با این که دولت افغانستان، از موج نخست همه‌گیری کرونا و کاستی‌هایی که در بخش رسیدگی به بیماران کرونایی و پیش‌گری از بلندرفتن نرخ ابتلا و مرگ ناشی از کرونا، تجربه‌ی کافی را به دست آورده است تا با شناسایی نقاط ضعف در مدیریت محدودیت‌های پیش‌گیرانه از ابتلا به کرونا و گسترش آن و کم‌بودی‌هایی که در سکتور صحت وجود داشت، برای مبارزه با موج سوم کرونا در کشور، راه‌کار سنجیده‌شده، کامل‌تر و بدون آسیب‌پذیری بلند را روی دست بگیرد.
با این حال اما؛ آن‌چه در عمل می‌بینیم، از ناتوانی دولت افغانستان در تطبیق دستورهای پیش‌گیرانه و رسیدگی به موقع به بیماران کرونایی خبر می‌دهد. با این که وزارت صحت، در سال گذشته، با کاهش پرسنل پزشکی متخصص، کم‌بود تجهیزات پزشکی و دارو برای رسیدگی به بیماران کرونایی روبهرو بود -تا جایی که این کم‌بودی‌ها عامل بخشی از مرگ‌های ناشی از کرونا را تشکیل می‌داد-، در سال روان نیز بخشی از این کم‌بودی‌ها در شفاخانه‌های افغانستان محسوس است. در حال حاضر، در کنار این که شفاخانه‌‌ی کافی و مجهز برای رسیدگی به بیماران کرونایی در کشور ایجاد نشده، شفاخانه‌هایی که عملا به بیماران کرونایی رسیدگی می‌کنند نیز با کم‌بود اکسیجن و گاهی نبود آن روبهرو است؛ چیزی که باعث می‌شود شماری از بیماران کرونایی که در حالت وخیم به سر می‌برند و بدون وصل‌بودن به بالن اکسیجن نمی‌توانند به زندگی ادامه بدهند، زندگی‌شان روی تخت بیمارستان به پایان برسد؛ در حالی که این بیماران برای فرار از مرگ به شفاخانه‌ها پناه می‌برند.
روز دوشنبه -۱۷ جوزا- یکی از بیمارداران، به خبرنگار صبح کابل، گفته است که به دلیل نبود اکسیجن در بیمارستان، او، ناچار شده که در نخست یک بالن خالی اکیسجن را به قیمت ۱۶ هزار افغانی بخرد و بعد دو هزار افغانی نیز بابت پرکردن آن به شرکتی که اکسیجن می‌فروشد، بپردازد.
او که برای پرکردن بالن خالی‌اش، ناچار شده از صبح تا پس از چاشت را پشت در شرکت اکسیجن‌فروشی برای نوبت‌اش انتظاری بکشد، می‌گوید که «همین‌جا یک نفر اول صبح، خیلی وقت چند بالن آورده بود، هرقدر تلاش کرد و گفت که مریض ما عاجل است و شدید به اکسیجن نیاز دارد؛ هر قدر تقلا کرد، کسی به او توجه نکرد. ساعت‌های ۱۰ بجه بالن‌اش را داخل بردند؛ اما پس نیاوردن؛ تا این که ۱۲:۳۰ اینا برایش زنگ آمد و گفت: برگرد، اکسیجن نیاز نیست، مریض را از دست دادیم.» این بیماردار که به دلیل نبود اکسیجن در شفاخانه، ناچار است همه‌روزه برای خرید اکسیجن به این شرکت بیاید، می‌گوید که روزانه، دو-سه حادثه‌ی این چنینی را شاهد است. در روزهای اخیر، به دلیل افزایش آمار گرفتاری به کرونا در کشور به ویژه در کابل که بیش‌ترین آمار را به خود اختصاص داده است، کم‌بود و نبود اکسیجن در شفاخانه‌های دولتی، از چالش‌های اساسی برای رسیدگی به بیماران وخیم کرونایی است؛ بیمارانی که دوام زندگی‌شان بیش‌تر از هرچیزی وابسته به اکسیجنی است که باید به گونه‌ی مستقیم از بالن‌ها بگیرند.
