قسمت سوم
سخن سوم: همکاری چین و پاکستان و گسترش نفوذ چین در منطقه جنوب آسیا
۱-نگرانی هند از همکاری چین با پاکستان و نفوذ چین در منطقهی جنوب آسیا
طرح ابتکاری وجود دارد؛ به این معنا که هند در میان نخستین شرکتکنندگان در عملیات امدادرسانی بشردوستانه و نجات از فجایع طبیعی در میان همسایگان خود قرار دارد و گسترش همکاریهای دوجانبهی امنیتی و دفاعی دریایی با کشورهای جزیرهای را فراتر از یک «تأمینکنندهی امنیت» صرف به ارمغان خواهد آورد. این کار همچنین عزم و انگیزهای برای هند جهت وارد کردن فشار سیاسی و دیپلماتیک به مناطق جنو-غربی و مناطق شرقی اقیانوس هند فراهم میکند. در مجموع این امر به ایجاد فرصتهایی برای تحکیم قدرت هند میانجامد. همکاری با دولت جدید ایالات متحده در خصوص امنیت اقیانوس هند، چالشهای مهمی در ایجاد یک توافق منطقهای و اجرای این سیاستها باقی میگذارد (مؤسسهی مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان، ۱۳۹۸: ۲).
نگرانی سیاستگذاران هند بر خط مشی قاطع سیاسی چین نسبت به کشور شان، و نیز نفوذ روزافزون چین در اقیانوس هند متمرکز است. از نظر هندیها، چین در تلاش برای دستیابی به دسترسی دائمی به این آبها و «احاطه»ی هند به صورت استراتژیک است. این ابتکار عمل چین، شامل پروژههای توسعهی بندرها در هامبانتوتا و کلمبو در سریلانکا، گوادر در پاکستان، چیتاگونگ در بنگلادش و کیائوک پیو در میانمار است. همچنین افزایش قابل توجهی در گسترش و استقرار نیروی دریایی در اقیانوس هند و بازدیدهای زیردریایی به بندرهای کلمبو و کراچی در جریان است که این همه موارد، نگرانی هند را در نفوذ چین در منطقه و همکاری تنگاتنگ با پاکستان میباشد که هندوستان را به چالش مواجه کرده است. (امیر احمدیان، ۱۳۹۲: ۴۳).
۲-همکاری گستردهی پاکستان در راهاندازی کریدور اقتصادی با همکاری چین
کشور پاکستان یکی از کشورهایی است که در سالهای اخیر همکاریهای گستردهای با کشور چین در عملیاتی کردن پروژهی بزرگ جادهی ابریشم جدید ایفا میکند. در همین راستا دو کشور چین و پاکستان، طرح مشترکی با نام کریدور اقتصادی چین-پاکستان در دستور کار قرار داده اند که هدف اصلی آن، ایجاد دسترسی به دریای آزاد برای شهرهای غربی کشور چین است. برای تحقق این هدف، کشور چین سرمایهگذاریهای گستردهای در سراسر کشور پاکستان انجام داده است و پروژههای زیرساختی و صنعتی متعددی در این کشور تعریف کرده است؛ مذاکرات دو کشور چین و پاکستان برای نهایی کردن جزئیات برنامهی بزرگ کریدور اقتصادی چین-پاکستان، از اواسط سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شده است. در نهایت بعد از چهار سال جزئیات این طرح به تأیید دو کشور رسیده و به طور رسمی منتشر شده است. گرچه در طول چهار سال اخیر شرکتهای چینی در پروژههای متعددی در کشور پاکستان سرمایهگذاری کرده اند که بسیاری از آنها اکنون به مرحلهی بهره برداری رسیده است. مقامات چینی بارها گفته اند که ابتکار کمربند و جاده، صرفا یک پروژهی اقتصادی با اهداف صلحآمیز است؛ اما چین با طرح برنامههای خود با پاکستان، برای اولین بار به طور صریح پیشنهاد کمربند و جاده را به جاهطلبیهای نظامیخود پیوند میزند و نگرانی بسیاری از ملتها را که به ابتکارات زیربنایی که حقیقتاَ به پروژهی مسلحانهی چین کمک میکند، مشکوک استند، تقویت و تأیید میکند. پاکستان به عنوان همسایهی هستهای و استراتژیک چین، نمونهی برجستهای از چگونگی استفاده از پروژههای چینی برای جلب حمایت و محبوربیت بیجینگ در میان مشتریان خود است. ( ابعاد نظامی طرح یک کمربند یک جاده چین در پاکستان، ۱۳۹۷، ص۱۵.)
