فرید زکریا، بدون شک یکی از درخشانترین استعدادهای امریکایی است که از جامعهی غنی هند به عنوان هدیه دریافت کرده است. امروز، دانشگاه یل، در یک برنامهی ویژه، از زکریا دعوت کرده بود تا در جمع دانشجویان و استادان این دانشگاه و جمعی از شخصیتهای مطرح دنیای علم، تجارت و سیاست، به پرسشهای رییس دانشگاه، آقای ریچارد سی لوین، پاسخ گوید. پرسش و پاسخ، مسائل مختلفی را در چهارگوشهی جهان و وضعیت داخل امریکا احتوا میکرد.
تمام برنامه، چیزی بیشتر از یک ساعت طول کشید. پاسخهای زکریا، بدون شک نمیتوانست همهی مسائل را به طور مفصل و جامع پوشش دهد. نکتههای زیادی در سخنان او بودند که نیاز به توضیح و استدلالی بیشتر داشتند؛ اما وی آنچنان با مهارت، هوشمندی و دیدی تحلیلی به همهی این مسائل رسیدگی کرد که در ختم برنامه، بر علاوهی کفزدن طولانی اشتراککنندگان به نشانهی ارجگذاشتن به دیدگاههای او، اکثریت کسانی را که پرسیدم، تحت تأثیر هوشمندی و توانمندی خارقالعادهی او قرار گرفته و اعتراف داشتند که گرِههای زیادی در ذهن شان وجود داشته که با صحبتهای زکریا، برطرف شده اند. تعبیراتی از قبیل «شگفتانگیز»، «عالی»، «خارقالعاده»، «متواضع، اما قدرتمند» و امثال آن روی اکثر زبانها چرخش داشت.
زکریا، از عراق و افغانستان شروع کرد و به مسائل جهان اسلام، خاورمیانه، ایران، پاکستان، چین، هند، اروپا، کشورهای امریکای لاتین و افریقا پرداخت و بعد به وضعیت داخلی امریکا و سیاستهای اوباما و مشکلات اقتصادی، سیاسی، بحران مالی، آیندهی جهان، امریکا و سرنوشت و نقش دانشآموختگان دانشگاه یل رسید و در تمام زمینهها پرسشهای فراوانی را پاسخ گفت؛ پاسخهای کوتاه، سنجیده، جامع و قناعتبخش. برای من جالب بود که او چگونه با بیانات ساده، پیچیدهترین مسائل را باز میکرد و به گونهای به آنها میرسید که هم رییس دانشگاه و هم مخاطبان او حس رضایت و قناعت را به طور همزمان تجربه میکردند.
من البته قسمتهای زیادی از حرفهای او را که حاوی اصطلاحات ویژهی اقتصادی و تجارتی و مسائل مرتبط با تکنولوژی بود، به طور دقیق گرفته نمیتوانستم؛ به خصوص وقتی به مسائل اقتصادی امریکا و کشورهای امریکای لاتین اشاره میکرد و یا رقابت ظریف چین در نظام تجارت و اقتصاد بینالمللی را شرح میداد؛ اما رویهمرفته از بررسیهایی که در مورد مسائل جهانی، سیاستها و تحولات جهان امروز و جامعهی امریکایی داشت، میتوانستم دیدگاههایش را به روشنی دنبال کنم.
فرید زکریا، رکورد جالبی دارد: متولد ۱۹۶۴ هندوستان، خبرنگار، مقالهنویس، ویراستار نشریهی تایم، نظریهپرداز، و از اساتید شناختهشدهی مسائل سیاست خارجی در امریکا، مجری برنامهی پربینندهی شبانگاهی GPS در سی ان ان، کارشناس مسائل سیاستگذاری در کانالهای تلویزیونی سراسری سی ان ان، پی بی اس، و شبکهی ای بی سی. تا قبل از اشتغال در نشریهی نیوزویک، از ویراستاران نشریهی فارن افرز بوده که این سمت را در ۲۸سالگی به دست آورده است. وی دانشآموختهی یل است و دکترای خود را از دانشگاه هاروارد زیر نظر ساموئل هانتینگتون دریافت کرده است. با دیمیتری مدودف، رییسجمهور روسیه، و وین جای بائو، نخستوزیر چین، مصاحبههای پرطرفدار و مشهوری انجام داده است. او نویسندهی کتاب «جهان پس از امریکا»، «آیندهی آزادی»، «از ثروت تا قدرت: دموکراسی کوتهنگر در داخل و خارج کشور»، «رویاروییهای امریکایی» و صدها مقالهی دیگر در نشریات معتبر امریکایی و بینالمللی است. زکریا عضویت بوردهای مختلف را دارد که یکی از آنها شورای ریاست دانشگاه یل در امور بینالمللی است.
