سرخط این‌روزهای رسانه‌های افغانستان، همه و همه به جنگ و صلح، و روایت‌هایی از آوارگی باشندگان ولایت‌های مختلف به دلیل شدت‌گرفتن درگیری‌ها اختصاص داده شده. بیش‌تر مطالبی که در رسانه‌های تصویری و چاپی کشور به نشر می‌رسد، بیان‌گر درد و رنج مردم است. به سختی می‌توان در میان این‌همه اتفاق‌های ناگوار، به موردی برخورد که نشان از شادی و امید به آینده باشد.
در حالی که شعله‌های جنگ تقریبا در بیش‌تر بخش‌های کشور زبانه می‌کشد، خبری این روزها در رسانه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود که واکنش‌های مثبت زیادی را به هم‌راه داشته است. اخیرا، ریاست معارف ننگرهار، اعلام کرده که برای نخستین بار در یکی از ولسوالی‌های دورافتاده و به شدت ناامن این ولایت، ۱۲ دختر دانش‌آموز از مکتب فارغ شده است. پس از سقوط حکومت طالبان، این رویداد بی‌پیشینه بوده.
آصف شینواری، سخن‌گوی ریاست معارف ننگرهار، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که این دختران، دانش‌آموز لیسه‌ی «سروبی» ولسوالی نازیان بودند که در سال تعلیمی جدید، از صنف دوازدهم فارغ شده اند.
نه تنها در ولسوالی نازیان ولایت ننگرهار هیچ دختری در بیست سال اخیر از مکتب فارغ نشده که دانش‌آموزان مکاتب این ولسوالی، حتا یک آموزگار زن هم ندارند و آموزگارانی که این دانش‌آموزان دختر را آموزش داده، مردان کهن‌سال استند.
آقای شینواری، می‌گوید که این دختران به زودی در بست‌های دولتی در همین ولسوالی به عنوان آموزگار تعیین خواهند شد و در کنار آن، در «دارالمعلمین» ولسوالی نازیان نیز، آموزش‌های مسلکی خود را فرا خواهند گرفت.
به اساس آمار ریاست معارف ننگرهار، در ولسوالی نازیان این ولایت، ۲۴ مکتب برای دانش‌آموزان دختر و پسر وجود دارد که در آن، ۱۶ هزار و ۵۰۰ دانش‌آموز مصروف آموزشوپرورش استند. از میان ۱۶هزار و ۵۰۰ دانش‌آموز، ۵ هزار و ۷۰۰ دانش‌آموز آن دختر اند؛ اما، این نخستین گروهی از دختران این ولسوالی است که فارغ‌شدن شان را از صنف دوازدهم جشن می‌گیرند.
ولسوالی نازیان، در امتداد خط دیورند قرار دارد و بخش‌های زیادی از این ولسوالی زیر کنترل طالبان است؛ اما ریاست معارف ننگرهار، می‌گوید؛ بیش از این که طالبان مانع آموزشوپرورش دانش‌آموزان شوند، سنتی‌بودن خانواده‌ها، مانع‌های زیادی را ایجاد کرده است. مکتبی که این دختران در آن جا آموزش دیده اند، اکنون در کنترل دولت است.
افزون بر این ولسوالی، در ولسوالی‌های اچین، دوربابا، لعل‌پور و سپین‌غر ننگرهار نیز در ۲۰ سال گذشته، هیچ دختری نتوانسته تا صنف دوازدهم به درسش ادامه بدهد.
ریاست معارف ننگرهار، می‌گوید که آن‌ها انتظار دارند تا دو سال آینده، از چهار ولسوالی دیگر این ولایت نیز، فارغان دختر داشته باشند. شینواری، گفت: «کوشش ریاست معارف ننگرهار همی است که از ولسوالی‌های دیگر نیز فارغ داشته باشیم و همان جا دوباره به حیث معلم مقرر شوند.»
