ندارد.
یکی از معیارهای پروژه‌ی «انست ششم» ثبت و راجستر اشتراک‌کنندگان در دیتابیس (TEMIS) است؛ اما مربیان، مربیان ارشد و آموزگارانی که تحت آموزش قرار گرفتند، در دیتابیس ثبت نشده که نشان‌دهنده‌ی عدم شفافیت، عدم تحقق مؤثر پروژه و ضعف مدیریتی اداره است.
از سویی هم، به اساس این پروژه، باید ۷۲ هزار جلد کتاب به چاپ می‌رسید؛ اما یافته‌های این هیئت، نشان می‌دهد که این تعداد کتاب، پس از ختم پروژه با هزینه‌ی ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار افغانی به چاپ رسیده است که از آن، هیچ‌نوع استفادهای صورت نگرفته و در انبارخانه انباشه شده است.
در جریان تطبیق پروژه‌ی ارتقای ظرفیت (انست ششم)، هم‌چنان ۳۲۰ ست مبایل (Samsung Galaxy S5) به هزینه‌ی مجموعی ۷ میلیون و ۴۲۵ هزار و ۶۰۰ افغانی به خاطر عکس‌برداری از جریان اجرای پرژوه، برای کارمندان خریداری شده است؛ اما پس از ختم پروژه، مبایل‌های توزیع‌شده دوباره از نزد کارمندان جمع‌آوری نشده است.
پروژه‌ی ارتقای ظرفیت آموزگاران، یکی از شاخه‌های پروژه‌ی ارتقای کیفیت معارف (EQUIP)، در وزارت معارف است. این پروژه از طریق بودجه‌ی توسعه‌ای غیراختیاری، توسط بانک جهانی تمویل می‌شود. فعالیت‌های این پروژه در سال ۱۳۸۷ زیر چتر ریاست تربیه‌ی معلم آغاز شد و در سال ۱۳۹۷ به پایان رسید. بررسی هیئت اداره‌ی عالی تفتیش در این گزارش، بیش‌تر بر عمل‌کرد این پروژه از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۳۹۷ متمرکز است.
محروم‌شدن نزدیک به دو هزار آموزگار
بر اساس پلان سال ۱۳۹۵ ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف افغانستان، در برنامه‌ی آموزشی این پروژه، باید ۷۳ هزار و ۲۰۰ آموزگار شامل شود؛ اما یافته‌های هیئت تفتیش، نشان می‌دهد که ۱۸۶۲ آموزگار از برنامه‌ی ارتقای ظرفیت محروم شده اند و تعداد اشتراک‌کنندگان، تنها ۷۱ هزار و ۳۳۸ آموزگار گزارش شده است.
ریاست تربیه‌ی معلم، دلیل شامل‌نشدن نزدیک به دو هزار آموزگار در این برنامه را، تعدیل و انتقال بودجه از بخش ترینرها (مربیان) به بخش ماسترترینرها (مربیان ارشد) دانسته است؛ در حالی که یافته‌های هیئت تفتیش، نشان می‌دهد که ریاست تربیه‌ی معلم نتوانسته تا پایان سال ۱۳۹۵، دست‌کم ۳۵ درصد بودجه‌ی منظورشده‌ی خود را مصرف کند.
نبود فهرست دقیق از شمار اشتراک‌کنندگان
یافته‌های هیئت تفتیش دولتی نشان می‌دهد که نه تنها معیار مشخصی برای انتخاب اشتراک‌کنندگان این برنامه‌ی ارتقای ظرفیت آموزگاران وجود نداشته، بلکه فهرست مشخصی که نشان‌دهنده‌ی شهرت اشتراک‌کنندگان باشد، نیز وجود ندارد. نبود معیار گزینش برای اشتراک‌کنندگان، سبب شده که بیش‌تر آموزگاران شماری از ولسوالی‌های کشور، در این برنامه شرکت کنند؛ اما شماری از ولسوالی‌های دیگر، به گونه‌ی کامل از این برنامه محروم شوند.
از سویی هم، هیئت تفتیش در استعلام‌های مختلف از جمله استعلام شماره ۴۸ به تاریخ ۱۲/۱۲/۱۳۹۷ و شماره ۵۴ تاریخ ۱۳/۱۲/۱۳۹۷، از ریاست تربیه‌ی معلم و ریاست‌های معارف و دارالمعلمین ولایت‌های ننگرهار و لغمان خواسته است که تعداد اشتراک‌کنندگان و شهرت آن‌ها را که از این ولایت‌ها به برنامه‌ی ارتقای ظرفیت (انست ششم) از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ شرکت کرده بودند، به تفکیک مکتب و جنسیت به این هیئت مکتوب کنند؛ اما هیچ یکی از این ریاست‌ها، اسناد حمایتی‌ای که نشان‌دهنده‌ی این مشخصات باشد را، به هیئت ارایه نتوانسته اند. تنها پاسخ آن‌ها این بوده است که تمام پروسه از طریق ریاست عمومی تربیه‌ی معلم به پیش برده شده و ریاست‌ها در ولایت‌ها، هیچ صلاحیتی ندارد.
