
درست شش ماه از سقوط دولت پیشین به دست طالبان گذشته است؛ در این مدت تغییرات چشمگیری در نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و به ویژه نظام آموزشی افغانستان رونما شده است.
معارف و نظام تحصیلات عالی از مهمترین دستآوردهای ۲۰ سال اخیر در افغانستان بوده است؛ بیست سالی که طالبان در ساختن آن هیچ نقشی نداشته اند؛ اما پس از گرفتن قدرت، اکنون میخواهند معارف و تحصیلات عالی را آن گونه که خودشان میخواهند بسازند.
عبدالباقی حقانی، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، در همان روزهای نخست حکومت این گروه، به صراحت اعلام کرد، از دانشآموزانی که در بیست سال گذشته در افغانستان درس خواندهاند، هیچ انتظاری نباید داشت.
او در آن زمان، تأکید کرد که بنیادهای تحصیل و آموزش در افغانستان باید از نو گذاشته شود و دانشآموزان باید از اول «مطابق ارزشها» تربیت شوند.
گفتنی است که مکاتب و دانشگاهها پس از بهقدرت رسیدن طالبان به روی دانشآموزان و دانشجویان بسته شد؛ اما پس از مدتی، طالبان با وضع اندک محدودیتها، مکاتب را به دانشآموزان پسر باز کردند. دانشگاههای خصوصی نیز با جداساختن صنفهای درسی موفق شدند که درسهای شان را دوباره شروع کنند.
دانشگاههای دولتی در ولایتهای سردسیر اما تا اکنون به روی دانشجویان بسته است. در ولایتهای گرمسیر به تازگی دانشجویان موفق شده اند که به درسهای شان بروند.
هرچند بحث رفتن به دانشگاهها برای دانشجویان پسر تغییرات چندانی نداشته؛ اما طالبان برای بازشدن دانشگاهها به روی دانشجویان دختر ، محدودیتهای زیادی وضع کرده اند. وزارت تحصیلات عالی طالبان، در ماه سنبله سال روان خورشیدی، طرح بازگشایی دانشگاهها را منظور کرد که بر اساس آن دانشگاهها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی در ۱۵ ماه سنبله درسهای شان را آغاز کردند.
این طرح در آن زمان از سوی اتحادیهی دانشگاهها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی به خواست وزارت تحصیلات عالی در مورد بازگشایی نهادهای تحصیلی و جداسازی نظام مختلط تحصیلی تهیه شده و از سوی این وزارت منظور شد.
بر اساس این طرح، همهی کارمندان، استادان و دانشجویان دانشگاهها مکلف به رعایت حجاب شرعی شدند. همچنان وزارت تحصیلات عالی طالبان در آن طرح، دستور داده بود که باید صنفهای جداگانه برای دانشجویان پسر و دختر در نظر گرفته شود.
با این حال، وزارت تحصیلات عالی طالبان، اخیرا با فرستادن نامهای عنوانی دانشگاهها و مؤسسات تحصیلات عالی، از آنها تعهد کتبی گرفته که حجاب باید اجباری مراعات شود و سیستم آموزشی مختلط از بین برود.
روزنامهی صبح کابل به نسخهای از تعهدنامهی نهاد تحصیلاعات عالی خصوصی دست یافته که نشان میدهد، مسؤولان دانشگاههای خصوصی تعهد کرده اند که دانشجویان دختر حجاب را رعایت میکنند و از نظام مختلط آموزشی نیز جلوگیری میشود.
در این تعهدنامه، آمده است: «پوهنتون/ موسسه تحصیلات عالی خصوصی…….بدین وسیله تعهد میسپارد که از تطبیق طرح آغاز درسهای پوهنتونها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی که از سوی وزارت تحصیلات عالی و اتحادیهی پوهنتونها و مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی در مورد جلوگیری از نظام مختلط آموزشی ترتیب و با این تعهدنامه ضمیمه شده است، در این نهاد نظارت کرده و اطمینان دهد.»
دانشگاههای خصوصی تعهد کرده اند، در صورتی که دانشجویان حجاب را رعایت نکنند، به دانشگاه اجازه ورود را نمیدهند و مطابق «طرزالعمل نظم و دسپلین» مورد تأدیب قرار داده میشوند.

تعهدنامهی مسؤولان دانشگاههای خصوصی برای رعایت حجاب دانشجویان دختر .