دختران در نازیان ننگرهار، چه گونه توانستند مکتب را به پایان برسانند؟
سنت‌های حاکم در افغانستان و بی‌سوادبودن یک‌سوم شهروندان، سبب شده که دختران زیادی در ولایت‌های مختلف نتوانند بیش‌تر از پنج سال به مکتب بروند و از ادامه‌ی آموزش باز می‌مانند.
در شرایطی که با قدرت‌گرفتن دوباره‌ی طالبان در ماه‌های اخیر، زنان بیش‌تر نگران آینده و فعالیت‌های اجتماعی شان استند، چگونه طلسم مبارزه با جهل در ولسوالی نازیان ننگرهار شکست و دوازده دختر، به آرزوی شان که آموزش و باسوادشدن بود، رسیدند.
نظرگل جان، از بستگان دختران فارغ‌شده، به روزنامه‌ی صبح کابل، می‌گوید که با تلاش‌ها و مبارزه‌ی جدی با سنت‌های حاکم، توانسته است که دختران خانوادهاش را تا این جا حمایت کند. به باور نظرگل، هیچ راهی جز آموزشوپرورش برای شهروندان کشور باقی نمانده؛ زیرا، مشکلات فعلی کشور ناشی از بی‌سواد و تاریک‌اندیشی شمار زیادی از شهروندان است و در صورتی که ادامه یابد، افغانستان هم‌چنان در بحران خواهد ماند.
در روستایی که نظرگل زندگی می‌کند، بیش‌تر خانواده‌ها به دختران شان اجازه‌ی رفتن به مکتب را نمی‌دهند و او، نخستین فرد در روستایش بوده که دختر خود را به مکتب فرستاده و اکنون دختر او به عنوان داکتر، برای باشندگان روستا خدمت‌رسانی می‌کند.
به گفته‌ی او، ده تن از دختران فارغ‌شده، از خانواده‌ی او است که دختران برادر، کاکا و مامای او می‌شوند و با حمایت خانواده، توانستند صنف دوازدهم مکتب را به پایان برسانند.
از آن جایی که نظرگل در یک خانواده‌ی باسواد به دنیا آمده و همه‌ی اعضای خانواده‌تش باسواد اند، او، حتا برای تکمیل‌شدن آموزش‌های ابتدایی و مسکلی دخترش، برای چندین سال به مرکز ولایت ننگرهار نقل مکان کرده است؛ دختری که سبب شد پس از خودش، ده تن دیگر از اعضای خانواده نیز سند فراغت از مکتب را بگیرند.
شکستن سنت‌ها آن هم در روستایی دورافتاده به این راحتی نبوده. نظرگل و دیگر بستگانش در دوازده سال گذشته، برای فرستادن دختران شان به مکتب، زخم‌زبان‌های زیادی از باشندگان روستای شان شنیده اند. او، می‌گوید: «در ولسوالی نازیان، رقابت‌ها و رسم‌ورواج‌های قدیمی حاکم است. همین جا، کل قریه همرای ما تعصب داشتند که چرا دخترا ر اجازه می‌دهند. دختر فقط باید در خانه باشند. همی رقابت‌ها، باعث شد که جدی‌تر مبارزه کنیم. همین اکنون دو داکتر خانم د خانه‌ی ما است که مریضان از کل قریه و حتا از ولسوالی پیش شان می‌آیند.»
به باور نظرگل، هیچ راهی جز آموزشوپرورش برای تغییر باور جامعه وجود ندارد. به همین دلیل، می‌گوید که برای باسوادشدن دختران خانواده، حاضر است هر بهایی را بپردازند؛ بهایی که پرداختن آن با آمدن دوباره‌ی طالبان و سقوط ولسوالی‌ها و ولایت‌ها، دشوار و شاید امکان‌ناپذیر شود.
حس آرامش‌دهنده‌ا‌ی که به نظرگل و خانوادهاش از ناحیه‌ی فراغت دختران شان دست داده، اکنون، تلاش می‌کنند که آن‌ها به دانش‌گاه بروند و آموزش‌های مسلکی ببینند.