ریاست تربیه‌ی معلم، در پاسخ به نبود اسناد حمایه‌ای و شهرت اشتراک‌کنندگان، چنین نگاشته است: «قبل از تدویر برنامه‌های آموزشی، پلان، بودجه و رهنمود تریننگ به تمام مسؤولین ولایتی ارسال گردیده است و کاپی اسناد در مستوفیت‌ها موجود می‌باشد. این که چرا معلومات مطالبه‌شده، به دست‌رس هیئت، توسط ریاست‌های ولایتی قرار داده نشده است، برای ریاست تربیه‌ی معلم، معلوم نمی‌باشد.»
چاپ ۷۲ هزار جلد کتاب بدون کاربرد
بخشی از این پروژه‌ی آموزشی، چاپ کتاب برای اشتراک‌کنندگان بوده است؛ اما بررسی هیئت تفتیش، نشان می‌دهد که ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف، رقم درشتی از کتاب‌ها که شامل ۷۲ هزار جلد می‌شود را پس از پایان این برنامه با هزینه‌ی هنگفتی چاپ کرده که در حال حاضر در انبارخانه انباشته شده و هیچ استفادهای از آن صورت نگرفته است.
به اساس یافته‌های هیئت تفتیش، قرارداد تهیه و چاپ ۷۲ هزار جلد کتاب به زبان‌های پشتو و فارسی با شرکت «حبیب‌الله حسیب گروپ»، با هزینه‌ی ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار افغانی از تاریخ ۲۸/۱/۱۳۹۶ برای مدت چهار هفته عقد شده است.
تاریخ ختم قرارداد ۲۸/۲/۱۳۹۶ بوده؛ اما چاپ این کتاب‌ها برای ۱۸۶ روز دیگر تمدید شده و دلیل آن نیز اصلاحات و طرح کتاب‌ها خوانده شده ا ست. همین تأخیر سبب شده که کتاب‌های چاپ‌شده به وقت و زمان معین آن تهیه نشود و تا اکنون (ختم روند تفتیش هیئت)، این کتاب‌ها توزیع نشده است؛ در حالی که برنامه‌ی «انست ششم» در سال ۱۳۹۶ ختم شده است.
با این‌حال، کتاب‌هایی که برای هدف مشخصی چاپ شده بود، مورد استفاده قرار نگرفته و دارایی هنگفت عامه به خاطر چاپ آن ضایع شده است. وزارت معارف افغانستان، با تأیید این یافته‌های هیئت تفتیش، می‌گوید که تلاش دارد این کتاب‌ها به به ولایت‌ها و ولسوالی‌های کشور فرستاده شود.
لیلا سامانی، رییس نشرات وزارت معارف، به روزنامه‌ی صبح کابل می‌گوید: «ما تلاش داریم که با هماهنگی ریاست‌های معارف در ولایات، این کتاب‌ها را به واجدان شرایط آن برسانیم.»
خریداری مبایل برای کارمندان
ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف، در قالب پروژه‌ی ارتقای ظرفیت معلمان (انست ششم)، ۳۲۰ ست مبایل نوع «گلگسی اس۵» (Samsung Galaxy S5) را برای کارمندان موقتی که تنها در این پروژه با آن‌ها هم‌کار بوده اند، با هزینه‌ی ۷ میلیون و ۴۲۵ هزار و ۶۰۰ افغانی خریداری کرده است. دلیل خریداری این گوشی‌های هم‌راه، عکس‌برداری و نظارت از جریان برنامه گفته شده؛ اما این مبایل‌های توزیع‌شده پس از ختم پروژه دوباره از نزد کارمندان جمع‌آوری نشده است.
هیئت تفتیش دولتی در گزارش‌اش، گفته است که این موضوع نشان‌دهنده‌ی نبود کنترل مؤثر مالی، ضعف مدیریتی و سهل‌انگاری مسؤولان بوده و به طور اوسط، حدود ۱ میلیون و ۹۰۶ هزار و ۴۰۰ افغانی با درنظرداشت استهلاک ۷۵ درصدی آن، به دارایی عامه زیان رسیده است.
مسؤولان معارف با تأیید این یافته‌های اداره‌ی تفتیش، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گویند که تلاش دارند تا این مبایل‌ها از طریق شماره‌های تماس کارمندانی که در این پروژه کار کرده اند، جمع‌آوری شود.