در همین حال، مسؤولان و استادان دانشگاهها نیز تأیید میکنند که به تازگی چنین دستورالعملی از سوی طالبان صادر شده است. استاد عزیز (اسم مستعار) که در یکی از دانشگاههای خصوصی تدریس میکند، میگوید که پس از تغییر نظام، هیچ چیزی سرجایش نیست و طالبان هر روز شیوه و دستورالعمل تازهای را برای دانشگاهها تعیین میکنند.
به گفتهی او، طالبان اخیرا با فرستادن نامه به دانشگاهها، گفته اند که دختران دانشجو باید چپن –لباس دراز-، بپوشند تا دست و پای شان مشخص نشود. او تأکید میکند که لباس دانشجویان پیش از این نیز غیر اسلامی نبود؛ در حالی که حجاب مورد نظر طالبان، لباسی است که در کشورهای عربی پوشیده میشود.
به دنبال دستورالعمل تازهی طالبان، در شماری از دانشگاهها به دانشجویان دختر به بهانهی «بیحجابی» اجازهی ورود داده نشده است. به تازگی ویدیویی در شبکههای اجتماعی نشر شده که شماری از دانشجویان دانشگاه «رنا» به دلیل نپوشیدن لباس دراز اجازهی ورود به این دانشگاه را پیدا نمیکنند. هرچند مسؤولان دانشگاه، گفتند که این رویداد در پی یک سوءتفاهم رخ داده است.
عبدالصبور غفوری، رییس دانشکدهی ژورنالیزم دانشگاه رنا، به روزنامهی صبح کابل، میگوید؛ قبلا وزارت تحصیلات عالی، گفته بود صنفهایی که بالاتر از ۱۰-۱۵ دانشجوی دختر دارد، باید صنفهای جداگانه برای دختران دایر شود؛ در صورتی که پایین از ۱۰ باشد، صنفها مختلط باشد؛ اما یک دیوار یا پرده میان دانشجویان دختر و پسر ایجاد شود.
آقای غفوری در قسمت حجاب، گفت که مطابق دستور طالبان، دختران باید چپن دراز بپوشند؛ در صورت امکان چهرهی شان را نیز با پردهی عربی بپوشانند.
همینگونه، استاد سمیه –اسم مستعار- که در چندین دانشگاه خصوصی درس میدهد، تأیید میکند که وزارت تحصیلات عالی طالبان در روزهای اخیر به جدیت موضوع حجاب دختران را بررسی میکند و در صورتی که دانشجویی مطابق به خواست آنها لباس نپوشد، به دانشگاه اجازه داده نمیشود.
او، گفت: «وزارت تحصیلاعات یک طرح مشخص برای حجابپوشیدن ندارد. هر روز یک چیز جدید به خواستهای شان اضافه میشود. گفته اند که دستهای شان به جز از انگشتان معلوم نشود، پاها معلوم نشود. لباس شان دراز باشد، طوری چادر بپوشند که موهای شان بیرون نزند. حتا در برخی از ولایتها به دانشجویان گفته شده که به روی شان پرده بیندازند که صورت شان مشخص نشود.»
این استاد دانشگاه تأکید کرد، در صورتی که حجاب مراعات نشود، اخراج دانشجویان حتمی است و برای همیشه آن دانشجو از دانشگاه اخراج میشود.
انتقاد دانشجویان دختر از وزارت تحصیلات عالی طالبان
برخورد سلیقهای طالبان با بحث حجاب و اجباریکردن آن در دانشگاهها، سبب خشم شدید دانشجویان و کمعلاقگی آنها به درس و کتاب شده است. دانشجویان دختر، میگویند که هرچند به دانشگاه میروند؛ اما با توجه به رویکرد زنستزانهی طالبان، هیچ امیدی به آینده ندارند.
عالیه احمدی- اسم مستعار-، به روزنامهی صبح کابل، میگوید؛ درست است که آنها در کشور اسلامی زندگی میکنند و باید حجاب بپوشند؛ اما حجابی که طالبان میخواهند، نوع افراطی آن است که در هیچ جای دین اسلام گفته نشده است.
عالیه، میگوید که بسیاری از همصنفیهایش به دلیل محدودیتهایی که از سوی طالبان وضع شده، دانشگاه را ترک کردند و آنهایی که میآید نیز، امیدی به آیندهی شان ندارند. «همین چند روز پیش، من و دوستانم را به بهانهی این که شما حجاب را مراعات نکردید، به پوهنتون اجازه ندادند. ما را را زیر برف ایستاده کردند. بسیار از همصنفیهایم تصمیم گرفتند که دیگر دانشگاه نیایند؛ در حالی که همهی ما کاملا حجاب کرده بودیم.»
