شغل دستفروشی، محمود را در یکی از مزدحمترین مکانهای شهر (کوتهی سنگی) به حدی خسته و پرخاشگر کرده است که حتا حوصلهی صحبت با زن و فرزندش را هم ندارد. قانون محمود در خانه سکوت است یا پرخاش. او، انتظار دارد که حتا پسربچهی یک و نیم سالهاش، هنگامی که او در خانه است، از این قانون (رعایت سکوت)، پیروی کند. او میگوید که در طول روز از ناچاری سر و صدای بسیاری را میشنود و به همین دلیل، به آرامش نیاز دارد. «قانون سکوت از روی ناگزیری و خستگی است. شما خود تان را به جای کسی قرار دهید که مجبور است ده ساعت صداهای مختلف مثل صدای هارن، ماشین موتر، آدمها و بلندگوهای گوناگون را بشنود.»
سیستم صوتی دستفروشان و هارن موترها
معمولا خیابانهای شهرهای بزرگ در ساعتهای پررفتوآمد به دلیل هارن موترها، با میزان بلند آلودگی صوتی روبهرو است. کوتهی سنگی، محل کار محمود، یکی از همین جاهای پررفتوآمد است.
در چنین جاهایی، حضور پرتعداد وسایط نقلیه، هارن موترها، تراکم جمعیت و تجمع کراچی دستفروشان مجهز به سیستم صوتی(بلندگو) که از بام تا شام برای جلب مشتری، فروش اشیا و محصولات شان به اندازهای زیاد است که گوش فلک را کر میکند.
این که این فریادها و بلندگوها روی خرید و فروش تأثیر دارد یا خیر، مشخص نیست؛ اما داکتران از تأثیر مخرب آن روی سلامت افراد هشدار میدهند. با وجود این هشدارها، آنچه جالب است آن که کمتر دستفروشی را در خیابانهای کابل میتوان یافت که کراچیاش مجهز به سیستم صوتی نباشد و در ایجاد آلودگی صوتی در شهر نقش نداشته باشد.
بلندگوهای مساجد
در کنار بلندگوهای دستفروشان کنار جاده و کَسِتفروشان؛ شهروندان کابل، بلندگوهای مساجد را نیز از عوامل مؤثر ازدیاد آلودگی صوتی عنوان کرده و میگویند که بلندگوهای مساجد، حتا در جریان شب نیز سبب اذیت شهروندان میشود. حامد، یکی از کسانی است که از این مسأله شکایت دارد، میگوید: «با تأسف، نه تنها در جریان برخی برنامهها و ایام مذهبی صدای بلندگوهای مساجد تا نیمههای شب بلند است که در حالت عادی نیز صدای بلندگوها بسیار بلند و آزاردهنده است.»
او، اضافه میکند که صدای بلند بلندگوهای مساجد در نصف شب، مانع خواب بسیاری از شهروندان به ویژه مانع خواب و اذیت شدن کودکان و بیماران میشود؛ پس بهتر است که برای آن چارهای سنجیده شود.
این در حالی است که به دلیل تنوع مذهبی و قومی، وقت اذان در افغانستان متفاوت است و با گذشت پاسی از شب، صدای اذان به تناوب و با فاصلهی زمانی گوناگون از مساجد بلند میشود. این مختص آن نیست که صدای اذان از کدام مسجد است، حتا اگر در منطقهای تنوع مذهبی هم نباشد، باز هم صدای اذان مساجد هماهنگ نیست.
صدای جنراتورهای برقی
در کنار اینها، کمبود برق و تداوم بیبرقی سبب تشدید آلودگی صوتی در شهر کابل شده است. در شهر کابل، بسیاری از مراکز تجارتی، شفاخانهها، ادارههای خصوصی، حتا دستفروشان و خانهها در نبود برق از جنراتور استفاده میکنند. ادارهی محیط زیست میگوید که علاوه بر وسائل سروصداکننده و جریان ترافیک، وجود بیبرقی در شهر کابل و استفادهی مردم از جنراتورهای شخصی، آلودگی صوتی را شدت بخشیده و به حد غیر مجاز آن رسانده است.
آلودگی صوتی چیست؟
در حالی که بسیاری افراد تصور میکنند؛ تنها آلودگی خطرناک جهان، آلودگی هوا است؛ اما اکنون بررسیها نشان میدهد که آلودگی صوتی به مراتب خطرناکتر از آلودگی هوا است. به گفتهی داکتران، هر نوع صدای ممتدد، بلند، آزاردهنده، فراتر از توان و آستانهی تحمل افراد، آلودگی صوتی است. آنان تأکید میکنند که آلودگی صوتی مشکلات جسمانی و روانی خطرناکی را برای افراد در پی دارد.
