نویسنده: پوهیالی محمدجواد فروتن
بخش اول
در دنیای امروز، مجرمان در پی به دست آوردن مال و ثروت از طریق ارتکاب اعمال مجرمانه هستند و برای به دست آوردن ثروت، به هر وسیله‌ای متوسل می‌شوند؛ تا جایی که معتقدند: هدف وسیله را توجیه می‌کند. گسترش این اندیشه موجب زوال اخلاق و تبدیل ضد ارزش به ارزش میشود. به جرئت می‌توان گفت که امروزه ارتکاب جرم به یک صنعت و تجارت تبدیل شده است؛ تا جایی که درآمد برخی از سازمان‌های جنایت‌کار که از ارتکاب جرایمی هم‌چون قاچاق مواد مخدر و سلاح به دست می‌آید، از درآمد بسیاری از کشورهای جهان نیز بیش‌تر است. به همین دلیل، بیش‌تر جرم‌ها در سطح جهان، دارای انگیزههای مالی و پولی است. این یادداشت، به این موضوع پرداخته است.
سوال این است که مجرم پس از ارتکاب جرم، چه فرآیندی را دنبال می‌کند؟ بی‌تردید، آنی که در این راه گام بر می‌دارد، وقتی مالی را به دست می‌آورد، بازهم خود را در رسیدن به هدفش کامیاب نمی‌داند و خود را در نیمه‌راهی پرمخاطره، اما امیدبخش می‌بیند. در این مرحله، آن‌چه اهمیت دارد حفظ مال و بهره‌جستن از آن است؛ به‌گونه‌ای که ماهیت مجرمانه‌اش کشف نشود تا علاوه بر جلوگیری از توقیف اموال توسط مقامات عدلی و قضایی، وقوع «جرم اولی» معلوم نگردد، وگرنه شناسایی میشود و تحت تعقیب قرار میگیرد؛ بنابراین، در پی تطهیر درآمدهای ناشی از جرم خواهد بود. این نوشته به پیامدهای آن می‌پردازد.
مبانی پولشویی
۱: اصطلاح پولشویی: در ترجمه عبارت «Money launderiny» اصطلاحاتی هم‌چون پاکسازی پول، تطهیر درآمدهای ناشی از جرم، پولشویی، تطهیر پول و شست‌وشوی اموال ناشی از جرم دیده میشود که در این میان، عبارت تطهیر درآمدهای ناشی از جرم، به سه دلیل بر دیگر ترجمه‌ها، ترجیح داده میشود:
نخست؛ موضوع Money launderiny تنها پول نیست، بلکه تمام درآمدهای ناشی از جرم را شامل میشود. دوم؛ واژه «تطهیر» بیش‌تر دارای بار حقوقی است. سوم؛ در جریان فعل‌وانفعالات معمول، پول مورد شستوشو قرار نمی‌گیرد، بلکه به‌نوعی، وصف جزایی از آن زدوده میشود؛ اما با این وصف، این واژه در جامعه رواج یافته است.
۲: تعریف پولشویی: در شصت و چهارمین مجمع عمومی انترپل در شهر پکن چین، این تعریف به‌اتفاق آراء به تصویب رسید: «پولشویی عبارت است از هرگونه عمل یا شروع به عملی به‌منظور پنهان ساختن یا تغییر ماهیت غیرقانونی درآمدهای حاصل شده از جرم، به نحوی که به نظر می‌رسد منشأ آن‌ها قانونی بوده است.» بر اساس ماده ۴۹۸ کد جزای افغانستان: «ارتکاب اعمال ذیل با داشتن آگاهی در مورد غیرقانونی بودن منشأ وجوه و دارایی، جرم پولشویی شناخته میشود:
۱- انتقال یا تغییر وجوه و دارایی دارای منشأ غیرقانونی.
۲- مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم.
۳- پنهان نمودن یا تغییر شکل دادن ماهیت واقعی، منبع، موقعیت، چگونگی تصرف، انتقال یا حق مالکیت وجوه و دارایی.
۴- تحصیل، تصاحب یا استفاده از وجوه و دارایی ناشی از جرم.»
به عبارت دیگر؛ پولشویی فرآیندی است که طی آن منبع اصلی درآمدهای حاصل از اعمال مجرمانه، مخفی نگه‌داشته شده و به این درآمدها جلوهای پاک و حاصل از اعمال قانونی بخشیده میشود.
صرف نظر از تفاوت‌های موجود در تعریف‌های یاد شده، صرف نظر از این‌که درآمدهای ناشی از جرم را موضوع پولشویی بدانیم و صرف‌نظر از این‌که آن‌چه مورد تطهیر قرار میگیرد، پول نقد باشد یا هر ارزش مادی دیگری، وجوه مشترکِ تعاریفِ آورده شده را می‌توان در یک مورد خلاصه کرد: دست زدن به فعل‌وانفعالاتی برای پنهان کردن منبع درآمدهای غیرقانونی و ادغام کردن آن با درآمد قانونی.
