کابل؛ در آستانه‌ی نابودی

در حال حاضر مسأله‌ی آلودگی محیط زیست و تغیر اقلیم، به جایی رسیده که زمین را در خطر نابودی قرار داده است؛ قرار گزارش‌ها، زمین پس از ۲۰۲۰ شروع به نابودی می‌کند.
دانش‌مندان عامل نابودی زمین را فعالیت‌های انسانی می‌دانند؛ دست‌برد نادرست انسان‌ها به طبیعت و فعالیت‌های روزافزون صنعتی، جو زمین را گرم‌تر از پیش کرده و یخ‌چال‌های طبیعی، در حال آب شدن است. چندی پیش در اثر بالاآمدن آب، شهر ونیز ایتالیا، برای بار دوم زیر آب رفت، در اطراف این شهر، آب تا دو متر بالا آمده است، این‌ها، نشانه‌هایی از شروع یک تغییر بزرگ در اقلیم زمین است که وخیم بودن وضعیت را نشان می‌دهد.
اما در این گوشه‌ی دیگر زمین و در شهر کابل پایتخت افغانستان، توجه به محیط زیست به گونه‌ای است که سالانه هزاران نفر به اثر آلودگی هوا، جان شان را از دست می‌دهند.
برای این که هوایی که تنفس می‌کنیم امن باشد، غلظت ذرات موجود در آن از ۱۵۰ مایکرو مترمکعب در یک‌هزار پی‌ام باید بیشتر نباشد؛ اما به اساس سنجش تازه‌ی اداره‌ی ملی محیط زیست، غلظت ذرات موجود در هوای کابل به ۲۲۰ تا ۲۴۰ می‌رسد که بلند بودن از اندازه‌ی مجاز را نشان می‌دهد؛ اما این اداره می‌گوید که این آمار توسط ماشین‌های سیار گرفته شده است که کاملا استندرد و دقیق نیست.

علل آلودگی هوا در کابل
برای آلودگی هوای کابل، دو دسته از عوامل وجود دارد. نخست، عامل‌هایی اند که به گونه‌ی مستقیم باعث آلودگی هوای کابل شده است.

سیستم ترانسپورت شهری
کابل، بدون شک، تنها پایتخت جهان است که از نبود سیستم منظم ترانسپورت شهری رنج می‌برد. معضلی که موجب به میان آمدن معضل بزرگ‌تر که آلودگی هوا است، شده و امنیت صحی باشندگان آن را در خطر کامل قرار داده است.
انجنیر نیک‌محمد، رییس نظارت و تفتیش محیط زیستی اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست، می‌گوید که ترانسپورت شهری، نقش مهمی را در آلودگی هوای شهر کابل دارد. «ترانسپورت غیر منظم است؛ بس‌های شهری نیست، همه‌اش موترهای خرد است و از سویی هم این موترها کهنه است.» به باور وی، پایین بودن کیفیت تیل در کنار فرسوده بودن ماشین موترها در کابل، به آلودگی هوا کمک می‌کند.
اما این اداره می‌گوید که حالا در هر ماه مدیریت ترافیک کابل بررسی‌های ویژه‌ی انتشار دود و گازهای مضره‌ی موترها را شروع کرده است که پس از بررسی، موتری که مشکل داشت و دودزا بود، جواز سیر آن گرفته شده و به تعمیرگاه می‌فرستند، که پس از ترمیم، دوباره فعالیت کند.
اداره‌ی ملی حفاظت از محیط زیست نیز گروه بررسی از کیفیت سوخت موترها را راه انداخته است؛ این گروه هنگام شناسایی، موترهایی را که باعث آلودگی هوا می‌شود، با رنگ نشانی کرده و فهرست آن را به مدیریت ترافیک معرفی می‌کند که پس از جریمه، این موترها برای ترمیم اساسی به تعمیرگاه فرستاده شود.

ذغال سنگ و آلودگی هوای کابل
یکی از مهم‌ترین دلایل آلودگی هوای شهر کابل، استفاده ذعال سنگ است. نیک‌محمد می‌گوید: «سنگ ذغال، منبع عمده‌ی آلودگی هوا در شهر کابل به شمار می‌رود؛ صنعت، مرکز گرمی، فابریکه‌ها، کوره‌های تولید گج و داش‌های خشت‌پزی، فعالیت‌هایی است که همیشه با استفاده از سنگ ذغال به پیش می‌رود.» او می‌گوید که استفاده از ذغال سنگ در این فعالیت‌ها مهم‌ترین عامل آلودگی هوای کابل است.
اما مشکل دیگر این است که ذغال سنگ در کابل پیش از تصفیه، به مصرف می‌رسد که باعث آلودگی بیشتر می‌شود.