صدف عظیمی، دانشجوی دیگری است که در یکی از دانشگاههای خصوصی درس خوانده است. او همین چند وقت پیش و در زمان حکومت طالبان، جشن فراغتش را برگزار کرد. صدف میگوید که جشن فراغتش به خاطره بدی برایش مبدل شده که هیچگاهی فراموش نخواهد کرد.
به گفتهی او، حتا نتوانست در روز فراغتش پدر و برادرش را دعوت کند. «حق نداشتم که در محفل فراغت خودم پدر، لالای خود را داشته باشم؛ چون این زمان امارت است. تمام شوق و علاقهای که به محفل فراغت داشتم، بر باد رفت.»
پریسا حسینی – اسم مستعار-، دانشجوی دیگری است که وضع محدودیتهای طالبان بر دانشجویان دختر، سبب دلسردی او به درس و دانشگاه شده است؛ زیرا طالبان حجاب مورد نظر خود را بر دانشجویان تحمیل میکنند.
به گفتهی او، از زمانی که دانشجویان با لباسی که طالبان میخواهند به دانشگاه میآیند، نظم و قشنگی دانشگاه از بین رفته است. «قبلا هم ما در نظام و حکومت اسلامی زندگی میکردیم، همه با لباسهای منظم وارد دانشگاه میشدیم. محدودیتهایی که از سوی طالبان وضع شده و گفتند که سر تا پا را بپوشانند و برقع هم داشته باشند، قابل قبول نیست. طالبان با این کار خود زیادهروی میکنند.»
با این حال، استادان دانشگاهها نیز به این باور اند که وزارت تحصیلات عالی باید اعتدال را در نظر بگیرد و کاری نکند که دانشجویان از دانشگاهها دلسرد شوند. به گفتهی آنها، اگر محدودیتهای طالبان همین گونه ادامه داشته باشد، در ماههای آینده اکثر دانشگاهها سقوط خواهد کرد.
۷۰ درصد دانشجویان دانشگاههای خصوصی کاهش یافته است
با این همه، پس از به قدرترسیدن طالبان و وضع محدودیتها از سوی این گروه، دانشجویان دانشگاههای خصوصی به شدت کاهش یافته است؛ تا جایی که مسؤولان دانشگاهها، میگویند که ۷۰ درصد دانشجویان خود را از دست داده اند.
رییس دانشکدهی ژورنالیژم رنا، میگوید که این دانشگاه، پس از آمدن طالبان بیش از نصف دانشجویان خود را از دست داده است؛ زیرا شماری از آنها به دلیل نبود درآمد، توان پرداخت فیس را نداشته و مجبور به ترک دانشگاه شده اند و شماری هم کشور را ترک کرده اند.
به گفتهی او، پیش از آمدن طالبان، این دانشگاه حدود ۶ هزار دانشجو داشت؛ اما در حال حاضر این رقم به ۲ تا ۳ هزار دانشجو میرسد.
دانشگاه رنا تنها دانشگاهی نیست که با چنین سرنوشتی روبهرو شده است. شماری از دانشگاهها حتا ۷۰ تا ۸۰ درصد دانشجویان خود را از دست داده اند.
مسؤول یکی از دانشگاههای خصوصی که نمیخواهد نامی از او در گزارش ذکر شود، میگوید که دانشگاه آنها قبلا ۶ هزار دانشجو داشت؛ اما در حال حاضر آنها به سختی توانسته اند ۲۲۰۰ دانشجو را با درصدی بالای تخفیف نگه دارند.
همین گونه، در دانشگاهی که استاد سمیه درس میدهد، میگوید که آنها از ۴ هزار دانشجو، اکنون تنها یک هزار دانشجو دارند و ممکن است به همین دلیل دانشگاه نتواند به فعالیت خود ادامه دهد.
مسؤولان دانشگاههای خصوصی، تأکید میورزند که اگر وضعیت به همین گونه ادامه داشته باشد؛ انتظار میرود که تا چند ماه آینده، نهادهای تحصیلات عالی خصوصی سقوط کنند و یکی از مهمترین دستآوردهای بیست سال گذشتهی مردم افغانستان نابود شود.
با این همه خواستیم دیدگاه مسؤولان وزارت تحصیلات عالی طالبان را نیز در گزارش داشته باشیم؛ اما پس از سه تماس و پیامهای مکرر؛ آنها از گفتوگو با ما خودداری کردند.