در کنار دیگر نابهسامانیها و مشکلات زندگی در کابل، یکی از چالشهای همیشگی فراراه زندگی شهروندان در این شهر، «آلودگی هوا» و خاکیبودن شهر است که زمستانها چهرهی کابل را دلگیر کرده و در بهار و تابستان نیز خاکی که به هوا بلند میشود، لذت باد خنک عصرها را از آدمی میگیرد. میزان زیاد گردوخاک و دیگر آلایندههای محیطزیستی موجود در هوای کابل، باعث شده است که این شهر همچنان جای خود را در میان آلودهترین شهرهای جهان حفظ کند.
همهساله، با آمدن فصل بهار، نهادهای مسؤول محیطزیستی، اعلام میکنند که هزاران نهال را در ناحیههای مختلف شهر غرس میکنند؛ چیزی که در کنار سبزکردن کابل به کاهش آلودگی هوا نیز کمک میکند؛ اما با آنهم، میبینیم که تغییری در رنگورروی کابل نیامده و هنوز خاک از سروصورت شهر دور نشده.
به اساس آمار ریاست سرسبزی شهر کابل، در بهار امسال، ۱۹۱۴۸۴ اصله نهال در شهر غرس شده است که ۲۰۳۰ اصلهی آن ثمری، ۸۱۲۹۶ بیثمر و ۱۰۸۱۵۸ آن نهالهای زینتی بوده است. این رقم، ۲۵ هزار بیشتر از آماری است که ای نهاد پیش از شروع کارزار بهاری نهالشانی با روزنامهی صبح کابل شریک شده بود. ریاست سرسبزی شهر کابل در ماه حوت سال گذشته، گفته بود که قرار است ۱۶۵ هزار نبات از گونههای مختلف در ۱۳۱ پارک و ۹۱ گلدان درونشهری، در سال ۱۴۰۰ در کابل کاشته شود.
بر اساس اطلاعات ریاست سرسبزی، بیشترین نهالها در پارکها توزیع شده و شمار کمتر آن در نواحی و «ساحات اهالی منطقه» غرس شده است. طبق این اطلاعات، ۱۶۸۳۶۲ اصله نهال در پارکها، ۱۳۵۷۵ در ناحیههای مختلف شهر و ۹۵۴۷ اصله در «ساحات اهالی منطقه» غرس شده است.
در حالی که همهساله سرمایهی هنگفت مالی و انسانی برای نهالشانی در کابل اختصاص مییابد؛ اما شهر هر روز خشکتر و خاکآلودهتر میشود.
مسؤولان چه میگویند؟
ریاست سرسبزی شهر کابل، میگوید که نبود فرهنگ شهرنشینی، وجود مواشی و کمبود آب، باعث شده که این اداره نتواند کابل را به شهری سبز بدل کند. نقیبالله فکوری، معاون فنی ریاست سرسبزی شهر کابل، میگوید؛ معتادان در شهر کابل بیشتر در ساحههای سبز تراکم دارند و نهالها را میشکنند؛ افرادی که به تازگی از روستاها به شهر کابل میکوچند، به فرهنگ شهرنشینی آشنایی ندارند و نگهداری از محیط سبز برایشان اهمیت چندانی ندارد. به گفتهی او، شماری از شهروندان از درختان میان سرکها و نواحی برای سوختشان استفاده میکنند و برخی از ساحات سبز در کابل، توسط زورمندان غضب میشود و در جای آن بلندمنزل میسازند.
نبود فرهنگ شهرنشینی در کابل از مهمترین عاملهای تعیینکننده در تبدیلکردن کابل به شهری سبز خوانده شده است. محمد کاظم همایون، رییس محیط زیست کابل و کارشناس ارشد محیطزیستی، میگوید که در کنار کمتوجهی نهادهای مسؤول و کمبود آب، نهادینهنشدن فرهنگ شهرنشینی، مهاجرت و سرازیرشدن افرادی از روستاها، بودن گلههای گوسفند و بز در درون شهر و… باعث میشود، نهالهایی که در شهر کاشته میشود، رشد نکرده و پس از چندی بشکند، یا بخشکد. در کنار این کاهش آب در کابل نیز باعث شده است که به سرسبزی کابل توجه زیادی نشود. فکوری، میگوید که به اثر کاهش بارندگی، رطوبت در سطح شهر پایین آمده و درختان نمیتواند، رطوبت کافی را از زمین بگیرد. «به اندازهی کافی تانکر هم نداریم که همهی درختان را بهگونهی درست آبیاری کنیم.»
این در حالی است که یاسین ستیز کارشناس محیط زیست، به روزنامهی صبح کابل میگوید که «در هیج جای دنیا اینطور نیست که ما با تانکر از زمین آب بکشیم و نهالها را آبیاری بکنیم. بهترین راهش این است؛ فاضلابهایی که در کابل تولید میشود، تصفیه شده و از آن برای آبیاری استفاده شود. متأسفانه، چنین برنامهای روی دست نیست.»