مصرف‌نشدن درصدی زیاد بودجه
بودجه‌سازی برای برنامه‌ای، در اصل به اساس طرح از پیش درنظرگرفته‌شده‌ی آن و اهداف تعیین‌شده‌ی آن صورت می‌گیرد. با این‌حال، تقسیم‌بندی بودجه مطابق فعالیت‌های اساسی و چگونگی عمل‌کرد آن ارتباط مسقیم دارد. از دید قوانین افغانستان، به هر اندازه که یک اداره بتواند بودجه‌اش را با درنظراشت «اقتصادی‌بودن» و «موثربودن» آن برای حصول اهداف تعیین‌شده مصرف کند، نشان‌دهنده‌ی مدیریت سالم در آن اداره است؛ اما یافته‌های هیئت تفتیش از مصرف بودجه‌ی پروژه‌ی ارتقای ظرفیت معلمان در ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف، نشان می‌دهد که طی سه سال، بودجه‌‌ای که به منظور تمویل آن در نظر گرفته شده بود، به طور کامل به مصرف نرسیده است. به باور این هیئت، عدم مصرف کامل بودجه، نشان‌دهنده‌ی ضعف مسؤولان در برنامه‌ریزی و مصرف بودجه است. میزان درصدی مصرف‌شده و درصدی مصرف‌نشده‌ی این بودجه، در این جدول شرح داده شده است.
جدول تخصیص بودجه و درصدی مصرف پروژه تربیه معلم طی سه سال (۱۳۹۵الی ۱۳۹۷)
با این‌حال، ریاست تربیه‌ی معلم وزارت معارف، نتوانسته است که در سال ۱۳۹۵، بیش‌تر از ۶۹۳ میلیون افغانی (حدود ۳۵ درصد)، در سال ۱۳۹۶ بیش‌تر از ۲۳۹ میلیون افغانی (۳۴ درصد) و در سال ۱۳۹۷ حدود ۴۹ درصد از بودجه‌ی خود را به مصرف برساند.
وزارت معارف افغانستان نیز، یافته‌های این هیئت تفتیش دولتی را در این مورد تأیید می‌کند.
عدم نظارت از اجرای پروژه‌ی «انست ششم»، از چالش‌های دیگر این پروژه بوده که شفافیت اجرای آن را زیر سوال برده است. پروژه‌ی «انست ششم» در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در ۳۴ ولایت برای بیش‌تر از ۹۲ هزار و ۱۲۰ آموزگار دایر شده؛ اما به اساس یافته‌های هیئت تفتیش، اسناد و شواهدی که نشان‌گر نظارت از چگونگی تطبیق این پروژه در ولایت‌ها باشد، وجود ندارد.
به اساس اصول مدیریت، بعد از ختم هر پروژه، لازم است که فعالیت‌های انجام‌شده ارزیابی شده و نتایج به‌دست‌آمده‌ی آن در پروژه‌ها و برنامه‌های بعدی عملی و اجرا شود.
وزارت معارف، این یافته‌های تفتیش را تأیید کرده و گفته که در صدد اصلاح این موارد در پروژه‌های بعدی است.
استخدام‌های غیرقانونی
در پروژه‌ی ارتقای ظرفیت ریاست تربیه‌ی معلم، در مجموع ۱۰۱ نفر در بخش‌های مختلف این پروژه، در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ استخدام شده است. هیئت تفتیش دولتی، به طور نمونه روند استخدام و سوانح ۱۶ تن از این کارمندان را به خاطر شفافیت یا عدم شفافیت، بررسی کرده است.
یافته‌های هئیت تفتیش دولتی از بررسی اسناد ۱۶ تن از کارمندان این پروژه، نشان می‌دهد که روند استخدام بیش‌تر آن‌ها نقض و چالش داشته، غیرشفاف و غیرقانونی بوده است.
هیئت تفتیش، سه چالش عمده را در روند استخدام‌های این پروژه شناسایی کرده است؛ ۱: نبود اسناد حمایه‌ای تحصیلی و تجربه‌ی کاری که در خلص سوانح آن‌ها ادعا شده است؛ ۲: مشخص‌نبودن سیستم پرداخت معاش آن‌ها و ۳: نبود برگه‌های صحی و جنایی، حین استخدام آن‌ها.
به گونه‌ی مثال: شخصی به نام امیرمحمد منصوری، فرزند علی‌محمد که سمت مشاوریت ارشد تخنیکی در پروژه‌ی ارتقای ظرفیت آموزگاران را داشته، هیچ سندی که نشان‌دهنده‌ی تجربه‌ی کاری او باشد، وجود ندارد؛ اما ماهانه حدود ۳۶۴ هزار افغانی از این پروژه معاش گرفته است.
وزارت معارف با تأیید این یافته‌های هیئت تفتیش، می‌گوید که اصلاحات بخش منابع بشری یکی از اولویت‌های این وزارت است.
لیلا سامانی، رییس نشرات وزارت معارف افغانستان، می‌گوید: «وزارت معارف در تلاش آوردن اصلاحات در تمام بخش‌ها به ویژه در بخش منابع بشری می‌باشد.»
نمونه‌ی شمار از استخدام‌های غیرشفاف که روند قانونی منابع بشری را طی نکرده است.
