چالشی که از پیدایش روزنامهنگاری در افغانستان فراروی انیس -مدیرمسئول اولین روزنامه در افغانستان- قرار گرفت، نهتنها که محدود نشده، بلکه چالشهای دیگری نیز به آن اضافه شده است.
در سالهای گذشته، بسیاری از خبرنگاران در افغانستان تهدید و کشته شدند؛ اما سال ۱۳۹۹ خونینترین سال برای خبرنگاران افغانستان بود که اگر برنامهی درستی برای مصونیت خبرنگاران از سوی دولت و جامعهی جهانی در نظر گرفته نشود، سال روان برای خبرنگاران مرگبارتر از سال پیش خواهد بود.
در سال گذشته جدا از اینکه خبرنگاران و فعالان رسانهای بهصورت بی پیشینه از سوی گروههای تروریستی تهدید و کشته شدند، خانوادههای خبرنگاران نیز مورد هجوم مسلحانه قرار گرفتند. در ۱۲ جدی سال گذشته بسمالله عادل مدیرمسئول «رادیو صدای غور» توسط افراد مسلح ناشناس در شهر فیروزکوه کشته شد. چندی پسازاین اتفاق افراد مسلح ناشناس به خانهی او حمله کرد و چند عضو خانوادهی او را نیز کشتند. پدر آقای عادل، گروه طالبان را مسئول قتل او میدانند.
یما سیاووش گویندهی تلویزیون طلوع نیز سال گذشته در انفجار ماین مقناطیسیای که در موتر حاملشان کار گذاشته شده بود، در شهر کابل کشته شد، او در زمان مرگش منحیث مشاور در بانک مرکزی اجرای وظیفه میکرد. پدر یما سیاووش، گمان دارد که قتل فرزندش از سوی حکومت صورت گرفته و از همینرو خواستار بررسی کمرههای امنیتی پارکینگ یا ایستگاه موترهای بانک مرکزی افغانستان شده است و از این بابت حتا تا دادگاه لاهه شکایت کرده است؛ اما حکومت در این رابطه هیچ واکنشی نشان نداده و طبق گزارشها تا هنوز خانوادهی یما سیاووش به نوار تصویری محل از روز حادثه دسترسی نیافتهاند.
همچنان در سال گذشته چهار کارمندان زن تلویزیون انعکاس در ولایت ننگرهار کشته شد. چندی پیش مسئولان امنیتی، عاملین قتلهای زنجیرهی خبرنگاران زن را در این ولایت گرفتار کردند و گروه تروریستی داعش را مسئول این قتلها خواندند، اما هیچ مدرکی برای اثبات گفتههایشان ارایه نکردند.
همینطور سال گذشته، الیاس داعی خبرنگار رادیو آزادی در هلمند توسط ماین مقناطیسی کشته شد و دولت گروه داعش را مسئول این پرونده خواند و خبر داد…
با این وجود، دیدبان حقوق بشر، گزارش داده است که جنگجویان طالب، عمداً خبرنگاران و کارمندان رسانهای به شمول زنان را هدف قرار میدهند و گراف قتلعام خبرنگاران را پس از آغاز گفتوگوهای صلح چشمگیر خوانده است.
دیدبان حقوق بشر، گفته است که فرماندهان و جنگجویان طالب، در ایجاد تهدید، ترس و خشونت در برابر خبرنگاران و کارمندان رسانهای در کابل و در مناطقی که نفوذ دارند، سهیماند و حتا فراتر از مناطقی که در کنترلشان است، خبرنگاران را تهدید زبانی و کتبی میکنند.
پتریشیا گاسمن، معاون آسیایی دیدبان حقوق بشر، گفته است: «طالبان با خاموش ساختن منتقدین از طریق تهدید و خشونت، امید حفاظت از جامعهی باز در افغانستان را تضعیف کردهاند.»
دیدبان حقوق بشر، در این گزارش از ماه نوامبر ۲۰۲۰ میلادی تا مارچ ۲۰۲۱، با ۴۶ کارمند رسانههای افغانستان گفتوگو کرده که ۴۲ تن آنها تا اکنون در بادغیس، غزنی، غور، هلمند، کابل، کندهار، خوست، میدانوردک و زابل فعالیت دارند و چهار تنشان به دلیل تهدیدات، مجبور به ترک افغانستان شدهاند.
در وضع پیشآمده که نه دولت مصونیت خبرنگاران را تأمین میکند و نه جامعهی جهانی طرحی برای آن دارد، حکومت افغانستان حتا از سوی خانوادهی شماری از خبرنگاران به قتل عمد، مظنون است.
بااینحال دولت داعش را مقصر مرگ و تهدید خبرنگاران میپندارد؛ اما دیدبان حقوق بشر با خانوادهی بسمالله عادل طالبان را و خانوادهی سیاووش حکومت را. بااینوجود اما خبرنگاران در سرگشتگی بیسابقهای به سر میبرند و نمیدانند زودتر از کدام تهدید خود را در امان نگهدارند.
حقیقت امر این است که خبرنگاران، در بحبوحهی گفتوگوهای صلح و چانهزنیها میان طالبان و دولت، قامتهایشان برای دفاع از آزادی بیان خمیده است و از خطرات آنچه انجام میدهند بهخوبی آگاه هستند و ماندهاند که چگونه از آزادی بیان و ارزشهای انسانی دفاع کنند.
اگر از این ارزشها دفاع نکنند فردا چه پاسخی برای تاریخ داشته باشند و اگر دفاع کنند چگونه جانشان را مصون نگه دارند.
در جهان رسانهای شدهی امروز، همانقدر که به ارتش و نیروهای امنیتی برای ثبات یک کشور نیاز است، وجود خبرنگاران و آزادی بیان نیز همان اندازه حتمی است. اگر دولت افغانستان باور به اساسات دموکراسی و آزادی بیان دارد، نیاز است جامعهی رسانهای را در پیوند حفظ ارزشها همکار و همیار خود بداند و از جان خبرنگاران در برابر تهدیدهای مسلحانه محافظت کند، در غیر این صورت با محدود شدن آزادی بیان، جا برای باورهای و گروههای خشونت پرور در جامعه بیشتر باز شده و دوام جمهوری نیز ناممکن خواهد شد.