عوارض آلودگی صوتی چیست؟
داکتر عبدالمالک مالک، آمر «تحفظ شعاعی و الکترومقناطیسی» وزارت صحت، میگوید که آلودگی صوتی در عصر تکنولوژی به عنوان شایعترین علت کاهش شنوایی عصب اکتسابی مطرح است. این بیماری هنگامی که به گوش آسیب میرساند، دیگر قابل درمان نیست و در کنار آن، آلودگی صوتی، عامل استرسزای بیولوژیک است که نه تنها بر سیستم شنوایی بل که بر کل بدن نیز تأثیر میگذارد.
به گفتهی ایشان، همهی کسانی که در معرض آلودگی صوتی قرار دارند، دچار مشکلات صوتی استند؛ اما زمانی متوجه بیماری خود میشوند که بیماری آنها به مرحلهای رسیده که دیگر قابل درمان نیست. از طرفی، آلودگی صوتی تنها به اصوات قابل شنیدن محدود نمیشود؛ بلکه پارهای از اینگونه امواج (صدای انفجار، صدای چرخبالها…) وجود دارند که ماورای صوت بوده و قادرند به مایع سلولی راه یابند و ضایعاتی را در آن ایجاد کنند. این اصوات به راحتی تعدادی از سلولها به ویژه گلبولهای قرمز خون را میترکاند و برای فیزیولوژیک بدن انسانها و سایر جانوران، مشکلات جدی به وجود میآورد. داکتر مالک میگوید: «صداهای بلند باعث تحریک سیستم اعصاب مرکزی، تأثیر بر سیستم غدهی هیپوفیز و آدرنال، ایجاد اختلالات هورمونی و عدم سلامت میشود و هنگامی که باعث کاهش شنوایی شود، شخص نمیتواند به راحتی با افراد جامعه ارتباط برقرار کند. این خود باعث کاهش کیفیت زندگی و سلامت روانی او میشود و باری را بر دوش اجتماع و جامعه میگذارد.»
حد هشداردهنده
در عین زمان، غلاممحمد ملکیار، کارشناس امور محیط زیست، توضیح میدهد که آلودگی صوتی حتا سبب ترویج فرهنگ خشونت در جامعه میشود و به بروز کشمکشها دامن میزند. این در حالی است که مسؤولان، از میزان بلند آلودگی صوتی در شهرکابل هشدار میدهند. بنا به گفتهی مسؤولان، میزان آلودگی صوتی در شهر کابل، بیشتر از حد معمول و در وضعیت خطرناک رسیده است. حد معیاری برای صداها، ۸۰ دیسیبل سنجیده شده است؛ اما مسؤولان در وزارت صحت و ادارهی محیط زیست میگویند، در حال حاضر میزان آلودگی صوتی در بزرگشهرها به ویژه در شهر کابل بیشتر از ۸۰ دیسیبل است.
محمدکاظم همایون، رییس ادارهی محیط زیست کابل، میگوید: «براساس استندردها میزان آلودگی صوتی در شهر کابل از حد مجاز بالا است.»
طبق استندرد ادارهی محیط زیست، در مناطق رهایشی، اندازهی صوت در شب باید ۴۰ دی سیبل و در روز ۶۰ دی سیبل باشد؛ اما اکنون این استندردها رعایت نمیشود. چیزی که به گفتهی داکتران، به شدت روی افزایش بیماریها در افغانستان نقش دارد. بنا بر گفتهی مسؤولان، اثرات نامطلوب ناهنجاری صوتی، موجب خستگی مفرط، ناراحتی عصبی، خارش، انعقاد رگهای خونی، سكتهی قلبی، فشار خون بالا، سردرد، كجخلقی، سوء هاضمه و … میشود.