۳-پیشینه پولشویی
تطهیر پول به‌عنوان یک جرم، فقط چند دهه سابقه دارد و عملاً از دهه ۱۹۸۰ در خصوص قاچاق دارو مطرح گردید. با این‌حال، مبحث پاکسازی دارایی‌های مجرمانه، سابقه‌ای به درازای صدها سال دارد. اصطلاح پولشویی اما ریشه در مالکیت خشک‌شویی‌ها توسط یک گروه مافیایی در ایالات‌متحده امریکا دارد.
در دهه‌های بیست و سی قرن بیستم میلادی، یک گروه مافیایی که درآمدش از راه قاچاق مشروبات الکلی و اخاذی از مردم بود، ماشین‌های خشک‌شویی زیادی در سطح شهر نصب کرد. از آن‌جا که میزان درآمد این ماشین‌ها مشخص نبود، پول حاصل شده از آن را با پول‌های غیر قانونی یک‌جا کرده و تظاهر می‌کردند که عوایدشان از راه قانونی است. علت انتخاب عنوان «تطهير و شستوشو» از همین‌جا نشأت گرفته است.
۴-هدف پولشویی
هرگاه فردی، مالی به‌دست می‌آورد که منشأ مجرمانه داشته باشد، خواه به‌طور مستقیم، با ارتکاب جرمی آن را به دست آورده باشد یا بدون ارتکاب جرم مستقیم صاحب مال شده باشد؛ می‌کوشد تا با بهره‌گیری از شیوه‌های گوناگون، در پی تطهیر و پاکسازی آن برآید؛ زیرا با مخفی نگه‌داشتن منبع آن که از راه غیرقانونی بوده است، تلاش می‌کند تا سر نخ تعقیب جرم و راه توقیف اموال را مسدود کند.
به این ترتیب، مجرم می‌تواند روند ردیابی جرم و شناسایی ماهیت عواید به دست آمده را مختل کند. از اینرو؛ آن‌چه در این زمینه اهمیت فراوان می‌یابد این است که مجرم بتواند برای تملک یا تسلط خود بر اموال تحت اختیار، توجیهی قابل قبول و قانونی ارایه کند، در غیر این صورت، داشتن پول حاصل از اعمال مجرمانه دلیل بر مشارکت وی در ارتکاب فعالیت‌های مجرمانه تلقی خواهد شد.
از سویی دیگر؛ پولشویی یک راهکار مؤثر برای فرار از پرداخت مالیات است؛ زیرا هر قدر ثروت انبوه‌تر و درآمد هنگفت‌تر باشد، توجه مسئولین را نیز بیش‌تر به خود جلب می‌کند تا در خصوص منبع آن دارایی بررسی بیش‌تری انجام دهند. علاوه بر این، یکی از اهداف مهم پولشویی این است که مجرمی که توانایی مراقبت از ثروت ناگهانی، هنگفت و غیرقانونی خود را ندارد و می‌خواهد مانع توقیف و مصادره درآمدهای حاصل از اعمال مجرمانه شود، علاقمند است که این دارایی را در زمینه‌های گوناگون سرمایه‌گذاری کند تا علاوه بر بهره‌برداری بدون خطر از درآمدهای حاصل‌شده، بتواند با بهره‌گیری تجاری از این درآمدها و استفاده از آن‌ها در سرمایه‌گذاری‌های سودآور، درآمد بیش‌تری نیز کسب کند.
۵-عوامل ایجاد پولشویی
از جمله زمینه‌های ایجاد پولشویی، می‌توان عامل‌هایی هم‌چون مواد مخدر، مشروبات الکلی، رشوه‌ستانی، اختلاس، سرقت، آدمربایی، قمار، ربا، فحشا و جرم‌هایی از این دست را نام برد. جرایم مذکور دارای عواید و ثروت‌های هنگفتی هستند. به گونه‌ی مثال؛ در جرم مواد مخدر، مجرم با خرید و فروش مواد مخدر، پول زیادی به دست می‌آورد و در فاصله‌ی زمانی کوتاه، به ثروتی هنگفت می‌رسد. در زمینه‌ی کسب این ثروت، او می‌خواهد اعمال غیرقانونی و نامشروع خود را قانونی جلوه دهد. به این دلیل، مجبور است که تظاهر به پاک بودن پول حاصل شده و در نتیجه پولشویی کند.