از زمان آغاز برنامه کمربند و جاده در سال ۲۰۱۳، پاکستان، با ۶۲ میلیارد دالر سرمایهگذاری برنامهریزی شده در پروژههایی با نام «کریدور اقتصادی چین و پاکستان»، محل اصلی این برنامه بوده است. در این بین، چین در زمان مشکلات اقتصادی، بیش از پیش به پاکستان وام داده و این امر دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کرده است. در بیشتر موارد، با عمیقتر شدن روابط غیردوستانهی پاکستان و ایالات متحده، این کشور با شدت بیشتری به سمت چین گرایش پیدا کرده است. اگر چه نگرانی برخی از مقامات پاکستانی در مورد از دست دادن اقتدار در برابر متحد ثروتمند آسیایی خود در حال افزایش است؛ اما مسائل بسیاری وجود دارد که دو کشور در حال حاضر میبایست نسبت به هم متعهد بمانند و انتخاب کمی برای پاکستان باقی میماند. حتا قبل از افشای برنامهی همکاری نظامی جدید چین و پاکستان، برخی از بزرگترین پروژههای چین در پاکستان به وضوح اهداف استراتژیک را دنبال میکند. تجارت، بنیان بندر ساخته شده به دست چین و منطقهی ویژه اقتصادی در شهر گوادر پاکستان است و مسیری برای چین فراهم میکند تا سریعتر کالاهای خود را به دریای عرب برساند؛ اما در صورتی که تنشها روبه وخامت بگذارد و به نقطهی محاصرهی دریایی برسد و دو قدرت، در دریا مقابل یکدیگر قرار گیرند، این منطقه، مهرهای استراتژیک در اختیار بیجینگ قرار میدهد تا در بازی در برابر هند و ایالات متحده از آن استفاده کند. نقش کليدي که پاکستان در سيستم ناوبری ماهوارهای بیدو چين ایفا میکند، یکی از مؤلفههای طرح کمربند و جاده است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پاکستان تنها کشور بیگانهای است که امکان دسترسی به خدمات نظامی این سیستم را که هدایت دقیقتر موشکها، کشتیها و هواپیماها را ممکن میسازد، در اختیار دارد. این همکاری به معنای توسعهی طرح بیدو به سایر کشورهای تعریف شده در طرح کمربند و جاده است؛ اما ظاهرا پایان دادن به وابستگی مشتریان چین به شبکهی جی. پی. اس نظامی امریکا است که مقامات چینی به دلیل نظارت و دستکاری ایالات متحده، به آن اعتماد ندارند. چین متحدی قابل قبول و مسؤول همچون پاکستان یافته و با وجود مرزهای مشترک و تاریخ طولانی همکاری؛ وجود هند در جنوب آسیا؛ بازار بزرگ فروش و تجارت اسلحه با پتانسیل رشد؛ و وفور منابع طبیعی، طبعا چنین اتحادی توجیه میشود. (ولدانی جعفری،۱۳۸۸: ۵۳)
۳-همکاری پاکستان با چین در دریا و در اختیار گرفتن بنادر جنوب آسیا
اتحاد امنیتی قوی چین و پاکستان در مسیری طولانی تا دریای عرب گسترده شده است. در سال ۲۰۱۵، تحت برنامهی نوآوری یک کمربند-یک راه، چین، بندر تازه تأسیسی در شهر ساحلی گوادر پاکستان را در اختیار گرفت و این پروژه را که شامل منطقهی ویژهی اقتصادی بزرگی برای شرکتهای چینی بود، با برنامهی عمرانی حدود ۸۰۰ میلیون دالری تقویت کرد. اتصال این بندر به غرب چین، شبکهی جدید ۲۰۰۰ مایلی از بزرگراهها و مسیرهای ریلی را ایجاد خواهد¬ کرد¬ که از ممنوعهترین محدودههای پاکستان یعنی ایالت بلوچستان، منطقهای غنی از منابع که توسط ستیزهجویان ناامن شده است، میگذرد. (بررسی همکاریهای نظامی چین و پاکستان، مؤسسهی مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان، ۱۳۹۸: ۳).
چشمانداز کلی این پروژه این است که به کالاهای چینی اجازه میدهد مسیرهای طولانیتر و گرانتر از طریق اقیانوس هند را دور بزند و مجبور نباشد از آبهای سرزمینی چندین متحد امریکا در آسیا عبور کند. با این حال، به گفتهی مقامات، از ابتدا جزئیات کلیدی این پروژه، از جمله شرایط وام و مدت اجارهنامه که بیش از ۴۰ سال است و این که یک شرکت دولتی چینی امنیت عملیات در این بندر را تضمیین میکند، از عموم مردم پنهان نگه داشته شده است. اگر در پاکستان نگرانیهایی در بارهی هزینههای پنهان کریدور اقتصادی چین و پاكستان که با نام CPEC شناخته میشود، وجود دارد، سوءظنهایی در رابطه با زوایای پنهان نظامی این پروژه نیز وجود دارد. در سالهای اخیر، شرکتهای دولتی چینی، بنادری را در نقاط استراتژیک در اطراف اقیانوس هند، از جمله در سریلانکا، بنگلادش