داکتر عبدالمالک مالکی، آمر شعاعی و اکترومقناطیسی میگوید که صدای مداوم، باعث افزایش هورمونهای كلسترول و كورتیزول خون میشود. كلسترول موجب افزایش ضربان قلب و هورمون كورتیزول موجب افزایش استرس و اضطراب میشود. «در واقع صدای بلند باعث افزایش فشار خون و ترشح هورمونهای استرس میشود. در نتیجه؛ در اثر صدای ناگهانی و بلند، فشار خون بهویژه فشار داخل جمجمه بالا رفته، ترشحات بزاق كم شده و دهان خشك میگردد. همچنین ترشحات معده كم شده و معده دچار انقباضات دردناكی میشود. حركات دودی شكل رودهها نیز دچار ركود میشود و مشکلات زیاد صحی را به میان میآورد. در عین حال سر و صدا ممكن است با فشار فیزیولوژیك خود، بیماریها را تشدید كند. در واقع اشپیلاق زدن گوش، ناشی از سر و صدای زیاد و شدید است و نشانهی واكنش فیزیولوژیك بدن در برابر صدا و هشداری است كه نشان میدهد صدا بر آستانهی شنوایی اثر نامطلوب دارد.»
در کنار جریان تشدیدکنندهی آلودگی صوتی که حالا در کابل معمول شده، وقوع انفجارها، عبور هواپیماها و به ویژه عبور چرخبالهای نظامی با ارتفاع بسیار کم، به آلودگی محیط زیست و بیشتر شدن بیماریها در بین مردم افزوده است. در بسیاری از مواقع در شهر کابل ارتفاع چرخبالهای نظامی حتا با زاویهی دید برابر است.
محمد کاظم همایون، رییس ادارهی محیط زیست کابل، میگوید که در افغانستان چیزی به نام آلودگی صوتی را کسی نمیشناسد تا از ایجاد آن خودداری کند تا بیماریها در بین مردم کمتر شود.
مقررهی منع ایجاد آلودگی صوتی
با این حال، اما مقررهی کاهش و جلوگیری از آلودگی صوتی به تأسی از حکم مادهی بیست و دوم قانون محیط زیست در چهار فصل و بیست و چهار ماده در سال ۱۳۹۴ در افغانستان تصویب شد.
فصل اول؛ احکام عمومی این مقرره را در موارد مانند مبنا، اهداف، اصطلاحات، ساحهی تطبیق، منابع آلودگی صوتی، حد مجاز آلودگی صوتی، ممنوعیت آلودگی صوتی و تعیین مدت رفع آلودگی صوتی بیان میکند.
فصل دوم؛ در مورد ممنوعیتها و محدودیتهای آلودهکنندهی صوتی صراحت احکام مقرره را در موارد مانند ممنوعیت بر وسایل موتوردار؛ استفاده از بلندگو؛ انتقال آلودهکننده صوتی؛ وضع و تطبیق محدودیتها؛ منع استفاده از هارن و منع استفاده از وسایط و تجهیزات ساختمانی در شب را بیان میکند.
فصل سوم؛ مکلفیت وزارتها و اداراههایی را در ارتباط به ایجاد مراکز معاینات تخنیکی؛ مکلفیت ادارهی هوانوردی ملکی؛ احداث و توسعه؛ مکلفیت اداراههای دولتی و غیردولتی و زونبندی تشریح میکند.
فصل چهارم این مقرره؛ احکام نهایی را در ارتباط به رسیدگی به شکایات؛ وضع لوایح و طرزالعملها؛ همکاری؛ نظارت از تطبیق و انفاذ این مقرره شرح میدهد؛ اما اکنون با گذشت دو سال و اندی، ادارهی محیط زیست میگوید که هیچ ادارهای در افغانستان آلودگی صوتی را نمیشناسد تا مقررهی جلوگیری از آلودگی صوتی را عملی کند. محمد کاظم همایون، رییس ادارهی محیط زیست کابل میگوید: «متأسفانه به دلیل آلودگی صوتی در قوانین به ویژه در کد جزا، تذکر نیافته، بسیاری از ادارهها چیزی به نام آلودگی صوتی نمیشناسد تا مقرره را عملی کند.» از سویی هم بنا بر گفتهی اقای همایون، تنها ادارههای دولتی نیست که چیزی به نام آلودگی صوتی را نمیشناسد، بلکه مردم و ملا امامان ساجد نیز چنین چیزی را نمیشناسند، برای همین، از عملی سازی آن سرباز میزنند.
کارشناسان امور محیط زیست میگویند، ایجاد آلودگی صوتی با آن که اثر ناگواری صحی دارد؛ اما در افغانستان به دلیل فقر فرهنگی این موضوع حاد و عادی است. افزون بر آن، به گفتهی کارشناسان، مقررهی محیط زیست نیز از ضمانت اجرایی پایین برخوردار است و این موضوع سبب شده است که هیچ کس مقررهی جلوگیری از آلودگی را رعایت نکند.