مراحل و میزان پولشویی
۱٫ عملیات پولشویی؛
عملیات پولشویی در چند مرحله صورت میگیرد:
الف) موقعیت‌یابی: در این مرحله، پول نقد وارد نظام بانکی کشور میشود؛ پس قوانین بانکی باید به‌گونه‌ای تغییر یابند که فعالیت‌های مالی بیش از سقف معین ماهانه گزارش شوند. هدف این مرحله از پولشویی، ارایه دارایی به‌صورت تجارت مشروع است که با تصرف مادی در مقدار درآمد نقدی و به‌منظور انتقال آن از محل حصول انجام گرفته و سعی میشود به مناطق تجاری‌ای برده شود که مخفی نگه‌داشتن دارایی در آن‌ها آسان‌تر و شناخت منبع واقعی درآمد، برای مجریان قانون دشوارتر باشد.
این مرحله، مرحله اساسی است و در قالب عملیات ورود دارایی به موسسات مالی داخل در اقتصاد دولتی یا وارد نمودن آن دارایی در یک موسسه مالی خارج از محل اصلی حصول مال، جلوه می‌کند. به عبارتی دیگر: این مرحله ضعیف‌ترین حلقه از زنجیره پولشویی است؛ زیرا امکان کشف آن زیاد است، مگر وقف‌های طولانی بین جمع‌آوری پول و وارد کردن آن به نظام بانکی صورت ایجاد شود.
ب) تغییر وضعیت: در این مرحله، درآمدهای غیرقانونی حاصل شده با استفاده از عملیات بانکی از منبع اصلی خود جدا می‌شوند یا در چرخه بانکی کشور به گردش در می‌آیند. در این مرحله نیز شناسایی فعالیت خلاف آسان است. این مرحله شامل مجموعه‌ای از معاملات، با هدف مخفی کردن منشأ اصلی پول بوده و شامل بر محو آثار منبع پول‌های نامشروع، با به گردش درآوردن آن‌ها از طریق عملیات مالی متعدد است.
این مرحله بسیار پیچیده است و عموماً از ماهیت بین‌المللی برخوردار است. برای مثال، تطهیر کننده‌ی پول می‌تواند از راه الکترونیکی، عواید حاصل شده را از کشوری به کشور دیگر بفرستد، سپس آن‌ها را در راه‌های مالی پیشرفته سرمایه‌گذاری نماید. تلاش برای پنهان کردن منبع اصلی مالکیت در این مرحله با ایجاد لایه‌هایی از دادوستدهای پیچیده مالی صورت میگیرد.
با این کار، سیر حساب‌رسی، مبهم و پنهان می‌ماند و در این زمینه پول‌های نامشروع سپرده شده در موسسات مالی، به چندین شاخه منشعب می‌گردند یا به نحوی دست‌کاری می‌شوند که تنها یک چهره غیرحقیقی از مبدأ ایجاد پول برجای می‌ماند.
در نتیجه؛ در این مرحله، «لایه‌سازی» برای تطهیر پول مهیا شده که هدف از آن جدا کردن اموال از منابع مشکوک و پوشش قانونی و مشروع دادن به اموال است. این مرحله با بازگرداندن اموال کثیف به حساب‌های بانکی صورت می‌پذیرد. در این مرحله از زنجیره‌ی پاکسازی، دارایی، آماده‌ی ورود به مجرای اقتصادی، به شکل قانونی آن می‌گردد.
ج) ادغام و ترکیب
آخرین مرحله پولشویی «ادغام و ترکیب» است. در این مرحله، وجوه غیرقانونی توسط برخی فعالیت‌های ساده و یا پیچیده، با بدنه‌ی اصلی اقتصاد کشور ادغام می‌گردد. در این زمان، شناسایی و ردیابی پول‌های کثیف بسیار دشوار و در حد غیرممکن است. بانک‌ها و موسسات مالی به‌صورت سنتی عادت کرده‌اند بدون این‌که درباره‌ی منابع وجوه کنجکاوی کنند، برای بیش‌تر کردن منابع خود، فقط وظیفه دریافت و انتقال وجوه را فراهم می‌کنند، در صورتی که یقیناً این وجوه به‌صورت کوتاه‌مدت در بانک‌ها خواهد ماند و عواید چندانی برای بانک‌ها نخواهد داشت. این را «یک‌پارچه‌سازی یا انسجام» نیز می‌گویند و هدف و حلقه نهایی پولشویی است.
در این زمان است که پول شسته شده توسط استفاده‌کننده نهایی به نظام مالی کشور باز آورده شده و بدین‌وسیله، از تفتیش و تحقیق هر سازمان رسمی در جهت یافتن منبع پول در امان می‌ماند. برگرداندن پول‌های پاک شده و وارد کردن آن‌ها در جریان معاملات و نظام مالی و تجاری، پس از بیان مراحل گوناگون تطهیر پول صورت میگیرد. هم‌چنان روش‌ها و فنونی که تطهیر کنندگان پول به کار می‌برند، روزبه‌روز متحول و متعدد می‌شوند که مسئله شناسایی و کشف این دسته از فعالیت‌های مجرمانه را دشوارتر می‌سازد.
ادامه دارد…