سوزاندن چوپ و پلاستیک
سوزاندن چوپ در هوای کاملا پاک شاید موجب آلودگی بیشتر نشود؛ اما در کابل سوزاندن چوپ نیز بار اضافی به شانه‌ی هوای آلوده‌ی آن است.
شماری از خانواده‌های کابل که با فقر درگیر استند؛ پلاستیک می‌سوزانند. نیک‌محمد می‌گوید: «مشکل کلان ما فقر است، مردم از ناگزیری که کودکان شان از سردی در امان بمانند، به ویژه خانه‌هایی که در دامنه‌ها و ارتفاعات کوه‌ها ساخته شده است پلاستیک و تایر می‌سوزانند.»
اما در شهر کابل، کوره‌های خشت‌پزی نیز از فعالیت‌هایی است که در کنار ذغال سنگ، از سوخت پلاستیک مثل تایرهای کهنه‌ استفاه می‌کنند که عامل خطرناک آلودگی هوا در کابل است.
نیک محمد با تأیید این موضوع می‌گوید: «ما برای شان توصیه‌های ابتدایی زیست‌محیطی را کردیم و مالکان این داش‌ها نیز تعهد سپردند که مطابق طرز‌العملی که از سوی این اداره، برای فعالیت‌ شان تهیه شده است، عمل کنند.» ۵۳۰ داش خشت‌پزی در شهر کابل فعالیت دارد که بیشتر آن در هیچ نهاد دولتی ثبت رسمی نیست.

جنراتورها
با شروع فصل سرما، کابل همه‌ساله از برق ۲۴ساعته محروم است و این باعث می‌شود که بیشتر مردم برای فعالیت‌های خرد و ریزه از جنراتور استفاده کنند. استفاده از جنراتور آلودگی هوا را نیز در پی دارد. به اساس آمار اداره‌ی محیط زیست، ۳۰ تا ۴۰هزار جنراتور در شهر کابل وجود دارد.
در کنار این عوامل، خانه‌های خودسر، خامه بودن سرک‌ها و کوچه‌ها، نبود سیستم کانالیزاسیون شهری نیز به آلودگی هوا در کابل کمک می‌کند. با این همه، علل دیگری نیز هستند که بیشترین نقش را در آلودگی هوای کابل دارند.

نبود گاز مایع و برق همه‌وقت با بهای مناسب
نبود برق ارزان و همه وقت باعث شده است که بیشتر فعالیت‌های خرد و بزرگ و خانه‌ها از ذغال سنگ استفاده کنند که به گونه‌ی بالقوه، باعث آلود‌گی هوای کابل می‌شود.
همین‌طور نبود گاز مایع به اندازه‌ی کافی و با بهای مناسب نیز باعث شده که بیشتر مردم برای فعالیت‌های درون خانه از ذغال سنگ و چوپ استفاده کنند که باعث بیشتر شدن آلودگی هوا در شهر کابل شده است.
فقر، مهم‌ترین دلیل آلودگی هوا در شهر کابل است. فقر باعث می‌شود که مردم نتوانند از انرژی پاک مثل گاز مایع استفاه کنند و این باعث می‌شود که دنبال سوخت‌های فسیلی مثل ذغال سنگ بروند که عامل مهم آلودگی هوا در شهر کابل است.

عدم آگاهی مردم

به اساس تحقیقاتی که ریاست محیط زیست کابل انجام داده است؛ نشان می‌دهد که ۶۷ درصد دلیل آلودگی هوا نبود آگاهی مردم است.
محمدکاظم همایون، رییس محیط زیست کابل، می‌گوید که مردم باید به این آگاهی برسند تا علیه حکومت اقامه‌ی دعوا کنند؛ حق خود را که تنفس هوای پاک است بخواهند.

بی‌توجهی حکومت به محیط زیست و سلامت مردم
محمد کاظم همایون، رییس محیط زیست کابل، می‌گوید که متأسفانه در رابطه به کاهش آلودگی هوا در کابل اراده‌ی سیاسی وجود ندارد. او می‌گوید که برای این کار به حکومت سبزنگر و حکومت استراتیژیک آینده‌نگر نیاز است که نه حکومت آقای کرزی این گونه بوده و نه در حکومت آقای غنی این اراده وجود دارد.

جغرافیای کابل و تراکم جمعیتی
شهر کابل از هر طرف با کوه‌ها و تپه‌ها احاطه شده است که مانع ورود باد به این شهر می‌شود؛ این باعث شده است آلودگی افزایش یابد. از سویی هم رییس محیط زیست کابل می‌گوید که در کابل زندگی برای بیش از ۵۰۰ هزار نفر واقعا دشوار است. و این خود باعث آلودگی هوا در شهر کابل شده است.
به دلیل فقر و تراکم جمعیتی، آلودگی هوا در شهر کابل، از یک محل تا محل دیگر فرق می‌کند. کاظم همایون می‌گوید: «متأسفانه در مناطق فقیرنشین، زباله‌های برخواسته از آن بیشتر جمع‌آوری نشده و به دلیل فقر بیشتر از انرژی‌های فسیلی استفاده می‌کنند. ساحات سبز پوششی نیست و همین‌طور آب صحی نیز وجود ندارد.»
کاظم همایون می‌گوید که متأسفانه شهرداری کابل عدالت محیط زیستی را رعایت نمی‌کند. در شهر کابل؛ جاده‌هایی که به ساحات دیپلمات‌نشین و سرمایه‌دارنشین منتهی می‌شود پخته کاری شده، ساحات سبز شان را بیشتر می‌سازد. عامل دیگر، خودسر بودن این مناطق است که شهرداری کابل به دلیل آن نمی‌تواند خدمات یک‌سان را ارائه کند.
ریاست محیط زیست کابل حوزه‌ی هفده، یازده و دشت برچی را به دلیل آلودگی هوا، آسیب‌پذیرترین محل‌های شهر کابل شناسایی کرده است. این مناطق نسبت به دیگر گوشه‌های شهر در تابستان گر‌‌م‌تر و در زمستان سردتر است.
در نهایت در شهر کابل؛ جغرافیا، تراکم بیش از اندازه‌ی جمعیت، فقر، عدم آگاهی مردم، سوزاندن ذغال سنگ، ترانسپورت شهری، خودسر بودن بیش از ۷۰ در صد خانه‌ها، مشکل در کود جزا، و مهم‌تر از همه، کوتاهی و ارزش نگذاشتن دولت به محیط زیست، دست به دست هم داده و از کابل شهری ساخته است که هوای آن نیز سالانه هزاران نفر را به کام مرگ می‌فرستد.

