بزرگترین ترس بشر از مرگ است و مهمترین مسؤولیت وجدانی و انسانی بشر نیز، نجات همنوعانش از تهدید مرگ. تاریخ بشر از ۱۳.۷ میلیارد سال قبل تا کنون، پُر از فراز و نشیبها، بحرانها، آفات طبیعی، جنگها، امراضِ همهگیر و صدها نوع ناگواریهای دیگری بوده است؛ اما بشر هرگز از تلاش دست نبرداشته و در هر شرایطی، سعی کرده است برای درد همنوعان خود، درمانی پیدا کند. مسؤولیت درمان بشر را در طول تاریخ، افراد مختلفی به دوش داشته اند؛ تعدادی با مبارزه علیه دشمنان بشریت، عدهای با تدوین برنامهها و استراتژیها، بعضی با کشف و اختراع راههای درمانی مختلف، تعدادی هم با وقایه و پیشگیری از مبتلا شدن با امراض و اکثرا هم با رسانیدن نان و آب و تغذیهی گرسنگان و نیازمندان در نقاط مختلف جهان و در شرایط و اوضاع متفاوت، نوع دوستی از خود نشان دادند. برای این گروه از افراد در طول تاریخ، نامهای متفاوت گذاشته اند؛ مانند داوطلب، ناجی، خادم، رضاکار و…، در این نبشته، از واژهی «رضاکار» برای توضیح و تشریح فعالیتهای افراد یا گروهی میپردازیم که با میل و ارادهی خود، بدون اجبار و دریافت پول، خدمات رضاکارانه و بشردوستانه را انجام میدهند. و یا این که وقت، مال، سعی و فکر خود را برای تحقق اهدافی که در آن خدمت فرد و جامعه در ابعاد مختلف نهفته است، صرف کنند.
فرهنگ فعالیتهای رضاکارانه در افغانستان بسیار نوپا است و همیشه مردم از دولت تقاضای کمک و حل مشکلات شان را دارند؛ اما در دو دههی اخیر، جوانان بادرک افغانستان، نقش فرهنگ کارهای رضاکارانه را برجسته کرده اند و به ترویج و نهادینهسازی این فرهنگ در بین مردم تلاش دارند.
در جوامع مختلف، در کنار نهادها و تشکلهای رسمی فعال در زمینهی خدمترسانی و کمکهای بشری به افراد نیازمند جامعه، گروهها و تشکلهای غیر رسمی و رضاکار نیز وجود دارند که به صورت خودجوش، به ارائهی خدمات برای نیازمندان میپردازند و تلاش میکنند تا دامنهی امدادرسانی و کمکها به دیگران را، گستردهتر بسازند و از بروز فاجعههای بزرگتر و وسیع، جلوگیری کنند.
در حال حاضر که اکثر کشورهای جهان و از جمله افغانستان از شیوع ویروس کرونا رنج میبرند و در صدد ساخت واکسِن و دارو برای وقایه و درمان شهروندان استند؛ اما متأسفانه تا کنون هیچ یک از کشورهای جهان موفق به ساخت واکسِن و داروی نتیجهبخش نشده اند. افغانستان که از جمله کشورهای جهان سوم و فقیر جهان محسوب میشود، با تأسف که تعداد افراد تحت تهدید شدید این ویروس کشنده بابت عدم تغذیهی سالم و ضعف سیستم دفاعی بدن و کمبود مواد غذایی در هنگام قرنطینهی شهرها، در این کشور زیاد است.
در این وضعیت تمام رضاکاران اعم از داکتران، رضاکاران محیط زیستی، رضاکاران مُبلغ و سایر رضاکاران، مسؤولیت انسانی، وجدانی و اسلامی دارند تا برای نجات جان هموطنان خود و بشریت سعی و تلاش کنند. در چنین شرایط داکتران به معالجهی مریضان میپردازند، رضاکاران محیط زیستی در صدد پاکی و نظافت شهر و جادهها استند و رضاکاران مُبلغ برای شهروندان در مورد تهدید ویروس کرونا و راههای جلوگیری از آن معلومات ارائه میکنند. تعدادی از رضاکاران هم هستند که نسبت به گروههای قبلی مسؤولیت بزرگتر دارند و حتا میتوان آنان را ناجی نامید. این گروه رضاکاران که هم اکنون در مرکز و ولایات فعالیت دارند، هدف اصلی شان، نجات آن عده از هموطنانی است که روزمزد کار میکنند، دستفروشی میکنند، گدا استند و یا به هر نوعی در هنگام قرنطین گرسنه اند و نیاز به نان و آب دارند. این رضاکاران صادق و با وجدان بیدار، از شهروندان سرمایهدار، تجار، افراد خییر، شرکتها و مؤسسات ملی و بینالمللی، کمکهای غذایی، مالی، ادویهجات، لباس و سایر لوازم مورد نیاز خانوادههای فقیر و نیازمند را جمعآوری و با کمال صداقت و ایمانداری برای فقرا و نیازمندان با در نظرداشت اولویت، توزیع میکنند.
همچنین رضاکاران مسؤلیت دارند تا با ذکر دلایل دینی، انسانی و اجتماعی، مردم را تشویق کنند تا همسایهی فقیر و گرسنهی خود را کمکهای غذایی و مالی کنند.
کارها و فعالیتهای رضاکارانه در جریان آفات و مصیبتهای بزرگ و جنگها، در کشورهای دیگر نقش زیادی داشته است. با این که دولتها در مقابل شهروندان مسؤولیت دارند؛ اما در مصیبتها و امراض بزرگی چون شیوع ویروس کرونا که ابعاد فاجعهی انسانی آن بزرگ است، نقش و اهمیت کارهای رضاکارانه و همیاری مردم، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بر بنیاد ادبیات اجتماعی اسلام، تمام افراد جامعه در برابر یکدیگر مسؤول استند و وظیفه دارند که به دردها، رنجها و امراض همدیگر مطابق توان و استطاعت خویش رسیدگی کنند. بارزترین مصداق کمک انساندوستانه و رضاکارانه در اسلام، کمک انصار به مهاجران در ابتدای اسلام است که در هنگام ورد مهاجران مکه به شهر مدینه، ساکنان مدینه (انصار) تمام دارایی و اموال خود را با بیجاشدگان (مهاجران) تقسیم کردند.
درب این مقاله را با نقل شعر زیبا و پُرمفهومی از سعدی که در واقع ترجمه و تفسیر احادیث، آیات و روایاتی است که در اسلام مبنی بر نوع دوستی و لزوم کمک به دیگران نقل شده و مسلمانان مسؤول و مکلف استند که طبق محتوا و مفاد این دستورالعملها، به تمام همنوعان خود همکاری و کمک کنند، بسته میکنم.
ره نیـــک مــردان آزاده گــیر
چو ایستادهای دست افتاده گیر