از نظرگل، پرسیدم که از آمدن دوباره‌ی طالبان نگران نیست؛ از این که دختران خانواده دیگر نتوانند به درس‌های شان ادامه بدهند. در حالی که لحن صحبت‌هایش تندتر شده بود، گفت: «بیدر ما از طالبان نمی‌ترسیم، طالبان بی‌ازو هم یک راه دیگر را پیدا می‌کنند که ما را بکشن یا برای ما مشکل خلق کنند. در ای قریه که استیم، اگر از طالب بترسیم یا از قوم بترسیم، باز هیچ کار کرده نمی‌توانیم. به غیر از درس هیچ راهی نیست.»
او در ادامه می‌گوید: «حال از فارغ‌شدن آن‌ها، نه تنها فامیل ما که تمام قریه خوش‌حال است؛ حتا کسانی که ما را طعنه می‌دادند هم خوش‌حال استند؛ چون فایده‌ی درس‌خواندن را فامیدن.»
دختران این خانواده تا اندازه‌ای شوق آموختن دارند که حاضر شده اند، مسئله‌ی ازدواج شان را تا پایان درس‌های شان، به تعویق بییندازند. سنتی‌بودن جامعه‌ی نازیانی هنوز هم باعث شد که در این گزارش، نتوانم با خود دختران گفت‌وگو داشته باشم.
در همین حال، سخن‌گوی ریاست معارف ننگرهار، می‌گوید که چند دلیل عمده در فارغ‌شدن دوازده دختر در ولسوالی نازیان نقش داشته است؛ نخست این که با گذشت زمان، باشندگان این ولسوالی درک کرده اند که جز آموزشوپرورش راه بیرون‌رفت از مشکلات فعلی وجود ندارد؛ دوم این که به مشکلات دختران دانش‌آموز در وقت و زمان آن رسیدگی صورت گرفته و سهولت‌های زیادی برای شان فراهم شده است. مورد دیگری که سبب شده، دیدگاه اجتماع نسبت به آموزش دختران دانش‌آموز تغییر کند، بهبودیافتن ارتباط ریاست معارف با بزرگان قومی و علمای دینی است؛ اکنون بزرگان قومی و خانواده‌ها به معارف اعتماد پیدا کرده و اجازه می‌دهند که دختران شان به مکتب بروند.
این همه در حالی است که بر اساس معلومات ریاست معارف ننگرهار، در این ولایت، ۹۰۵ باب مکتب وجود دارد که حدود ۹۵۰ هزار دانش‌آموز در آن آموزش می‌ببیند. حدود ۳۵-۴۰ درصد دانش‌آموزان که ۳۰۰-۳۲۰ هزار دانش‌آموز می‌شود را، دختران تشکیل می‌دهند.
از ۱۵هزار آموزگاری که در ولایت ننگرهار مصروف آموزش‌دادن استند، تنها هزار و ۵۰۰ تن شان زنان اند.
آصف شینواری، با ارشاره به مشکلاتی که از نبود آموزگار زن به وجود آمده، گفت که در ۱۰ ولسوالی ولایت ننگرهار، هیچ آموزگار زن وجود ندارد و نازیان یکی از این ولسوالی‌ها است. یگانه راه‌کاری که تا اکنون نتیجه داده، این است که در مکاتب دخترانه، آموزگاران کهن‌سال مرد گماشته شود.
با این همه، اخیرا ۴هزار بست جدید آموزگاری برای ولایت ننگرهار اختصاص یافته است که از این میان، از ۱۳۸ بستی که برای ولسوالی نازیان در نظر گرفته شده، ۳۸ بست آن ویژه‌ی آموزگاران زن است.
ریاست معارف ننگرهار از همه‌ی طرف‌های درگیر جنگ، می‌خواهد که با معارف و روند آموزشوپرورش کاری نداشته باشند؛ زیرا معارف، اداره‌‌ای اجتماعی است که هیچ ربطی به سیاست و جنگ ندارد. در مکاتب به جای گرفتن سلاح، به دانش‌آموزان چگونگی نوشتن با قلم آموزش داده می‌شود.