پیامد‌های آلودگی هوا در شهر کابل
آلودگی هوا به خودی خود بحران است؛ بحرانی به مراتب خطرناک‌تر از تروریزم که شماری آن را تروریزم مخفی نیز خوانده اند.
کاظم همایون، می‌گوید: «آلودگی هوا در کابل، باعث پایین آمدن میانگین عمر، سکته‌های مغزی، کودن شدن کودکان، کم‌خونی، تنش‌زایی، مختل ساختن سیستم هضمی، رنگ‌پریدگی، کاهش شنوایی، مورفتگی، مشکل‌های پوستی و در نهایت انواع مختلف سرطان‌ها در مردم شده است.»
او می‌گوید که آلودگی هوا باعث کاهش عمر پرندگان و کوچیدن شان نیز شده و همین‌طور عمر خاک را کاهش داده و در نهایت باعث مرگ آن می‌شود.
داکتر سید حبیب اروال، رییس بخش کنترل امراض غیر ساری وزارت صحت عامه می‌گوید: «در شهر کابل متأسفانه سالانه نزدیک به ۳۵۰۰ نفر به سبب آلودگی هوا جان شان را از دست می‌دهند.»
آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین دلایل گرفتار شدن به سرطان است. آقای اروال می‌گوید که عامل سی درصد تمام سرطان‌ها و مرگ و میر آلودگی هوا است.
آلودگی هوا همین‌طور باعث بیماری‌های قلبی و تنفسی نیز می‌شود.
آقای کاظم همایون در رابطه به وخیم بودن آلودگی هوا و وضعیت محیط زیست کابل می‌گوید که اگر وضعیت همین‌گونه ادامه پیدا کند کابل تا ده سال دیگر جای زندگی نیست و به شهری بدون سکنه بدل خواهد شد.

کابل در آستانه‌ی زمستان
با شروع زمستان استفاده از ذغال سنگ و دیگر آلاینده‌های محیط زیستی به بشترین میزان آن می‌رسد که این باعث می‌شود آلودگی هوا نیز به بیشترین میزان آن برسد.
به اساس آمار نهاد بین‌المللی (air visual) که در بخش بررسی کیفیت و آلودگی هوا در سطح جهان کار می‌کند؛ کابل از آلوده‌ترین شهرهای جهان است.
به اساس سنجش این نهاد در صورتی که رقم آلودگی و کیفیت هوا از ۱-۵۰ باشد، هوا خوب، ۵۱-۱۰۰ میانه، ۱۰۱-۱۵۰ غیر بهداشتی برای افراد حساس، ۱۵۱-۲۰۰ غیر بهداشتی برای همه، ۲۰۱-۳۰۰ خیلی غیر بهداشتی، ۳۰۰-۵۰۰ خطرناک و از ۵۰۰ به بالا خیلی خطرناک است.
آلودگی هوا در کابل پیوسته در نوسان است که از محلی تا محل دیگر و از روز تا شب تفاوت می‌کند؛ شب‌ها که آلودگی هوا به بیشترین میزان آن می‌رسد این رقم تا ۵۶۴ می‌رسد، که حالت خیلی خطرناک بودن هوای کابل را نشان می‌دهد.
اما در جریان روز این رقم کاهش یافته که روز پیش در نزدیکی دفتر سازمان‌ملل در بخش آسیای میانه، به ۲۸۷ و در وزیر اکبرخان این رقم به ۵۸ می‌رسید.
کاظم همایون می‌گوید که پایین‌آمدن سی درصدی درآمد سرانه، بالارفتن سردی زمستان امسال از سال‌های دیگر، ورود بی‌جاشدگان داخلی و مهاجران بازگشت‌کننده به کابل و نبود برق، او را نگران کرده است که در زمستان امسال، هوای کابل به اندازه‌ای آلوده شود که دیگر برای پیش‌گیری دیر باشد. آمار و تجربه اما پیوسته نشان داده است که در فصل سرما هوای کابل چهار برابر آلوده‌تر از پیش می‌شود.