زکریا امسال در یک اقدام مناقشهانگیز، جایزهای را که یک بنیاد امریکایی به نام «اتحادیهی ضد افترا» به او اهدا کرده بود، به خاطر این که این اتحادیه با ساخت مسجد منهتن مخالفت کرد، دوباره مسترد کرد. یکی از استادان امریکایی که در حاشیهی جلسهی دیدار با زکریا لحظهای صحبت کردیم، میگفت: این مرد از چنان وزنهای در افکار عامهی امریکایی برخوردار شده است که اگر با ریاستجمهوری هم مخالفت کند، مردم به حرفش بها میدهند و حس میکنند که دلیل بزرگی در پشت این مخالفت خود دارد. این استاد البته از کسانی است که سیاست خارجی امریکا را حاوی ابهامات زیادی میدانست که نه تنها افکار عامهی جهانی را مخدوش کرده، بلکه از خلق اطمینان و قناعت در داخل کشور نیز عاجز بوده است.
ریچارد لوین، از زکریا وضعیت عراق را پرسید؛ کشوری که زکریا در سال ۲۰۰۳، از جملهی طرفداران حملهی نظامی بر آن بوده و از آن زمان تا کنون به طور مستمر این حمله را مفید و موثر اعلام کرده است. آیا او هنوز هم به وضعیت عراق خوشبین است و جهان پس از صدام را جهانی بهتر میداند؟ پاسخ زکریا با یک شوخی بامزه از خاطرات دیدار هنری کسینجر، وزیر خارجهی سابق امریکا با چوئن لای، نخستوزیر پرقدرت چین در زمان مائوتسه تونگ، شروع شد. در این خاطره، کسینجر از چوئن لای میپرسد که نظرش در مورد انقلاب فرانسه چیست؟ چوئنلای با خندهی نمکین میگوید: خوب، هنوز خیلی زود است که در این مورد سخن بگوییم! …. زکریا گفت: شاید هنوز خیلی زود باشد که بگوییم حمله بر عراق و سرنگونی صدام چه اثراتی داشته است. بااینهم، او به روشنی تصریح کرد که نجات یافتن جهان از صدام، رخداد خوبی بود. او رژیم صدام را یکی از بدترین رژیمهای تاریخ خواند و گفت: بیش از دو میلیون انسان توسط او به قتل رسید. در زمانی که تحریم علیه عراق ادامه داشت، سالانه بیش از ۵۰ هزار کودک عراقی از بیغذایی و بیدوایی میمردند و مهمتر از همه، با رهایی از صدام، در واقع امریکا از صدها ناگزیری در خاورمیانه رهایی یافته و میلیونها انسان در داخل عراق سرنوشت و زندگی بهتر خویش را آغاز کرده اند. او گفت: به دلیل این که هنوز هم با حساسیتهای عاطفی ناشی از بمب و انتحار و قتل مواجه استیم، شاید دشوار باشد که اثرات و پیامدهای این تحول را به طور دقیق و جامع بررسی کنیم؛ اما مطمئن استم که آنچه امروز در عراق اتفاق میافتد، به هیچ وجه با گذشتهی این کشور قابل مقایسه نیست و آیندهی عراق نیز نشان خواهد داد که این تحول برای منطقه و جهان پیامدهای نیکویی داشته است.
زکریا تأکید کرد که امریکا در عراق نباید تجربهی عمل و حضور خود در کوریای جنوبی را فراموش کند. وی حضور یک تعداد از نیروهای امریکایی را در منطقه برای حفظ ثبات و توازن قوا موثر دانست و گفت که ایالات متحده باید از رشد و پیشرفت عراق به طور صادقانه و شفاف حمایت کند. زکریا افزود: برای کوریای جنوبی تا اوایل سالهای ۱۹۸۰ بیش از سی سال زمان گذشت تا این کشور رشد و پیشرفت خود را آغاز کرد و توانست بر مشکلات و دشواریهای پس از جنگ غلبه کند. اگر نیروهای امریکایی کوریای جنوبی را ترک میکردند، امروز نه تنها در آن منطقهی آسیا، بلکه در سراسر جهان وضعیت دشوارتری میداشتیم. او گفت: صدام مهرهای بود که هرگونه تحول و رشد در داخل کشورش و در سطح خاورمیانه را مانع میشد و امروز با وجود آن که موانع دیگری هم در راه خود داریم؛ اما این موانع به هیچ صورت با صدام قابل مقایسه بوده نمیتوانند.
زکریا برای آیندهی عراق، از سخن نغز جنرال پتریوس یاد کرد که گفته بود، جنگ داخلی عراق، وقتی ختم میشود که شیعهها باور کنند که برنده شده اند و سنیها باور کنند که باخته اند. او گفت: با این باور جدید، واقعیت جدید در این کشور قابل درک میشود. وقتی شیعهها باور کنند که قدرت را به دست آورده اند، دست از انتقامجویی برداشته و هراس از برگشت به گذشته را از ذهن خود دور میکنند و سنیها وقتی باور کنند که دیگر نمیتوانند مانند گذشته حکومت کنند، موقعیت خود را با خشونت و بمب و آشوب به مخاطره نمیاندازند. او گفت: درک عمیق جایگاه خود در واقعیتهای جدید، همیشه به دریافت راههای حل معقول کمک میکند.
(ادامه دارد)