شمار زیادی از شهروندان که بیمار کرونایی در شفاخانه‌های دولتی و یا شخصی دارند، می‌گویند که نبود اکسیجن به ویژه در شفاخانه‌های دولتی، باعث شده است که این شهروندان خود اکسیجن مورد نیاز بیمارشان را از بازار تهیه کنند که آن‌هم همیشه و به موقع در دست‌رس نیست و هر شهروندانی که خواهان خرید اکسیجن استند تا مریض‌شان را از مرگ نجات دهند، باید ساعت‌ها پشت در شرکت منتظر بیستند؛ تا نوبت‌شان برسد که در شماری موارد، پیش از پرشدن بالن، بیمار روی تخت بیمارستان جان می‌دهد.
بیمار کرونایی، زمانی به گرفتن مستقیم اکسیجن از بالن نیازمند است که حالت صحی او وخیم باشد و بدون گرفتن اکسیجن نتواند به زندگی‌اش ادامه بدهد؛ شمار زیادی از این بیماران، در یک شبانه‌روز تا چهار بالن اکسیجن را مصر‌ف می‌کنند که قمیت آن در به هشت هزار افغانی می‌رسد.
در حالی شماری از بیماران کرونایی در شفاخانه‌ها به اثر نبود اکسیجن می‌میرند که دولت از کاهش اکسیجن و بنلدرفتن نرخ آن در موج نخست کرونا تجربه‌ی کافی داشته و به دلیل این چالش، نیاز بود که وزارت صحت، در تلاش ایجاد شرکت بزرگ تولیدی دولتی اکسیجن بر می‌آمد؛ تا از مرگ بیمارانی که به اثر نبود اکسیجن می‌میرند، پیش‌گیری می‌شد. از سوی دیگر، به اساس قانون اساسی، دولت مکلف به ارایه‌ی خدمات صحی رایگان یک‌سان برای همه‌ی شهروندان است.
در ماده‌ی ۵۲ قانون اساسی افغانستان، آمده است: «دولت وسایل وقایه و علاج امراض و تسهیلات صحی رایگان را برای همه اتباع مطابق به احکام قانون تأمین می‌نماید.»
به اساس حکم این ماده‌ی قانون اساسی، دولت مکلف است، با همه‌ی امکان‌های دست‌داشته‌اش، برای مهیاکردن شرایط دست‌رسی یک‌سان شهروندان به خدمات صحی در همه ولایت‌های کشور، تلاش کند؛ تلاشی که داشتن بالن‌های اکسیجن در شفاخانه‌های دولتی بخش کوچکی از آن در شرایط کنونی است. از سوی دیگر، دولت به دلیل این که به پاس‌بانی از حق زندگی شهروندان مکلف است، باید به مجهزکردن شفاخانه‌های دولتی و افزایش شفاخانه‌هایی که به بیماران کرونایی رسیدگی می‌کند، بکوشد تا میزان آسیب‌پذیری بیماران کرونایی و آمار مرگ‌شان را پایین بیاورد.
در سوی دیگر ماجرا، دولت برای این که به تأمین آسایش و رفاه عمومی شهروندان مکلف است، باید برنامه‌ی منظمی و سنجیده‌شده‌ای مثل به قرنتین‌بردن شهرها را روی دست بگیرد؛ تا در زودترین فرصت ممکن، از آسیب‌پذیری بیش‌تر شهروندان در شرایط کنونی، پیش‌گیری شود. برای رسیدن به این هدف؛ نخست نیاز است که شهروندان آسیب‌پذیر از محدودیت‌های کرونایی –قرنتین- شناسایی شده و در گام دوم، کمک‌های بسنده برای ماندن در خانه، برای این شهروندان از سوی دولت توزیع شود؛ به نحوی که از فساد گسترده‌ای که در بخش توزیع گندم و نان خشک در سال گذشته انجام شد، پیش‌گیری شود.
دولت افغانستان و وزارت صحت عامه، در حالی که در بخش تطبیق محدودیت‌های پیش‌گیرانه از گسترش کرونا، ناکام بوده اند، در بخش رسیدگی به بیماران کرونایی نیز، از انجام مکلفیت‌های قانونی‌اش شانه خالی کرده است. در چنین شرایطی، به دلیل عدول حکومت از مکلفیت قانونی‌اش در برابر شهروندان، شهروندان می‌توانند در برابر حکومت به ویژه وزارت صحت، به دادگاه شکایت کرده و پرونده‌ای را برای رسیدن به حقوق‌شان باز کنند.