در کنار این عاملها، ریاست سرسبزی کابل، میگوید که کمبود کارکنان در این ریاست نیز باعث شده است که به سرسبزی کابل رسیدگی لازم نشود. «ما با ۶۰۰ پرسونلی که داریم، نمیتوانیم از تمام ساحات محافظت کنیم، در بارهی این باید در سطح کلان حکومت تصمیم گرفته شود.» به گفتهی او، چندی پیش در سرک فیضمحمد کاتب، برای آبرسانی نهالها و درختان، سیستم آبیاری قطرهای فعال شده بود؛ اما در یک شب ۱۸۰ دریچهی آب آن، توسط معتادان دزدی شده است.
بر اساس تقسیم وظایف میان نهادهای محیطزیستی، شاندن و پرورش نهالها در پارکها، گلدانها و سرکهای داخل شهر، به عهدهی شهرداری کابل و شاندن و پرورش نهالها در تپهها و اطراف شهر با وزارت زراعت، آبیاری و مالداری است. ادارهی ملی حفاظت از محیط زیست مسؤولیت کمیتهی ملی نهالشانی را بر عهده دارد که رییسها و معینهای شهرداری، وزارت زراعت، آبیاری و مالداری و ادارهی ملی محیط زیست، عضو آن استند.
آقای همایون میگوید که هر نهاد، مسؤولیت نگهداری نهالهایی را که غرس میکند، دارد؛ اما دیده میشود که نهادهای مسؤول غفلت وظیفهای میکنند: «در کنار آن، باید شهروندان در نگهداری نهالها سهم بگیرند. تا زمانی که شهروندان در کنار نهادهای دولتی در نگهداری درختان همکاری نکنند، شهر سبزی نخواهیم داشت.» به گفتهی او، پرورش نهالهایی که در کوچهها شانده میشود، به عهدهی باشندگان محل است.
به باور آقای ستیز، کمبود کارکنان متخصص در نهادهای مسؤول، باعث شده است نهالشانیهای همهساله به سرسبزی کابل نینجامد. «نهال باید در جاهایی شانده شود که ویژگیهای خاک با ویژگیهای نهالها همخوانی داشته باشد؛ اما به دلیل نبود افراد متخصص در نهادهای مسؤول، به آن توجه زیادی نمیشود.»
پایان کارزار بهاری نهالشانی
مسؤولان در وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، میگویند که کارزار نهالشانی بهاری به پایان رسیده است. این وزارت همهساله کارزارهای نهالشانی بهاری و خزانی را در کشور راهاندازی میکند.
بهگفتهی آقای رستمی، در کارزار بهاری نهالشانی، نهالها به شهروندان و نهادهای مسؤول توزیع میشود؛ اما در کارزارهای خزانی، وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، نهالها را میشاند.
در ماه حوت سال گذشته، وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، اعلام کرده بود که در سال روان، قرار است نزدیک به ۲۷ میلیون نهال در سراسر افغانستان که ۱۰ میلیون نهال بیشتر از سال گذشته است، شانده شود.
آقای رستمی، در آن زمان، به روزنامهی صبح کابل گفته بود که در بهار سال روان، ۱۳.۳ میلیون اصله نهال بیثمر و ۴ میلیون نهال ثمری در کشور تولید میشود. «اگر بر این شمار، نهالهایی را که نهادهای خصوصی و شهروندان غرس میکنند، اضافه کنیم، به ۲۵ الی ۲۷ میلیون نهال میرسد. در پلان کمیتهی نهالشانی هم ۲۵ میلیون نهال در نظر گرفته شده است.»
تا اکنون اما مشخص نیست که چند اصله از نهالهای پلانشده، شانده شده است. آقای رستمی میگوید که هنوز معلومات کامل در این باره از ولایتها به مرکز نرسیده است. «به دلیل این که ما کمپاین بهاری و خزانی داریم و در خزان بیشتر نهال غرض میکنیم، هنوز دیتا –دادهها- از سراسر کشور جمع نشده که نشان بدهد در بهار، چه تعداد از نهالها غرض شده است.»
با این حال، شهر کابل از شمار شهرهایی است که باشندگان آن به کاشت و پرورش نهال و دیگر بوتههای نباتی کمتر علاقه دارند و شاید تنها پایتخت جهان باشد که کمترین درختان و محیط سبز را دارد؛ اما نه شهروندان و نهادهای جامعهی مدنی برای تغییر رنگ کابل از خاکی به سبز تلاش کرده اند که شهرداری و دیگر نهادهای مسؤول نیز در این راستا کوتاهی کرده است.
شش سال پیش در ۱۰ جدی ۱۳۹۴، رییسجمهور غنی حکم شروع کار پروژهی کمربند سبز کابل را داد که قرار بود طی آن، ۱۰ هزار هکتار زمین در ۱۱ سال با شاندن نهال و کاشت بوته و علوفه از خشکه به محیط سبز بدل شود؛ اما با گذشت این همه سال، هنوز تغییری در جنگلکاری، کاشت بوته، درختچه و علف در ساحههای پلانشده نیامده است. آقای رستمی میگوید که کار روی این پروژه ادامه دارد و طبق پلان آنها، در چند سال آینده، کمربند سبزی اطراف شهر کابل را خواهد پوشاند.