و مالزیا ساخته اند و یا ساخت آن را آغاز کرده اند که از طریق این بنادر بتوانند تجهیزات و سلاحهای تولید شدهی خود را به این کشورها به فروش برسانند. مقامات چینی اصرار داشتند که این بنادر نظامی نخواهند بود؛ اما تحلیلگران به تاز-گی ابراز میکنند كه در هر حال هدف عملیات نهایی چین همانند زمانی كه مسلح کردن جزایر مورد تنازع در دریای جنوبی خود را آغاز كرد، ورود به سرزمینهای ساحلی است كه میتواند سرمایهی نظامی مهمی باشد. پس از این که سریلانکا، نتوانست بدیهی بهرهدار خود به چین را بازگرداند، در یک قرارداد اجارهنامهی ۹۹ ساله، بندر ساخته شده به دست چین در هامبنتوتا را تحویل چینیها داد. مقامات هند و امریکا این استدلال را بیان کردند که چین از ابتدا در صدد کنترل این بندر بوده است.(عباسی و قیاسی، ۱۳۹۱: ۳۵۷)
مایک پنس معاون رییسجمهور امریکا ابراز داشت که سریلانکا هشداری برای تمام کشورهای درگیر در طرح کمربند و جاده است که چین آنها را از طریق آن طرح در تلهی بدیهی گرفتار میکند. پنس در سخنرانی خود گفت: «چین از دیپلماسی – به اصطلاح- بدیهی برای گسترش نفوذ خود استفاده میکند. پنس افزود: «از سریلانکا خواسته شد که بدیهیهای عظیمی را به عهده بگیرد تا شرکتهای دولتی چین بتوانند بندری با ارزش تجاری مشکوک ایجاد کنند.» «این بندر به زودی به یک پایگاه نظامی برای نیروی دریایی چین تبدیل میشود.» تحلیلگران نظامی پیشبینی میکنند که چین پس از توافق فروش هشت زیردریایی به پاکستان طی یک قرارداد ۶ میلیارد دالری در سال ۲۰۱۵، توانست از گوادر برای گسترش ناوگان دریایی خود استفاده کند. چین میتواند برای سوختگیری مجدد زیردریاییهای خود و گسترش نفوذ ناوگان دریایی خود در سطح جهانی، از تجهیزاتی که به کشورهای جنوب آسیا میفروشد استفاده کند. (فرخی، ۱۳۷۶:۷۵).
۴-قرضداری پاکستان به چین و طرح عبور بزرگراه در جنوب آسیا
هنگامی که چین در سال ۲۰۱۳ طرح کمربند و جاده را، راهاندازی کرد، دولت جدید نواز شریف در پاکستان آن را پاسخی برای بسیاری از مشکلات خود میدید. حملات تروریستی و شهرت همیشگی این کشور به فساد، موجب میشد تا سرمایهگذاری خارجی در پاکستان ناچیز باشد و پاکستان با شدت به یک شبکهی جدید نیرو برای کمک به کاهش کمبود مداوم برق نیاز داشت. مقامات پاکستانی میگویند که چین برای اولین بار طرح عبور بزرگراهی از منطقهی غربی سینکیانگ از طریق پاکستان را که به بندر گوادر متصل میشد، پیشنهاد داد؛ اما مقامات پاکستانی اصرار داشتند که نیروگاههای جدید ذغال سنگ ساخته شود. چین با این امر موافقت کرد. مقامات چینی و پاکستانی در بررسی مجدد طرح کریدور اقتصادی (CPEC) بر سر این مسئله که اگر چه پاکستان مشکل بدیهی دارد؛ اما به چین بدهکار نیست به بحث پرداختند، بانک مرکزی این کشور میزان کل بدیهی و فشار بدهکاری را حدود ۲۱۵ میلیارد دالر که ۹۵ میلیارد دالر آن شامل بدیهیهای خارجی میباشد، اعلام کرد. در حالی که نیمی از پروژه CPEC یتکمیل شده است – پاکستان- به لحاظ ارزش مالی – ۲۳ میلیارد دالر به چین بدهکار اس؛. اما این کشور میتواند ۶۲ میلیارد دالر بدیهی خود به چین را- قبل از این که سود بدیهی به بالغ بر ۹۰ میلیارد دالر برسد، در سالهای بعد تحت برنامهی توسعه کمربند و جاده پرداخت کند. (ابعاد طرح یک کمربند یک جاده، چین در پاکستان، ۱۳۹۷: ۱).
اشرف واترا، مدیر بانک مرکزی پاکستان، در سال ۲۰۱۵ به طور عمومی اعلام کرد که وی هیچ گونه شفافیتی در مورد سرمایه گذاریهای چین در پاکستان نمیبیند و نگران افزایش سطوح بدهیها است. این سخنان پس از ماهها محفوظ نگه داشتن؛ بیان شد. به گفته مقامات، اولین بازپرداخت بدهی پاکستان به چین حدود ۳۰۰ میلیون دالر آغاز و به تدریج تا جایی افزایش خواهد یافت که تا سال ۲۰۲۶ به حدود ۳٫۲ میلیارد دالر میرسد. و پاکستان در حال حاضر در پرداخت بدهی خود به شرکتهای چینی با مشکل روبرو است. پاکستان در حال حاضر جتهای جنگنده JF-17 طراحی شده توسط چین را میسازد. پاکستان همچنین طبق یک قرارداد محرمانه، در ساخت نسل جدیدی از جنگندهها با چین همکاری خواهد کرد.(سازمند و تقی زاده:۱۳۹۲: ۱۳۴).