کم‌بودی‌ها در سکتور صحت، تنها به نبود و یا کم‌بود اکسیجن خلاصه نمی‌شود؛ بل که نبود واکسین کرونا در شفاخانه‌های کشور نیز چالش دیگری است که باعث گسترش دامنه‌ی چرخش کرونا و شمار مبتلایان و مرگ ناشی از این ویروس در کشور شده است.
به اساس آمار وزارت صحت، در دو هفته‌ی اخیر، آمار همه‌گیری کرونا در کشور و مرگ ناشی از آن، همه‌روزه در حال افزایش است؛ به نحوی که شمار مرگ ناشی از کرونا در یک هفته‌ی گذشته از ۳۰ نفر به ۵۶ نفر در شبانه‌روز دوشنبه -۱۷ جواز- رسیده است؛ رقمی که از زمان همه‌گیری کرونا در کشور، پیشینه نداشته است.
در چنین شرایطی، اگر فرض را بر این بگیریم که دولت به دلیل ناتوانی اقتصادی، نمی‌تواند همه‌ی شهرها را به قرنتین کلی ببرد، نیاز است که روند تطبیق واکسین کرونا سرعت بیش‌تری پیدا کند تا در زمان کم‌تری بتوانیم به معافیت کتله‌ای برسیم؛ اما از روز دوشنبه -۱۷ جوزا-، به دلیل نبود واکسین کرونا در سکتور صحت، روند تطبیق واکسین در کشور توقف یافته است. این روند در حالی از جریان ایستاده است که به اساس گفته‌های عثمان طاهری -معاون سخن‌گوی وزارت صحت-، تا هنوز، تنها ۹۶۸ هزار دوز واکسین به افغانستان وارد شده که ۲۸۰ هزار آن برای نیروهای امنیتی تخصیص یافته و باقی آن برای شهروندان ملکی. با درنظرگرفتن این شمار دوز واکسین، باید کم‌تر از ۵۰۰ هزار نفر در کشور واکسین دریافت کرده باشد؛ زیرا برای هر فرد باید دو دوز واکسین در فاصله‌ی زمانی ۴ تا ۱۶ هفته، تطبیق شود. به اساس گفته‌های وزارت صحت، قرار است ۷۰ هزار دوز واکسین تا دهم ماه روان میلادی به افغانستان برسد.
با این حال، با توجه به میزان جمعیت کشور، برای این که در برابر ویروس کرونا معافیت کتله‌ای حاصل شود، کم‌ازکم به ۲۰ میلیون دوز واکسین کرونا نیاز است؛ آن‌هم به گونه‌ای که فاصله‌ی زمانی تطبیق آن به دلیل تمام‌شدن بسته‌های واکسین، زود‌به‌زود توقف پیدا نکند؛ زیرا این توقف‌ها، باعث می‌شود که در صورت تطبیق واکسین نیز، همه‌گیری به شکل جدی آن ادامه پیدا کند؛ چون برای رسیدن به معافیت کتله‌ای در برابر ویروس کرونا، نیاز است که بیش‌تر از ۶۰ درصد شهروندان واکسین دریافت کنند و این روند نیز باید بدون سکتگی به گونه‌ی یک‌نواخت به پیش برود؛ تا این گونه، در نخست از آسیب‌پذیر صحی شهروندان پیش‌گیری شده و در گام بعد، با ایجاد معافیت کتله‌ای است که از ادامه‌ی قرنتین و بسته‌شدن نهادهای آموزشی-تحصیلی و تولیدی کشور پیش‌گیری می‌شود.
در شرایط کنونی همه‌گیری کرونا که آهسته‌آهسته در حال نزدیک‌شدن به اوج خود است، به دلیل افت ۷درصدی رشد اقتصادی و افزایش ۱۷درصدی فقر در کشور در سال گذشته و افزایش نیازمندان به دلیل کاهش فعالیت‌های اقتصادی و خشک‌سالی سال روان به ۱۸ میلیون شهروند، برای این که میزان آسیب‌پذیری‌های بهداشتی و اقتصادی شهروندان را پایین آورد، خریداری واکسین‌های مورد نیاز و تطبیق به‌موقع آن، نیازی حتمی است.
